Vanmorgen vroeg ik me af ‘waar komt de uitdrukking thee trekken vandaan?’. Thee zetten is tegenwoordig immers doorgaans theezakje in water laten hangen. Dat is anders dan in een thee-ei, maar ook daarbij hangt het ei als een zakje in water.

Dus waarom spreken we van ‘thee trekken’?. En klopt het wel. Die thee doet volgens mij helemaal niets.

Niet koffie verkeerd

Op dezelfde manier dacht ik laatst aan de uitdrukking ‘geen zuivere koffie’. Laat ik daar mee beginnen. Eerst even de aanleiding. Een pak koffie is flink duurder geworden het afgelopen jaar. Mijn favoriet ging van bijna 6 euro naar bijna 9 euro. Dus toen het in de aanbieding was en weer bijna 6 euro kostte kocht ik een paar pakken.

Maar de koffie smaakt anders. Niet verkeerd of minder lekker. Het kan suggestie zijn, maar ze smaakt niet zoals ik het gewend ben. Ik heb eigenlijk nooit goed naar de koffie zelf gekeken. Het afgestreken schepje koffie ging zo in het filter. Maar nu zie ik lichtgekleurde korreltjes tussen de donkerbruine koffiemaling die er wellicht voorheen niet in zaten.

Geen zuivere koffie

Dat was toch waar de uitdrukking ‘geen zuivere koffie’ vandaan komt. In de 19de eeuw vermengden koffiefabrikanten de dure gemalen koffie stiekem met inferieure ingrediënten, zoals chicorei. Arbeiders gebruikten chicorei toen al als alternatief voor koffie.

Rond 1870 werd de koffie zelfs zo veel vermengd dan mensen vertelden als de koffie wel zuiver was. Een kopje koffie werd toen overhandigd met de mededeling, ‘hier, een kopje zuivere koffie’. Ik wilde er hier iets over schrijven. Maar dat deed ik over geen zuivere koffie al eerder. Dus terug naar de thee.

Thee trekken

De uitdrukking “thee trekken” verwijst naar het proces van het laten trekken van theeblaadjes in heet water om smaak en aroma’s aan de vloeistof over te dragen. Het is een Nederlandse uitdrukking, die slechts in weinig andere talen wordt gebruikt. Engelsen hebben het over ‘thee brouwen’, Fransen gebruiken ‘thee infuseren’ enzovoort.

Het proces van thee trekken is vanzelfsprekend wel overal ongeveer hetzelfde. Dus afgezien van landelijke of zelfs regionale voorkeuren gaat het om het idee van intrekken van theeblaadjes in water. Bij de Chinese theeceremonie duurt dat trekken kort met veel theeblaadjes. In de Engelse namiddag theetraditie duurt het zwarte thee trekken lang. De sterke thee wordt daarna geserveerd met melk en suiker.

Thee trekken is infusie

Hierboven verklapte ik bij de Franse omschrijving van thee trekken al de naam van het proces van thee trekken, het is infusie. Dat is een aftreksel maken van plantproducten door er water of olie op te gieten. Meestal kokend water.

Er zijn meer bekende voorbeeld van dranken waarbij infusie een rol speelt. De bekendste is koffie, het maatje van thee. Bij bouillon of soep infuseert kokend water met groenten, vlees en kruiden. Infuseren gebeurt ook bij deelprocessen. Bij jenever bijvoorbeeld worden kruiden, specerijen of fruit in alcohol geïnfuseerd om smaak toe te voegen.

Is het de thee die trekt

Maar klopt de uitdrukking ‘thee trekken’ wel? Trekken betekent oorspronkelijk ‘naar zich toe halen’. De theeblaadjes doen echter niets. Die hangen een beetje sloom in hun theezakje. Het is het water dat de theesmaken en -aroma’s naar zich toe trekt.

In feite is het water als een oplosmiddel. Het lost de verschillende verbindingen in de theeblaadjes op. En het trekt daarmee de smaak, aroma en kleur naar de vloeistof. Dus het water trekt aan de theeblaadjes en niet andersom.

Opgerekte termen thee en kruiden

De term thee verwijst officieel specifiek naar het infusieproces met theebladeren van de theeplant, de Camellia sinensis. Toch worden andere infusies ook thee genoemd. Men spreekt dan van kruidenthee of tisane. Hoewel dat ook niet altijd correct is, want voor veel bekende kruidenthee worden geen kruiden gebruikt.

Rozenbottelthee bijvoorbeeld maakt men van gedroogde rozenbottels. Deze vrucht van de rozenplant is fruit en geeft een eigen aroma aan de thee, die dus eigenlijk geen thee is. En ook geen kruidenthee. Maar voor het gemak is de term kruiden voor deze infusie wat opgerekt.

