Twee straten van mijn geboortehuis lag de Hardebollenstraat. Het was een straatje waar in mijn jeugd ongeveer tien hoeren achter roodverlichte ramen zaten. In de volksmond heette de straat door de combinatie van die twee gegevens, straatnaam en de publieke vrouwen, tot Hardeballenstraat. Een leuke rubriek over straatnamen leert dat de straatnaam komt van de familie Hardebol uit 1231.

Straatnamen als onderwerp

Over straatnamen schrijven biedt meerdere invalshoeken. Door ons slavernijverleden en andere historische ‘fouten’ wil men straatnamen veranderen. Straatnamen vervangen door nog levende sporters geeft ook discussie. Zo kunnen meer argumenten problemen geven bij bestaande en nieuwe straatnamen.

Straatnamen in discussie

Een ambtelijk overzicht van redenen tot discussie over straatnamen zou als volgt kunnen zien:

• Historische betekenis – sommige straatnamen benoemen historische gebeurtenissen en personen die inmiddels omstreden zijn (speelt overal in Nederland).
• Culturele representatie – de namen van straten moeten de diversiteit van de gemeenschap weerspiegelen. Discussies ontstaan als sommige groepen van mening zijn dat hun cultuur of geschiedenis niet voldoende worden vertegenwoordigd in de straatnamen (vaak bij nieuwbouwwijken).
• Politieke of ideologische redenen – straten vernoemd naar politieke leiders of ideologische figuren kunnen tot discussies leiden als er verschillende opvattingen zijn over de verdiensten van die personen.
• Lokale identiteit – wijken en buurten hechten vaak waarde aan hun lokale identiteit. Straatnamen spelen daarbij een rol. Bij voorstellen straatnamen te veranderen, kunnen er discussies ontstaan over hoe dit de lokale identiteit beïnvloedt.
• Gemeenschapsbetrokkenheid – discussies kunnen ook ontstaan als er onvoldoende betrokkenheid van de gemeenschap is bij het kiezen van straatnamen. Bewoners willen vaak inspraak hebben bij dit proces.
• Praktische overwegingen – soms ontstaan discussies over straatnamen vanwege praktische overwegingen, zoals moeilijke uitspraak, problemen met postbezorging, en verwarring en ongewenste interpretatie.

Straatnamen, raar, grappig of verhaspeld

Dat laatste, praktische overwegingen, is de leukste invalshoek. Daarin vinden we de bizarre, rare en verhaspelbare straatnamen. Ik gaf het voorbeeld van de Hardebollenstraat dat werd verhaspeld tot Hardeballenstraat vanwege de raamprostitutie. Die begon echter pas in de jaren 70 van de vorige eeuw.

Die straat kreeg echter al lang voor die tijd zijn naam en dankt zijn naam aan de familie Hardebol. Maar het kan ook zijn genoemd naar de stadwaag. Het gebouw waar het volk (herde) in 1200 goederen kon laten wegen heette Herdebollencule. Het was mogelijk later de woning van de familie Hardebol, die in 1231 deel uitmaakte van de Utrechtse ‘regering’.

Van hoeren en andere straatnamen

Luisteraars van het BNNradioprogramma WOUT! kozen in 2005 de straatnaam ‘Hoerejacht’ tot lelijkste straatnaam van Nederland. Bijna 15 jaar later stond het bij de Coen en Sander Show op de eerste plaats bij de verkiezing van de opvallendste straatnaam van Nederland. Er kwamen meer bizarre straatnamen voorbij. Maar eerst Hoerejacht, niet meer dan een steeg in Enkhuizen.

Hoerejacht

In Enkhuizen discussieerde men regelmatig over de straatnaam Hoerejacht. In de gemeenteraad betoogden enkele raadsleden dat het oorspronkelijk niet Hoerejacht zou heten, maar Hoornjacht of Horenjacht. Historisch onderzoek toonde echter dat het al in 1651 als ‘Hoeresteigertje’ bekend stond (steigertje = steeg).

Het is bij het woord hoer interessant te kijken naar de etymologie. Daar blijkt het al rond 1200 te slaan op een overspelige man of vrouw. In alle talen waar het woord uit voortkomt heeft het ongeveer die betekenis, behalve in het Indo-Europees. Daar betekent het ‘liefhebben’, wat een stuk vriendelijker klinkt.

De straat heet echter ‘hoere’. Enkele oude etymologische woordenboeken melden dat het gebruikt werd voor een versleten speeltol, een speelgoed. Zou een ‘ouwehoer’ dan wellicht slaan op zo’n oude draaitol in plaats van op een kletskous die babbelt als een prostituee op leeftijd.

De gemeenteraad maakt zich er niet druk meer over. Ze kennen immers veel meer bizarre straatnamen, zoals Drie Groene Eikels, Kreupeltje en Tussen Hel en Vagevuur. Aan die en andere straatnamen danken ze ook de ANWB-route ‘rare straatnamen’.

Wipstraat

Een andere naam die voor discussie kan zorgen vanwege verwarring is de Wipstraat in Groningen. Wanneer je even daarvoor van de Hoerejacht hoorde roept de Wipstraat associaties op waarover bedenkers van straatnamen zich zorgen kunnen maken. Maar de wip slaat in dit geval op een ophaalbrug. Die lag over het Boterdiep en verbond de Wipstraat met de Kolendrift.

In een oude uitgave van de Groninger Courant lees ik dat er in Groningen vreemdere straatnamen zijn. Tenminste als ik in de huidige tijd Wipstraat vergelijk met bijvoorbeeld ‘Achter ’t Snorretje’ (officieel Snortjen). Volgens een stratenboek van Groningen was het een deel van de Sint Jansstraat dat uitkwam op de Singelstraat. Die straat heette daarvoor Swartnackengang. Dat verwees naar de zwarte nekken van de dragers van turfmanden.

