Van een vriendin kreeg ik drie maanden geleden een hydraterende gel van Urtekram. Ze vond mijn gezichtshuid wat droog. Dat wist ik zelf al. De afgelopen jaren veranderde mijn gezichtshuid. Een bevriende dermatoloog vertelde me al eens dat het bij ouder worden hoort. En dat sommige mensen sneller een droge huid hebben door tekort aan vet.

Hij adviseerde een hydraterend product te gebruiken. Die kocht ik daarna onregelmatig en van verschillende merken. En toen kwam de vriendin met de gel van Urtekram. Ik kan alvast verklappen dat ik een enthousiast gebruiker ben geworden van het merk met zijn natuurlijke producten. En dat ik dus naast de gel ook andere producten van Urtekram gebruik.

Mijn ervaring met Urtekram

Van de vriendin kreeg ik Urtekram Soothing Gel met Aloe Vera. Toen dat bijna op was vond ik Urtekram Face Cream voor mannen. Het bevat salicylzuur uit de boomschors van een wilg en het heeft een heerlijk ruikende geur van kurkeik. Daarna gebruikte ik nog de Day & Night Cream. Maar ik heb mijn favoriete hydraterende crème gevonden. Die bevat naast de kurkeik ook fruitextracten en kokos.

Bij de haarproducten heb ik inmiddels ook het merk van mijn voorkeur gevonden. Daarmee is elke biologische Urtekram shampoo fijner dan de chemische producten van andere aanbieders. Ze bevatten enkel biologische ingrediënten. Die natuurlijker shampoos zijn beter dan de in een laboratorium vervaardigde synthetische en chemische varianten van grote merken. Het verschil merkte ik al na een paar dagen.

Urtekram, de naam en het woord

Het woord Urtekram in tekst uit 1760

Het Deense woord Urtekram is een samentrekking van de woorden ‘Urte’ en ‘Kram’. Het woord ‘Urte’ is al vele eeuwen oud en betekent ‘kruid’ en ‘kruiden’. De samentrekking Urtekram werd waarschijnlijk eerst lange tijd mondeling gebruikt. Het oudste boek waarin ik het woord Urtekram vond verscheen in 1760 over de geschiedenis van de toen nog havenstad Kopenhagen.

Het woord ‘kram’ betekent in de vroegste betekenis ‘meester’ of ‘meesterij’. Afhankelijk van de context waarin het wordt gebruikt zijn er inmiddels meer betekenissen. Zoals (markt)kraam, een betekenis die velen waarschijnlijk al direct vermoedden. Een andere betekenis is winkel, dat lijkt voort te komen uit de ouderwetse ‘meesterij’. Dat stond in de gildentijd voor een hoog ambachtelijk niveau.

Google Translate vertaalt het woord ‘kram’ naar knuffel. Maar dat is onjuist. Twee nog wel gebruikte betekenissen zijn die voor ongeorganiseerde spullen. Een Deen zou bijvoorbeeld kunnen zeggen: ‘wat een kram in deze kamer!’, voor een kamer vol rommel. En hij gebruikt het voor een rek of houder, bijvoorbeeld in de badkamer voor het rek waar handdoeken op hangen.

Urtekram, het begin

Het bedrijf Urtekram werd in 1972 opgericht door Lisbeth Damsgaard en Tonnie McGrail. Ze volgden al een tijd de ontwikkelingen rond biologische en natuurlijke producten. Dat begon ooit met interesse in biologisch-dynamisch koken, dat zijn oorsprong heeft bij de antroposoof Rudolf Steiner.

Filosoof Steiner presenteerde in 1924 tijdens een lezing zijn ideeën over landbouw. Daarbij streefde hij naar een vorm van landbouw die niet slechts gericht was op productie van voedsel. Hij beoogde bij voedselproductie ook het bevorderen van de gezondheid van mensen, dieren, planten en bodem. Uit de lezing in de Poolse plaats Koberwitz ontwikkelden zich de biologisch-dynamische landbouw en voedselproductie, en stimuleerde Rudolof Steiner ecologische duurzaamheid.