In de volksmond staat kruiden voor alle onderdelen van planten (bladeren, stengels, bloemen, vruchten, zaden of wortels) die worden gebruikt als thee. Maar ook bij culinaire en medicinale toepassingen wordt er gemakkelijk met de term kruiden omgegaan.

Thee voorkeuren van kunstenaars e.a.

Die wortels doen me denken aan Picasso. Ik las eens dat hij wortelthee dronk. Daarbij dacht ik aan onze oranje waspeen. En ik zag Picasso al thee trekken van zo’n wortel, zoals op de afbeelding hieronder. Stukjes wortel in een glaasje heet water, zoals anderen er gember of muntbladeren in leggen. Maar bij Picasso ging het om wortels van de paardenbloem.

Pablo Picassso en thee trekken van wortels

Er zijn meer kunstenaars van wie bekend is dat ze theeliefhebbers zijn. George Orwell schreef het essay ‘a cup of tea’ over het ambacht van thee zetten. Daarin geeft hij ook zijn elf regels, die als gouden regels beschouwt. C.S. Lewis gebruikte thee als bron van inspiratie bij het schrijven. Marcel Proust beschrijft het genot van thee drinken in zijn roman ‘Op zoek naar de verloren tijd’. Joanne K. Rowling vertelde ooit dat ze ook vaak thee drinkt tijdens het schrijven.

En meer bekende personen

Churchill is wellicht de bekendste theedrinker uit de geschiedenis. Tijdens vergadering eiste hij altijd een kop zwarte thee. Einstein had een specifieke theesmaak. Hij dronk het liefst Lapsang Souchong, een gerookte zwarte thee. De populaire zangeres Beyoncé vertelde dat zij vaak groene thee drinkt om gezondheidsredenen. Diezelfde redenen voerde oud-president van de VS George W. Bush aan.

Zijn ambtsgenoot Thomas Jefferson, de derde president van de VS, introduceerde tijdens zijn presidentschap zelfs enkele theevariëteiten. Hij promootte het thee drinken en enthousiasmeerde de import van thee. Persoonlijk had hij een voorliefde voor groene thee. Dat dronk hij zo veel dat het wel ‘Champagne of the President’ werd genoemd.

Thee trekken en de smaak en aroma’s

Hierboven schreef ik dat de term thee verwijst naar het product gemaakt van water en theebladeren van de Camellia sinensis. Dat is de enige theeplant. Die verbouwt men op verschillende plaatsen in de wereld, waardoor de smaak en dergelijke kan verschillen. Dat komt bijvoorbeeld door weersomstandigheden, ondergrond en aangehouden oogsttijden.

Bovendien zijn er van die theeplant naast genoemde zwarte en groene thee meer soorten. In het algemeen onderscheid men vier soorten: zwarte, groene, witte en Oolong. Sommige noemen ook andere soorten, zoals gele thee. Vaak zijn dat afgeleiden van de vier genoemden of vergelijkbare productieprocessen met enkele toegevoegde stappen.

Oxidatie bij thee maken

De verschillen in thee soorten komt door oxidatie. Daarbij reageert zuurstof met de cellen in theebladeren. Dat geeft de veranderingen in smaak, aroma en kleur. Bij groene en witte thee vindt juist geen oxidatie plaats.

Na het plukken van de theebladeren zetten enzymen bepaalde verbindingen om in andere verbindingen. Dat gebeurt door de ‘beschadiging’ die het plukken met zich meebrengt. Bij blootstelling aan lucht reageren polyfenolen in de theebladeren met de zuurstof en begint de verkleuring. Maar ook de smaak- en aromaprofielen veranderen.

Oxidatieduur en andere verschillen

Bij zwarte thee laten theeboeren de bladeren volledig oxideren voordat ze de bladeren drogen. Groene thee wordt eerst licht gestoomd of gebrand, dit om oxidatie enigszins te voorkomen. Oolong thee zie qua oxidatie tussen zwarte en groene thee in. De bladeren worden gedeeltelijk geoxideerd. En witte thee wordt gemaakt van jonge theebladeren en -knoppen die niet of nauwelijks zijn geoxideerd.

Oxidatie is een precies proces. Theeboeren hanteren allemaal eigen smaakprofielen die samenhangen met de duur van oxidatie. Dat bepaalt mede de verschillende soorten zwarte thee en andere thee. Maar welk merk de voorkeur ook heeft, uiteindelijk moet de thee trekken of het water.

Aanvullende informatie

• Er bestaat zelfs al een mengsel dat ‘palet van Picasso’ wordt genoemd. Maar dat is thee van stukjes appel, bieten, wortel, ananas, papaya en framboos.
• De tekst waaron Proust schrijft over het kopje thee drinken behoort tot een van de meeste beroemde passages in de literatuur. Hij beschrijft hoe een madeleine, een klein Frans gebakje, in een kopje lindebloesemthee wordt gedoopt. Het geeft de geur en smaak om herinneringen te doen herleven.