Voltooid leven. Die uitdrukking wordt gebruikt bij mensen die zelf vinden dat ze klaar zijn met het leven. Zij kiezen dan voor euthanasie, zelfdoding of een andere levensbeëindiging. Het is echter ook mogelijk naar de woorden te kijken, voltooid en leven. Bij voltooid denk ik dan aan een taak, een activiteit die is afgerond.

Het leven als een project, klus of karwei. Sommige mensen denken er ook zo over. Gelovigen hoor ik dan zeggen bij iemand die al langere tijd op sterven ligt dat hij of zij nog niet klaar is. Soms zeggen ze letterlijk ‘hij is nog niet klaar met dit leven’ of ‘ze heeft haar taak in dit leven nog niet volbracht’. Bij dat laatste ligt de vraag voor de hand wat de stervende nog kan doen. En die vraag stel ik dan soms.

Leren van bijna voltooid leven

‘Een boodschap zijn voor anderen’, is een antwoord dat ik ooit kreeg. In het overlijdensproces, door alleen nog levende aanwezigheid, een les zijn voor een ander. Het idee is dus dat iemand kan leren van het sterven van een ander. Maar ook van een wijsheid die komt aan het eind van een leven, heb ik ervaren.

In de afgelopen jaren sprak met vrienden en kennissen die in de laatste fase van hun leven zaten. Ze waren vaak jong en de ziekte die ze hadden was ongeneeslijk verklaard. Enkele van hen zag ik een, twee of meer keer thuis of in een hospice. Het sterf- of overlijdensproces, er is verschil, kwam voor mij in momentopnamen.

Berusting

Opvallend vond ik vooral de berusting. Bijna allen hadden vrede met het feit dat hun leven in korte tijd zou eindigen. In de acceptatie konden sommigen dingen directer uitspreken dan ze daarvoor deden. Enkelen kwamen terug op een bepaalde situatie die we samen meemaakten. Daar zaten soms echte leermomenten in. Met anderen haalde ik herinneringen op aan leuke gebeurtenissen.

In de berusting lag soms of vaak, daar ben ik nog niet uit, de gedachte van een voltooid leven. Wellicht waren er nog wensen. Niet uitgevoerde taken en activiteiten. Dat waren echter alledaagse dingen. Wetend dat het einde nadert is er het besef dat heel veel dingen in het leven onbenullige tijdpassering en invulling zijn. Dan kijk een persoon terug en denkt ‘het is mooi geweest’.

Er waren zelfs vrienden die terugkijkend lachten om de hang naar het leven die zij hadden en veel mensen hebben. Niet denken aan de dood, die als een van de drie zekerheden in het leven zeker komt. Invullen dat leven, de tijd en leegte opvullen. Want we leven, we leven… tot het is voltooid.

Mijn moeder

Mijn moeder was supergezond tot bijna haar 93ste . Ze had een enorme conditie en uithoudingsvermogen. Stilzitten kon ze niet. In oktober 2022 sprong ze nog touwtje. Maar in november gleed ze van een trottoir en brak haar heup. Bij het ene pilletje dat ze al jaren slikte kwamen er acht bij. Slachtoffer van het medische protocol regime denk ik al lange tijd. Heb je een waarde X dan krijg je Y mg van een medicijn, ongeacht je persoon.

Drie maanden later werd ze benauwd wakker en constateerden de artsen hartfalen. Zes maanden daarna kwam er, mogelijk door een medicijn waarmee je niet in de zon mag zitten, ook nog een lichte herseninfarct bij. Het geheel zorgde voor een lastige drie-eenheid. Geleidelijk werden lopen, praten en horen moeilijker. Niet altijd. Maar op onvoorspelbare momenten die er helaas steeds vaker waren.

Mijn moeder moest geleidelijk haar onafhankelijkheid opgeven. Ze vond het mooi geweest. Negen maanden na de gebroken heup wilde ze dood. Meestal op die onvoorspelbare momenten. Op andere momenten hoopte ze op genezing, in ieder geval van enkele ongemakken.

Voltooid leven dichtbij

Vier jaar geleden verhuisde ik naar haar dorp en woonde ik officieel bij haar in. We zeiden grappend dat we elkaars mantelzorger waren. Vanaf afgelopen september was ik dat vooral voor haar. Hoewel er oplevingen waren en mooie dagen, werd duidelijk dat het einde van haar leven naderde. Half november bevestigde ook de huisarts dat haar lichaam zwakker werd.

Er volgde een periode van goede en slechte dagen. Goede dagen waren er echter steeds minder. Kort na de constatering door de huisarts was het nog twee om twee, maar geleidelijk werden het vooral slaapdagen. Maar we hadden tussendoor nog vaak contact. Dan waren er gesprekken, was er samenwerking (weliswaar gericht op ondersteuning bij haar ongemakken) en mooie en bijzondere, intieme momenten. Anders dat bij de vrienden en kennissen ervaarde ik het einde van een voltooid leven bij mijn moeder van heel dichtbij.

Mooi rustig einde

Mijn grove schatting was, achteraf beschouwd, dat ze een derde van de nog resterende dagen verder wilde. Ze had nog iets om voor te leven. Wat dat was wisselde bij wijze van spreken met de dag. Exact kon ze het me niet vertellen. Het zou gewoon de wens kunnen zijn nog te leven en wellicht 100 te worden. Want dat wilde ze voor de heupbreuk vaak genoeg, als haar koppie nog goed was. Dan draaide ze haar wijswinger langs haar slapen. Maar twee derde van de tijd wilde ze vanaf oktober dood.

Was dat voltooid leven? Niet in de zin van een (levens)taak volbracht. In de gesprekken met mijn moeder vertelde ze naar de dood te verlangen omdat ze haar zelfstandigheid kwijt was. Ze was afhankelijk geworden van anderen. En haar zwakke stem zorgde voor een vorm van eenzaamheid. De op haar leeftijd toch al geringere omgeving had te weinig geduld om naar haar te luisteren.

Toch voltooid leven?

Haar doodwens zou ‘voltooid leven’ kunnen zijn in de gangbare betekenis van de uitdrukking, de wens van iemand die klaar is met het leven. In de andere hierboven geschetste betekenis is haar leven waarschijnlijk ook voltooid. Als er een algemene levenstaak is, dan heeft mijn moeder die op haar 93ste inmiddels wel volbracht.

Maar na een voltooide taak is het goed te evalueren. Daarvoor had ik mijn moeder nog wel enige tijd gegund, voltooid leven of niet.

In de header vanzelfsprekend, vind ik, geen foto’s en filmpjes van mijn moeder. En ook geen audio-opname van de gesprekken die ik met haar had, waarvan ik inderdaad enkele heb opgenomen. In de header een interpretatie  van een AI-programma bij de woorden ‘voltooid leven’.