Een kruidenwinkel

Lisbeth Damsgaard en Tonnie McGrail begonnen te handelen in biologische producten. Ze reden daarmee zelf met een bakfiets vol producten naar de kleine kring enthousiaste ‘groenen’, zoals eco-klanten toen werden genoemd. De vraag naar biologische producten groeide echter.

Dat kwam mede door de schandalen die vanaf 1970 naar buiten kwamen. Zoals door de onderzoekers in Duitsland die het pesticide DDT in grondwater aantroffen. Grondwater dat boeren al jaren gebruikten om hun gewassen te besproeien.

De schandalen leidde in 1972 tot  oprichting van de IFOAM, de internationale koepel van organisaties in de biologische landbouw- en voedingssector. Dat stimuleerde Damsgaard en McGrail hun eigen kruidenwinkel te starten.

Dat deden ze met een klein winkeltje in een kelder in de Larsbjørnsstræde in Kopenhagen. Er zijn ook bronnen die melden dat ze begonnen op de Stenbroen (= stenen brug) in Kopenhagen. De twee straten liggen ruim 6 km lopen van elkaar vandaan.

De kruidenwinkel Urtekram

In 1972 werd het woord Urtekram ook al lange tijd gebruikt in de betekenis van kruidenier, als kruidenmeester. Damsgaard en McGrail noemden zichzelf “Urtekræmmer” (kruidenverkopers). Hun doel was een soort reformwinkel te zijn met ecologisch verantwoorde producten. Duurzaamheid stond ook in hun vaandel.

In een tijd dat de biologische of eco-aanpak zich in Denemarken begon te verspreiden waren zij baanbrekend. Het assortiment bestond uit biologische, vegetarische en plantaardige producten. Zoals sojasaus, tofu, geroosterde sesam (gomasio), rijstwafels, kruidenthee, muesli en veel meer. Kort daarna na de start kwamen er ook zepen en shampoos op basis van kruiden en bloemen, zoals rozemarijn, roos, aloë vera en tea tree.

Een deel van de producten importeerden Damsgaard en McGrail, andere maakten ze zelf. Een van de eerste producten die ze zelf produceerden was tahini, een pasta van sesamzaad. Die maakten ze in het begin op een oude koffiemolen.

Grotere productielocatie

Geleidelijk groeide de min of meer gesloten kring eco-fans naar een groter publiek. De vraag naar de producten werd zo groot dat Urtekram een productielocatie zocht. Die vonden ze in het stadje Mariager. In 1989 verhuisde Urtekram naar die vestiging in Noord-Jutland, ongeveer 250 km van hun winkel. Damsgaard en McGrail bleven zich met hun producten vooral richten op Denemarken.

Begin negentiger jaren van de vorige eeuw ging het slechter met Urtekram. De producten waren onder eco-liefhebbers nog altijd het meest populair. Maar Damsgaard en McGrail misten de bedrijfskundige kennis om te groeien.

Overnames

In 1995 nam de Canadees-Deense econoom en investeerder James Thomas Ross Jackson tweederde van het bedrijf over. Hij startte enkele jaren eerder met zijn vrouw een fonds om duurzame projecten te ondersteunen. Met dat fonds en eigen geld betaalde hij voor zijn aandelen.

In 2001 vond er een machtsstrijd plaats tussen de oprichters en de nieuwe leiding. Het resulteerde in het vertrek van Damsgaard en McGrail. Ross had al enkele ervaren managers in de leiding geplaatst. Nadat zij de zaken weer hadden gestroomlijnd richtte Urtekram zich ook meer op landen in de omgeving.

Twintig jaar na de overname door Ross verkocht hij in 2015 Urtekram aan het Zweedse bedrijf Midsoma. Dat bedrijf was toen al marktleider in Skandinavië met natuurlijke en biologische voedings- en gezondheidsproducten. Zij konden via hun bestaande netwerken Urtekram tot ver buiten Skandinavië introduceren.

Urtekram producten van Midsoma

Midsoma levert producten onder diverse merknamen, waarvan vele in Nederland onbekend zijn. Urtekram heeft echter wel een plek gevonden in ons land, voornamelijk met verzorgingsproducten. Midsoma maakt bij Urtekram een onderscheid tussen Urtekram ‘Always Organic’ en Urtekram ‘Nordic Beauty’.

