Met Paulien praat ik over een artikel in het AD. Daarin staat dat je bladeren het best kunt laten liggen in de tuin. Ze vertelt me dat ze dat ook doet. Maar ze heeft last van de Amerikaanse eik. De bladeren van die boom breken niet af. Die moet ze dus verzamelen en dat is met haar grote tuin een behoorlijke klus.

De reden dat de bladeren niet afbreken kent ze. De Amerikaanse eik is een exoot, dat is een boom die niet van oorsprong uit onze streken afkomstig is. Er zijn volgens haar nog geen bacteriën en andere micro-organismen die interesse hebben in de boom. Micro-organismen die de bladeren van nature afbreken.

Amerikaanse eik in Bosch en Duin

Met Paulien heb ik het verder niet over Amerikaanse eik en mijn vermoeden dat er talrijke soorten zijn. In plaats daarvan vertel ik als analogie mijn verhaal over geitenkaas. Ze heeft zojuist een fles rode wijn en drie kaasjes op tafel gezet, wat voor mij de overgang gemakkelijk maakt.

Want wat is de Amerikaanse eik? In het tijdschriftje van haar dorp vertelt een boswachter dat ze de Amerikaanse eik verwijderen als er gedund moet worden. ‘Want’, vertelt de boswachter, ‘het is een agressieve soort die alles om zich heen wegdrukt. We zullen dus altijd voor de inheemse eik kiezen, ook al omdat daar vijf maal zoveel insecten op afkomen, als op de Amerikaanse.’ Als zelfs de boswachter al geen onderscheid maakt, hoe kan ik het dan van Paulien verwachten.

De Amerikaanse eik

Er zijn ongeveer zestig verschillende soorten Amerikaanse eik. Ze variëren in grootte, bladvorm, schorskenmerken en andere eigenschappen. Ze behoren tot het geslacht ‘Quercus’, maar niet elke boom in dat geslacht is een Amerikaanse eik. Want bijvoorbeeld onze bekende Nederlandse eik is een Quercus robur, een van oorsprong Zuid-Europese boom.

De telling van soorten hangt af van de gebruikte classificatie en taxonomie. Er worden in Noord-Amerika ook nog steeds nieuwe soorten ontdekt. En de grens tussen sommige soorten zijn soms vaag door natuurlijk variatie en hybridevorming. Bij dat laatste kruisen twee verschillende soorten en vormen een nakomeling met een combinatie van genetisch materiaal van de beide soorten

Een indeling van de Amerikaanse eik

Uit de diverse soorten Amerikaanse eik zijn op basis van kenmerken meerdere indelingen te maken. Een veel gebruikte is deze:

1. Witte eik (Quercus alba)
2. Rode eik (Quercus rubra)
3. Moeraseik (Quercus palustris)
4. Levende Eik (Quercus virginiana)
5. Overige soorten

Zoals gezegd kunnen er met andere kenmerken andere indelingen worden gemaakt. Dan beschouwen de kenners in bijvoorbeeld de Moeraseik geen aparte soort meer, maar valt het onder de rode eiken.

De rode Amerikaanse eik

Meerdere soorten Amerikaanse eiken worden door sommigen onder de rode eik geplaatst. Dan ziet een indeling van de rode eik er dus anders uit. Een kort lijstje ziet er als volgt uit, met de rode eik natuurlijk als eerste:

• Quercus rubra (Rode eik): De soort zelf staat bekend als de rode eik, en het is een van de meest voorkomende en wijdverspreide eikensoorten in Noord-Amerika.
• Quercus ellipsoidalis (Northern pin oak of Hill’s oak): Deze eik heeft bladeren met diepe lobben en staat ook bekend om zijn dunne, kleine eikels.
• Quercus palustris (Moeraseik): Hoewel dit ook een aparte soort is, wordt de moeraseik door sommigen dus beschouwd als een ondersoort van Quercus rubra. Het is een kenmerkende boom met diep ingesneden bladeren die in de herfst roodachtig kunnen worden.
• Quercus borealis (Northern red oak): Deze soort wordt soms beschouwd als een variëteit van Quercus rubra en komt voor in het noorden van het verspreidingsgebied van de rode eik.
• Quercus × jackiana (Jack’s oak): Dit is een hybride tussen Quercus rubra en Quercus bicolor (witte eik) en toont kenmerken van beide ouderlijke soorten.
• Quercus × schuettei (Schuette’s oak): Een hybride tussen Quercus rubra en Quercus velutina (zwarte eik).