Oh ja, twee straten van de Wipstraat ligt de Pijpstraat. Via de Boterstraat kun je vandaaruit naar de Wallegang.

Gebed zonder end

Je zou bijna kunnen denken dat vreemde straatnamen vooral worden gegeven aan steegjes. In Amsterdam ligt bijvoorbeeld het Gebed zonder end. Deze steeg verbindt de Kuiperstraat met de Grimburgwal. Het was in de 16de eeuw vooral een naam die de bevolking aan de steeg gaf. Er waren in die tijd veel kloosters in die buurt, het was ‘een gebed zonde end’. We kennen dat ook als uitdrukking in de betekenis van ‘iets dat maar door gaat en waar geen aan einde aan lijkt te komen’.

Wat er eerst was de naam voor de steeg of de uitdrukking is niet bekend. Een andere verklaring legt een link naar de voorloper van het golfspel. Op de Nes, een straat mocht van de geestelijken niet meer gekolfd mocht worden. Dat zou, met al die kloosters in de omgeving, de reden zijn dat het volk de steeg zo noemden.

Eendekotsweg in Gapinge

Bij de Coen en Sandershow werd de Eendekotsweg in Gapinge vierde in de top-5. Gapinge is al een bijzondere naam voor het kleine dorp in Zeeland. De oorsprong van de naam is niet bekend. Sommige houden het erop dat is vernoemd naar een Friese overheerser. De Zeeuwen zelf wijzen op de uitdrukking ‘zij die aan de gaping wonen’, waarbij gaping staat voor gat. Het doet me denken aan een ex-vriendin die in Nieuwkoop is geboren in een buurt die in de volksmond het gat heette. Het dorp bestaat al ruim 500 jaar, want in 1460 was er al een adellijke Heer van Gapinge.

Maar hoe zit dat met die Eendekotsweg? We vinden het vooral een vreemde naam door de kots in het midden. Als we echter weten dat een kot een andere naam is voor armoedige hut of hok dan wordt het al een ander verhaal. Wellicht stonden er ooit eendenhokken op de weg en is de s ertussen gezet omdat het beter is uit te spreken. Want het meervoud van kot is koten, en dus niet kots zoals bij telefoons en winkels.

Vergelijkbare namen zijn in de omgeving van de Eendekotsweg overigens ook te vinden. In Oostkapelle ligt bijvoorbeeld de Duvekotseweg (duivenhokken) en in Domburg de Bijenkotsweg. Wat meer landinwaarts ligt in Zeeland nog Heinkenszand. Daar hebben ze een Meerkotsweg. Nog meer kots zou je denken, maar ik vermoed dat het toch ergens anders vandaan komt.

Een lijstje rare straatnamen

Ik kan natuurlijk nog even doorgaan met rare straatnamen. Hier is een lijstje van A t/m Z:

• Achter den Engelschen Pispot in Den Bosch
• Ajaxstraat in … Rotterdam
• Apendans in Den Haag
• Boerenverdriet in Berg op Zoom
• Crackstraat in Heerenveen
• Dubbeleworststeeg in Amsterdam
• Fuckspad in Arnhem
• Gaweg in Groningen
• Korte Langestraat in Leiden
• Muggenbeet in Blokzijl
• Onbekendegracht in Amsterdam
• Poepershoek in Sint-Jansklooster
• Turk in Zwijndrecht
• Vliegende koffer in Eindhoven
• Voor de Blanken in Ruinen
• Weg naar het Stomme Kruis in Kapelle
• Zakslootje in Amsterdam

Uiteindelijk gaat het echter bij woorden wat je er zelf in ziet. Mensen in Blokzijl vinden Muggenbeet helemaal niet vreemd en iemand die net is gestoken waarschijnlijk ook niet. Als je overigens in de buurt bent van Blokzijl kan ik je hotel-restaurant Geertien aan de Muggenbeet van harte aanbevelen. Ik ben er vaak geweest, vooral in de zomer langs het water een traktatie.

Rare straatnamen in België

Het gaat er dus om wat je er zelf in ziet. Wat de ene persoon een rare straatnaam vindt , beoordeelt een ander wellicht als grappig. En als het om humor gaat dan kijken we graag naar de Belgen. Vraag je daar naar rare straatnamen dan krijg je straten als De Kromme Elleboog en Pretstraat.

Dan deze Belgische straatnamen. Dat is pas een lijstje rare, of grappige, straatnamen:

• Befferstraat in Mechelen
• Boterham in Halle
• Bierman in o.a. Oosterzele
• Darm in Kalmthout
• Foefelerij in Brussel
• Geilroedeweg in Kampenhout
• Lulstraat in Kruisem
• Netelzeepstraat in Bekkevoort
• Nadorst in Oud-Turnhout
• Oude Zak in Brugge
• Wipstraat in Aarschot (volgens sommigen dubbelleuk)

Aanvullende informatie

• Over de straat Turk in Zwijdrecht ontstond een discussie toen de Marokkaan vond dat het beledigend was voor Turken. Hier het verhaal op de website Zwijndrecht.net
• Een verhaal over hoe straatnamen tot stand komen op de website van
• Wikipedia over de straten Hoerejacht en Gebed zonder End, en het dorp Gapinge
• Een verhaal over de Singelstraat en ’t Snorretje in Groningen.
• Zie ook het bericht ‘Smalste steeg van Nederland‘ of ‘Hoogwater boekenwinkel in Venetië‘ met o.a. de rio della tetta’ (= rivier van de borsten).