Urtekram ‘Always Organic’

De voedingsproducten van Urtekram hebben als ondertitel ‘Always Organic’ in het vignet. Het bestaat uit een uitgebreid assortiment biologische geteelde en/of verwerkte producten, zoals noten, gedroogde vruchten, kruiden en specerijen, sauzen, deegwaren en veel meer.

Midsoma lijkt zich met die producten vooral te richten op Skandinavië, Duitsland en enkele andere landen. In Nederland zijn vooralsnog slechts enkele voedingsproducten van Urtekram te vinden, voornamelijk kruiden en specerijen.

Urtekram ‘Nordic Beauty’.

Bij de verzorgingsproducten heeft het vignet de ondertitel ‘Nordic Beauty’. Het assortiment bestaat uit een uitgebreide collectie biologische producten. Midsoma onderscheidt lichaams-, gezicht- , haar- en tandverzorging. Daarbinnen zijn nog wat indelingen, zoals bij gezichtsverzorging: gezichtscrème, gezichtsreiniging, oogcrème en gezicht maskers.

Vrijwel elke categorie bevat meerdere producten om uit te kiezen. Te uitgebreid om hier een verdere opsomming te geven. Voor de verzorgingsproducten geldt waarschijnlijk ook dat ze (nog) niet allemaal in Nederland verkrijgbaar zijn.

Biologisch gecertificeerd

Urtekram gaat tot het uiterste om de producten biologisch verantwoord te maken en te leveren. Dat geldt zowel voor het product zelf als voor de verpakking. De producten vallen ook allemaal onder de strengste regels voor biologische producten. Daarbij zijn de Scandinavische, en vooral Deense, regels zelfs nog veel strenger dan de Europese regels.

Enkele regels en organisaties die terugkomen op Urtekram producten of waarvoor ze een certificaat hebben zijn:

• De Europese regels van de Europese Commissie (website)
• Staatsgecontroleerd biologisch, een certificaat van het ministerie van Voedsel, Landbouw en Visserij (klimaatlabel op voedsel)
• Cosmos Organic – De COSMOS-standaard definieert de criteria waaraan bedrijven moeten voldoen om consumenten te garanderen dat hun producten echte biologische of natuurlijke cosmetica zijn, geproduceerd volgens de hoogst haalbare duurzaamheidspraktijken
• The Vegan Trademark – Het Vegan Trademark is een internationale veganistische productcertificering. Ze controleren producten halfjaarlijks of jaarlijks op veganistische normen. Die zijn in het kort: geen gebruik van dierlijke ingrediënten, geen dierproeven, geen genetisch gemodificeerde organismen (dierlijke genen of stoffen) en keuken- en hygiënenormen (bijv. productie gescheiden van niet-veganistische producten)
• Allergy Certificaat – AllergyCertfied is een internationaal allergielabel. Het controleert producten op allergenen, andere onzuiverheden, kankerverwekkende stoffen en hormoonontregelende chemicaliën. Het wil daarmee het risico op huidallergieën verminderen.

Additieven

In allerlei producten worden additieven gebruikt. Dat zijn conserveermiddelen, kleurstoffen, antioxidanten, zoetstoffen en dergelijke. In de Europese wetgeving voor niet-biologische voedingsmiddelen zijn er ruim 350 vastgelegd. Ze staan bekende als E-nummers.

Voor biologische voedingsmiddelen zijn bijna 50 additieven goedgekeurd. En dan alleen nog als ze noodzakelijk zijn voor een product, bijvoorbeeld om te voorkomen dat een saus gaat schiften of een koekje zijn kleur behoudt.

Urtekram heeft een strenger standpunt. Zij kiest voor haar biologische producten slechts uit 15 verschillende additieven.

Ecologie

Hoewel het wellicht voortkwam uit de ideeën rond biologisch-dynamisch van Rudolf Steiner, werkt Urtekram al vanaf 1972 vanuit ecologische principes. En vanuit die principes produceert Urtekram nog altijd haar producten.