Cultivaren onder de Amerikaanse eik

Onder alle soorten van de Amerikaanse eik zijn ook cultivaren te vinden, oftewel gecultiveerde variëteiten. Dit zijn planten en bomen die zijn geselecteerd, gefokt of op een andere manier gekweekt. Dat gebeurt om ze specifieke eigenschappen te geven, bijvoorbeeld andere kleur, grootte of vorm, of ziekteresistent of andere eigenschappen. Dit gebeurt om allerlei redenen, bijvoorbeeld een soort aantrekkelijker maken voor landschapsarchitecten en tuinders.

Zoals gezegd zijn onder de Amerikaanse eik allerlei cultivaren te vinden. Enkele bekende variëteiten onder de Quercus rubra zijn:

• Quercus rubra ‘Aurea’ (Golden red oak): heeft bladeren met een opvallende gouden kleur, vooral tijdens de herfst.
• Quercus rubra ‘Autumn Flame’: staat bekend om zijn spectaculaire herfstkleuren, variërend van rood tot diep paars.
• Quercus rubra ‘Coccinea’ (Scarlet red oak): geliefd om zijn felrode herfstkleuren.
• Quercus rubra ‘Fastigiata’ (Columnar red oak): heeft een opvallende, rechtopstaande groeiwijze, waardoor het een geschikte keuze is voor smalle ruimtes.
• Quercus rubra ‘Schrefeldii’: gevarieerde bladkenmerken.
• Quercus rubra ‘Splendens’: aantrekkelijke herfstkleuren.

Amerikaanse eiken in Nederland

Terug naar Paulien en de Amerikaanse eik in haar tuin. De Quercus Rubra (de rode eik) en zijn ondersoorten komen in Nederland het meest voor. In veel mindere mate kun je hier een witte eik of moeraseik tegenkomen. En dan zijn er natuurlijk nog de cultivaren, waarvan er meerdere zijn onder de rode eiksoort. Daarvan vind je er vele in tuinen doordat deze vooral op kleur en vorm worden gekweekt.

In Nederland is Amerikaanse eik bijna synoniem aan rode eik. De boswachter in het tijdschrift van Paulien zal dus de rode Amerikaanse eik bedoelen. Maar zoals we boven zagen kunnen het allerlei verschillende bomen zijn met specifieke eigen kenmerken.

Bladeren laten liggen

Het is momenteel populair bladeren te laten liggen in de tuin. In het artikel dat ter sprake kwam bij Paulien ging het over bladerhopen voor de winterslaap van egels. In andere artikelen schrijven journalisten over bodemgezondheid. Daarbij gaat het om het natuurlijke fenomeen waarbij bladeren op de grond vallen en geleidelijk afbreken. Het speelt een belangrijk rol in de kringloop van voedingsstoffen.

Laten liggen is daarom beter dan opruimen. Enkele argumenten:

• Micro-organismen: Micro-organismen, zoals bacteriën en schimmels, spelen een centrale rol in het afbraakproces. Ze breken complexe organische verbindingen in de bladeren af tot eenvoudigere verbindingen.
• Chemische veranderingen: Tijdens het vergaan ondergaan de bladeren chemische veranderingen. Enzymen geproduceerd door micro-organismen helpen bij het afbreken van complexe moleculen, zoals cellulose en lignine, in eenvoudigere organische stoffen.
• Voedingsstoffen: Tijdens het afbraakproces komen voedingsstoffen vrij uit de bladeren. Deze voedingsstoffen, waaronder stikstof, fosfor en kalium, worden opgenomen door planten en andere organismen in de bodem en dragen bij aan de vruchtbaarheid van de grond.
• Humusvorming: Het uiteindelijke product van het vergaan van organisch materiaal is humus. Humus is een donkere, rijke substantie die de bodemstructuur verbetert, en water en voedingsstoffen vasthoudt.
• Bodemleven: Het vergaan van herfstbladeren ondersteunt ook een divers bodemleven. Bodemorganismen zoals wormen voeden zich met het afgebroken organisch materiaal, waardoor ze essentiële bijdragen leveren aan de bodemstructuur en beluchting.

