Ik word gebeld door een onbekend nummer. Haast vanzelf kijk ik op de klok om te kijken wat ik moet zeggen bij opnemen, ‘goede morgen’ of ‘goede middag’. Bij onbekenden noem ik mijn naam niet. Het is precies 12 uur. Nooit bij stil gestaan, maar is het nu 12 uur ’s middags of toch ’s morgens.

Ik gok op het eerste en neem op met ‘goede middag’. Het is dan waarschijnlijk ook alweer een minuut verder. Dus hoef ik er verder geen aandacht aan te besteden. Maar de vraag blijft: wat is 12 uur, ’s middags of toch nog ’s morgens ?

12 uur ’s middags

Even dacht ik nog dat de vraag uniek was. Tegen beter weten in natuurlijk, want er zijn bijna geen unieke vragen meer. Bij de Google resultaten op mijn vraag blijkt dat velen de vraag al op allerlei manieren stelden.

Het antwoord is daarmee al snel duidelijk. 11:59 uur is de laatste minuut van de ochtend. Om precies 12 uur is het ’s middags. Dan zetten de Engelsen PM achter de tijd en tot 12 uur ’s middags AM. Die afkortingen staan overigens voor de Latijnse woorden Ante Meridiem en Post Meridiem, wat ‘voor de middag’ en ‘na de middag’ betekent.

Allerlei vraagstelling en noen

Mijn vraag werd ingegeven doordat ik werd gebeld en me afvroeg wat ik precies om 12 uur moet zeggen. Op allerlei manieren wordt het zelfde antwoord verkregen bij andere vraagstelling. Er zijn mensen die bij Google de zoekvraag neerleggen: ‘wanneer begint de middag?’ Of ‘hoe laat is het eind van de ochtend?’. ‘Wat betekent rond de middag?’ is ook een leuke. En zo zijn er meer invalshoeken .

De antwoorden hangen allemaal rond 12 uur ’s middags. Vaak staat bij de antwoorden aanvullende informatie die interessant is. Die bovendien verschillend is door de wijze van formuleren van de vraag. Bij ‘wat betekent rond de middag?’ verschijnt dan een verhaal over ‘noen’. Dat staat voor 12 uur ’s middag.

Maar volgens sommigen is het een tijdsperiode rond 12 uur. Noen is dan de tijd dat de zon op zijn hoogste punt staat. Dat verschilt zelfs binnen een tijdzone en is dus nooit precies 12 uur. De daarbij aangehouden marge kan 1 uur tot zelfs 2 uur zijn.

12 uur en 24 uur aanduiding

De 12 uur indeling begon met de zon- en de maan. Een dag bestond uit de periode dat de zon op was (overdag) en de periode nadat de zon onderging en de maan zichtbaar was (nacht). Overdag duurde in veel gebieden langer dan de nacht, bijvoorbeeld 17 uur overdag tegen 7 uur nacht.

In Mesopotamië (het huidige Irak) en het oude Egypte besloot men de perioden gelijk te trekken tot twee perioden van 12 uur. De Egyptenaren gebruikten daarbij voor de tijdsaanduiding overdag een zonnewijzer en ’s nachts een waterklok.

… op de klok

In de 14de eeuw gebruikte men voor de eerste mechanische klokken weer een 24 uurs aanduiding. Alleen de Britten hanteerden een 12 uurs klok. Vanaf halverwege de 15de eeuw werd dat geleidelijk de standaard in geheel Noord-Europa. Een klok ging daarna op een dag dus twee keer rond.

Buiten de klok bleef de 24 uurs aanduiding wel gehandhaafd in de landen buiten het Britse rijk en enkele Engelstalige landen. Daar gebruikt men dus 12 uur AM en 12 uur PM. Terwijl wij in Nederland en omringende landen de tijd aanduiden van 00:00 tot 24:00 uur.

Voormiddag en namiddag

Drie jaar terug rond deze tijd schreef ik over eerverleden week en eerdaags. Daar moet ik aan denken bij voormiddag en namiddag. In Nederland spreken we van ochtend (6 tot 12 uur) en middag (12 tot 18 uur). De middag verdelen we daarna in voormiddag (12 tot 14 uur) en namiddag (16 tot 18 uur). Wat zeggen we dan tussen 14 en 16 uur? Ikzelf gebruik dan ‘rond 15 uur’.

In België hebben voor- en namiddag een ander betekenis dan bij ons. Daar is voormiddag de periode van 9 tot 12 uur en namiddag tussen 12 en 18 uur. Zij gebruiken dus 12 uur als keerpunt tussen voor- en namiddag.

Meer benamingen

Eenzelfde verschil is er bij ochtend en morgen. In het grootste deel van Nederland verwijzen beide woorden naar de periode van 6 tot 12 uur. In sommige Nederlandse streken gebruikt men echter ochtend voor de periode van 6 tot 9 uur, evenals in België.

Bij vooravond denken de meeste mensen aan het begin van de avond, dus na 18 uur. Maar ook hier zijn er weer gebieden waarbij het letterlijk voor-de-avond is en om 17 uur begint. Als je echter aan de vooravond van een gebeurtenis staat, dan kan die vooravond dagen duren.

Aanvullende informatie

• Noen is tegenwoordig om 12 uur. Maar oorspronkelijk was het rond 15 uur. Het woord noen komt namelijk van het Latijnse woord nona, aangevuld met hora (= uur). Het verwijst naar het negende uur van de dag, die begon om 6 uur.
• Waar komt het woord morgen vandaan. Het is een oude oppervlaktemaat. Men duidde er een gebied mee aan dat op een ochtend (van 6 tot 12 uur) kon worden geploegd. Die grootte verschilde per streek, maar was vrijwel altijd iets minder dan een hectare. Eerder schreef ik al over het kwartier als lengtemaat van een afstand die je in een kwartier liep.
• Morgen komt na vandaag. Maar dat is niet altijd het geval. Kijk maar eens in een woordenboek en denk aan het alfabet.
• In de tweede jaargang van De Taalgids schrijft Dr. A. de Jager in 1860 een artikel over ochtend en morgen (PDF - 72,42 KB)