Een omschrijving zou kunnen zijn: Ecologie is een concept waarbij bij biologische productie van boer tot bord zo veel mogelijk aandacht wordt besteed aan de natuur, het milieu en dierenwelzijn.

Ecologie en biologisch dynamisch

Voor de volledigheid is het wellicht leuk even te kijken naar de overeenkomsten en verschillen tussen de concepten ecologie en biologisch dynamisch.

• Beide erkennen het belang van de relaties tussen levende organismen en hun omgeving. Ze besteden aandacht aan biodiversiteit, voedselketens en het behoud van natuurlijke hulpbronnen
• Beide benaderen hun omgeving holistisch. Dat betekent dat ze kijken naar systemen als geheel en de onderlinge afhankelijkheid van de componenten
• Beide concepten richten zich op duurzaamheid, hoewel op verschillende schaal. Ecologie streeft naar duurzaamheid op het niveau van ecosystemen en de planeet als geheel, terwijl biologisch-dynamische landbouw duurzaamheid nastreeft binnen de context van landbouwsystemen
• Ecologie is een breder wetenschappelijk domein dat zich bezighoudt met de studie van ecosystemen, inclusief hun structuur, functie, interacties en veranderingen in de tijd. Biologisch-dynamische landbouw daarentegen is een specifieke benadering van de landbouwpraktijk, gericht op het cultiveren van gewassen en het beheren van landbouwsystemen op een holistische en duurzame manier
• Ecologische principes worden toegepast in verschillende disciplines, waaronder biologie, milieukunde, en natuurbehoud. Biologisch-dynamische landbouw daarentegen is voornamelijk gericht op de praktijk van landbouw en voedselproductie
• Biologisch-dynamische landbouw omvat vaak spirituele en filosofische aspecten, zoals die zijn voorgesteld door Rudolf Steiner. Bij de meer ecologische wetenschap is dat niet noodzakelijk aanwezig.

Voordeel ecologisch produceren

Hierboven bij de keurmerken en certificaten staan al enkele voordelen omschreven in de doelstellingen van de verschillende organisaties. Concreet zijn de voordelen van ecologisch produceren bijvoorbeeld:

• In biologisch voedsel zijn geen stoffen achtergebleven (residu) van bijvoorbeeld bestrijdingsmiddelen
• Het eten smaakt vaak beter en meer naar de oorsprong van het product
• Het voedsel is niet samengesteld met kunstmatige kleurstoffen of zoetstoffen
• Biologisch gehouden dieren hebben betere, meer natuurlijke omstandigheden
• Ecologie is goed voor het grondwater, bijvoorbeeld omdat geen pesticiden worden gebruikt
• Biologisch voedsel is niet genetisch gemodificeerd en dus GMO-vrij.

Aanvullende informatie

• Mooi aan biologisch-dynamisch vind ik de aandacht voor seizoensgebonden ingrediënten. Daar is de laatste tijd in het algemeen al meer aandacht voor merk ik in mijn omgeving. Verder werkt men bij biologisch-dynamische landbouw en koken met respect voor natuurlijke cycli en ritmes bij het zaaien, oogsten en bemesten.
• J. T. Thomas Ross is een Canadees. In 1972 krijgt hij het Deens staatsburgerschap.
• Ik heb contact opgenomen met de Deense Kamer van Koophandel. Verkoopdirecteur Jesper Juul-Jensen vertelde me dat de eerste registratie van Urtekram door Lisbeth Damsgaard en Tonnie McGrail pas op 1 januari 1991 plaatsvond.
• In 2016 bracht Urtekram een receptenboek uit met de titel ‘Mere Smag, Hver Dag‘ (Meer Smaak, Elke Dag). Het boek van 268 pagina’s staat volgens de ondertitel vol met ‘De bedste opskrifter fra Urtekram’ (de beste recepten van Urtekram).
• De website van Urtekram

De foto in de header toont de eerste winkel in een kelder in de Larsbjørnsstræde of Stenbroeneen in Kopenhagen.

Lees ook het bericht ‘Maisstengels en meer rondom mais‘ of ‘Hoge bloeddruk en de man die drop at‘.