Het behouden van herfstbladeren in de tuin als bodembedekking is een duurzame actie. Het biedt niet alleen voordelen voor de bodemgezondheid, maar het helpt ook bij het behoud van vocht, het onderdrukken van onkruidgroei en het handhaven van een stabiele bodemtemperatuur. Rond planten kunnen te veel bladeren echter wel schadelijk zijn. Het organisch materiaal kan een plant namelijk verstikken. Het is dus belangrijk een goede balans te vinden.

Bladeren afbreken van de Amerikaanse eik

Volgens Paulien zijn er nog geen micro-organismen die de bladeren van haar Amerikaanse eik afbreken. Een vriend met kennis van tuinen vertelde dat er meerdere manieren zijn om het afbraakproces te bevorderen. Daar komt helaas voor Paulien nog steeds te veel handwerk bij kijken. Enkele suggesties van de vriend:

• Versnipperen: versnipper de bladeren en verspreid ze over de tuin als bodembedekking. Dat heeft meerdere voordelen, waaronder verbetering van de bodemstructuur, het vasthouden van vocht en tegengaan van onkruidgroei.
• Composteren: wanneer er een composthoop is, voeg dan de bladeren toe aan de compost. Het afbreken gaat dan mogelijk nog langzamer, maar het zorgt voor een gevarieerde en daarmee waardevolle compost.
• Bodembedekking: Leg de bladeren als bodembedekking rond planten en struiken. Dan helpt het daar bij het behouden van vocht, het verbeteren van de bodemstructuur en het beschermen van planten tegen extreme temperaturen.
• Laag laten liggen: Als de bladeren niet in de weg liggen, kun je ervoor kiezen om ze gewoon op de grond te laten liggen. Dit imiteert het natuurlijke proces van bladafbraak in bossen en biedt voedingsstoffen aan de bodem.

Ik heb dat laatste advies van de vriend erbij gezet. Maar dat is juist bij Paulien een probleem, vindt ze. Op en onder de grote bladeren van de Amerikaanse eik in haar tuin liggen bladeren van andere bomen. Die vergaan wel, maar ze blijken toch last te hebben van de eikenbladeren.

Compostwormen

De vriend noemde ook nog wormen als hulp bij het afbreken van de bladeren. Die eten de bladeren en brengen voedingsstoffen in de bodem. Er zijn specifieke wormen die bekend staan om hun vermogen snel organisch materiaal af te breken. Hij noemde de rode tijgerworm als voorbeeld van zo’n compostworm.

Die wormen zijn volgens hem te koop bij tuincentra, waar ze worden verkocht onder allerlei namen (tijgerworm, mestworm, compostworm, Eisenia fetida e.d.). Daarna moet er een geschikte omgeving voor de wormen komen. Ze houden van vocht en luchtigheid. Dus als de grond te droog is moet het worden bevochtigd.

Voor de luchtigheid moet er wat grof materiaal bij. Fruit- en groenteresten uit het keukenafval kunnen erbij als extra voedingsbron. En het is verstandig de wormen in het begin af te dekken. Dat beschermt ze tegen extreem weer en roofdieren.

Geen oplossing

Dat idee van wormen vind ik zelf wel leuk. Maar voor Paulien is het geen oplossing. Zij wil geen extra werk hebben aan de bladeren van de Amerikaanse eik. Met de wormen, maar ook met de andere ideeën van de vriend, komt er juist meer werk bij.

Ze zal zich er bij moeten neerleggen dat ze enkele weekenden bladeren moet rapen. Ze kan een oplossing zoeken in bovenstaande of een buurtjongen een heitje voor een karweitje laten doen.

Aanvullende informatie

• In de header is de grote van de bladeren te zien met de werkhandschoenen van Paulien
• Wiki over Panbos en Tannenberg, het Panbos is een natuurgebied nabij Bosch en Duin
• Bosch en Duin Magazine uit 2014 met het artikel waarin de boswachter vertelt over zijn werk en de Amerikaanse eik (PDF - 1,13 MB)
• Het artikel uit het AD over bladeren laten liggen voor de egels (PDF - 537,26 KB)
• Een artikel uit het AD over honingbijen, waarbij ook bladeren laten liggen ter sprake komt (PDF - 998,08 KB)
• Eerder had Paulien al een probleem met muizen en andere verhalen over of met Paulien.