Ik heb vrienden die gelovig zijn en de Bijbel lazen. Twee daarvan gingen zelfs op bijbelles. Ik ken alleen de verhalen die ik hoorde in de tijd dat ik nog naar de kerk ging. In deze kersttijd denk ik daarbij aan het gegeven Jezus geboren uit de maagd Maria.

De maagdelijke geboorte van Jezus, ook wel bekend als het onbevlekte ontvangen van Maria, is een overtuiging binnen het christendom. Het is een zogenaamd theologisch dogma, een onbetwistbaar basisprincipe dat de kern van het geloof vormt.

Jezus geboren uit de maagd Maria

Jezus geboren uit de maagd Maria. Na een zwangerschap dus zonder dat daar seksuele gemeenschap aan te pas kwam. Dit verhaal is vooral bekend uit de evangeliën van Mattheüs (1:18-25) en Lucas (1:26-38) in het Nieuwe Testament. Eerder al was er de profetie van Jesaje (7:14) in het Oude Testament.

In het evangelie volgens Mattheüs wordt Maria zwanger van de Heilige Geest. Dat gebeurde al voordat ze met Jozef trouwde. Mattheüs (1:23) citeert de profeet Jesaja: ‘Ziet, de maagd zal zwanger worden, en een Zoon baren, en gij zult Zijn naam heten Emmanuël; hetwelk is, overgezet zijnde, God met ons.’ Dit wordt gezien als een vervulling van een oud profetisch visioen.

In het evangelie volgens Lucas verkondigt de engel Gabriël aan Maria dat ze zwanger zal worden door de Heilige Geest. Maria stemt ermee in en wordt de moeder van Jezus. Dit verhaal benadrukt ook de goddelijke oorsprong van Jezus.

Essentieel, symbolisch of …

Het idee van de maagdelijke geboorte is vooral een gegeven binnen het christendom. Hoe het wordt opgepakt verschilt per stroming. Voor sommige gelovigen is Jezus geboren uit de maagd Maria een essentieel geloofspunt. Voor hen benadrukt het de goddelijkheid van Jezus. Anderen interpreteren het meer symbolisch.

Ik vroeg me echter af of het mogelijk is, zwangerschap zonder seks. Het is een vraag die in deze tijd van LHBTIQ+ gesteld moet kunnen worden. Vooral bij de i van interseksuelen, vroeger hermafrodieten, zou je als fantasierijk persoon een mogelijkheid kunnen bedenken.

Het zijn de planten, dieren en zoogdieren, waaronder de mens, die twee geslachten hebben. En dus mogelijk in staat zijn tot zelfbevruchting. Maar wanneer daarbij coïtus plaatsvindt kun je wellicht niet meer spreken van een maagdelijke zwangerschap.

Zwangerschap zonder seks

Het blijkt niet per se een vraag van deze tijd. De maagdelijke geboorte van Jezus, maar ook het fenomeen maagdelijke geboorte in het algemeen, heeft zowel wetenschappers als leken altijd gefascineerd. Dat begon wellicht na het eerste bericht over deze parthenogenese (= Grieks voor ‘maagdelijke geboorte) van Jezus door de profeet Jesaja.

In het begin, zelfs nog in het begin van de vorige eeuw, hing de vraag nauw samen met religieuze opvattingen en de geboorte van Jezus. Vanaf eind vorige eeuw verschijnen rapporten waarin de vraag ‘bestaat zwangerschap zonder seks’ voornamelijk uit biologisch medische optiek werd gesteld.

Geen zwangerschap zonder seks

Een wetenschapper die veel onderzoek deed naar zwangerschap zonder seks is de Australische evolutiebioloog Jan Engelstädter. Zo’n zwangerschap is volgens hem niet mogelijk bij zoogdieren, dus ook niet bij mensen, door meerdere ontwikkelings- en genetische beperkingen.

Hij schrijft dat de belangrijkste beperking is dat zoogdier-eieren een diploïde (twee chromosomen in een cel) chromosoom nodig hebben om zich normaal te ontwikkelen. Vervolgens moeten eieren worden geactiveerd door sperma.

En zeker geen zoon

In sommige rapporten staat dat de maagd Maria eventueel een dochter had kunnen baren. Maar geen zoon, omdat dat een gen op het Y-chromosoom vereist. Jezus kan dus niet uit de maagd Maria zijn geboren, omdat Maria als vrouw geen Y-chromosoom kan doorgeven.

Het is het verhaal van de zwangerschap, de geslachtsbepaling en de X en Y chromosomen. De vrouwelijke eicel draagt een X-chromosoom, de mannelijke spermacel een X of Y chromosoom. Bij de bevruchting komt een eicel samen met een spermacel en vormt een zygote (bevruchte eicel met twee chromosomen). De combinatie bepaalt of zich een vrouwelijk (meisje) of mannelijk (jongen) embryo ontwikkelt.

Zwangere hermafrodieten

Ik kom rapporten tegen waarin staat dat er tientallen gevallen bekend zijn van zwangere hermafrodieten. Daarbij kwamen zowel meisjes als jongentjes ter wereld. Maar het gaat daarbij om hermafrodieten, dat zijn planten en dieren met twee geslachten. Bij mensen spreken we tegenwoordig van interseksuelen.

Bij de tientallen gevallen gaat het dus om dieren, niet om mensen. Maar er zijn wetenschappers die dan zeggen: als zelfbevruchting bij zoogdieren is vastgesteld, dan is het in potentie ook mogelijk bij het zoogdier mens.

En andere invalshoeken

Meerdere wetenschappers halen Jezus geboren uit de maagd Maria, erbij. En daarna concluderen ze dat het onmogelijk is dat Jezus uit een onbevlekte Maria is geboren. Of ze houden het open.

De Italiaanse wetenschappers Guiseppe Benagiano en Bruno Dallapiccola bekeken meerdere mogelijkheden, zoals maagdelijke geboorte, geïnduceerde stamcellen en geslachtsomkering. Zij concluderen dat er geen enkel natuurlijk of experimenteel mechanisme bestaat dat de zwangerschap en maagdelijke geboorte van Jezus kan verklaren.

De Australiër Joseph Thomas reageerde daarop met de vraag of het geen natuurlijke ontwikkeling van een embryo binnen het lichaam kon zijn. Met Maria als de biologische (draag)moeder. En waarbij de kracht van de Heilige Geest een geheel nieuwe totipotentiële cel (een cel die in potentie kan uitgroeien tot een volledig nieuw organisme) maakte, een geheel nieuw menselijk genoom.

Er ontstond een polemiek, want ik vond allerlei reacties op elkaars beweringen. Daarbij deden de Italianen de suggestie van Thomas af als volkomen bovennatuurlijk en in strijd met het katholieke en orthodoxe geloof. De moeder Maria is volgens de Italianen de echte biologische moeder van Jezus.

Foute vertaling

Ik schreef eerder al over een foute vertaling van het Onze Vader. Het wordt beschreven in het boek ‘Evangeliseren vanuit je luie stoel’. Die fout leidde tot een geheel andere interpretatie van de woorden van Jezus over evangeliseren.

De mogelijkheid van een foute vertaling bestaat ook bij Jezus geboren uit de maagd Maria. Enkele wetenschappers wijzen daarop. De fout zou al zijn ontstaan bij de vertaling van de profetie van Jesaja (7:14).

Almah

Het Hebreeuwse woord almah verwijst naar een jonge vrouw van huwbare leeftijd, die niet per se is getrouwd. In de Griekse vertaling werd dat parthenos. Dat betekent ongeveer hetzelfde. Maar het heeft twee betekenissen: een ongehuwde jonge vrouw en een vrouw die nog nooit geslachtsgemeenschap heeft gehad.

Tot ongeveer de 17de eeuw kende het Nederlandse woord maagd ook die twee betekenissen. Daarna werd meisje de vervanging voor een ongehuwd jonge vrouw. En maagd kreeg alleen de tweede betekenis.

In het evangelie van Mattheüs, maar waarschijnlijk ook in dat van Lucas, kreeg het oorspronkelijk de tweede betekenis van maagd. In latere, ook Nederlandse vertalingen, van hun evangeliën wordt zowel meisje als maagd gebruikt.

Aanvullende informatie

Er zijn veel onderzoeken naar het fenomeen Jezus geboren uit de maagd Maria en maagdelijke zwangerschappen in het algemeen. De meeste daarvan behandelen het onderwerp theologisch. Andere belichten de biologische kant, maar vaak wel met minimaal een opmerking over de geboorte van Jezus. Hieronder enkele van de genoemde onderzoeken en/of wetenschappers.

De polemiek

• In 2014 stellen Guiseppe Benagiano en Bruno Dallapiccola de vraag: Kan de moderne biologie het mysterie van de geboorte van Christus verklaren? (PDF - 183,50 KB)
• Joseph Thomas schrijft vraagt zich in datzelfde jaar af of de embryonale ontwikkeling niet gewoon in het lichaam van Maria als draagmoeder kan plaatsvinden (PDF - 382,35 KB)
• Reactie daarop van Benagiano en Dallapiccola (PDF - 418,31 KB)

Overige onderzoeken

• De Turkse wetenschapper Kemal Irmak lijkt wel een verklaring te hebben voor embryonale basis van de maagdelijke geboorte van Jezus (PDF - 153,83 KB).
• Zeki Bayraktar onderzoekt in 2017 de meldingen over veertig jaren van geboorten bij hermafrodiete zoogdieren (PDF - 724,51 KB)
  • Hij schrijft daarop zelf een correctie (PDF - 393,46 KB)
• Volgens Caspar Kooi komt zelfbevruchting steeds vaker voor. Hij wil weten of het een voortplantingsfout is of het begin van nieuwe afstammingslijnen (PDF - 298,68 KB)
• De Belg Herman Tournaye vroeg zich af of de uitspraak van Germaine Greer klopt dat de mensheid kan blijven bestaan met één man, maar dat niet kan zonder voldoende vrouwen (PDF - 116,76 KB).

De afbeelding in de header is ‘de geboorte van Jezus’ in de stijl van Albert Uderzo, de tekenaar van Asterix en Obelix.