Roald Dahl en het fenomeen van Dahl

Het fenomeen van Dahl en persoonlijkheidsrechten

Het fenomeen van Dahl is recent ontstaan. Maar het begon jaren geleden al toen ik me verbaasde over sommige media. Het was in de tijd van de neutronenbom. Meerdere deskundigen werden erover ondervraagd. De meeste aandacht ging echter naar de mening van André van Duin. De uitspraken van een komiek over de bom waren volgens meerdere journalisten belangrijker en/of interessanter dan die van bijvoorbeeld nucleaire wetenschappers en wapenbeheersingsexperts.

Sinds kort noem ik dit het fenomeen van Dahl. Maar dat gaat verder dan bovenstaande. Het fenomeen van Dahl ontstond enige tijd geleden. Na een bericht dat de kinderboeken van Roald Dahl zouden worden herschreven. Bekende en marginaal bekende Nederlanders gaven hun mening daarover in allerlei media.

Voorgeschiedenis van het fenomeen van Dahl

De uitgever van de kinderboeken van de Britse schrijver Roald Dahl besloot om aanstootgevende taal weg te werken uit de boeken. De honderden wijzigingen zouden vooral gaan over de beschrijvingen van personages uit de kinderboeken. Ze vervingen dan bijvoorbeeld het woord ‘dik’ door ‘enorm’. Een ‘aantrekkelijke vrouw’ werd een ‘vriendelijke vrouw van middelbare leeftijd’.

En in enkele gevallen werden zelfs zinnen toegevoegd om aanvullende uitleg te geven. Bijvoorbeeld waar Dahl schrijft dat ‘… heksen pruiken dragen, maar eigenlijk kaal zijn’. De uitgever voegde daaraan toe dat er ‘een heleboel andere redenen zijn waarom vrouwen pruiken dragen en daar is niets mis mee’.

Het fenomeen van Dahl

Het bericht kwam vrijdag 18 februari 2023 naar buiten via de Engelse ochtendkrant The (Daily) Telegraph. Een dag later brachten Nederlandse media het bericht over de ‘censuur’ van de uitgever. Vrij snel daarna vonden bekende en marginaal bekende Nederlanders een plek aan een tafel bij een van de praatprogramma’s.

Ik heb de gesprekken niet gezien of gehoord. Maar achteraf begreep ik dat er een hoop onzin werd verkondigd. Niet verwonderlijk, Nederlanders behoren tot de weinigen die van een mug een olifant kunnen maken. Er zullen wel enkele zinnige reacties zijn geweest, maar het was vooral een parade van ‘kijk mij eens lekker lullen’ en ‘mijn gezicht weer op TV’.

Persoonlijkheidsrechten, onderdeel auteursrecht

De meest zinnige reactie, of de reactie die ik het meest interessant vind, zou die over persoonlijkheidsrechten zijn. Die rechten zijn naast exploitatierecht onderdeel van het auteursrecht. Het auteursrecht krijg je automatisch als je oorspronkelijk werk van letterkunde, wetenschap of kunst e.d. hebt gemaakt.

Auteursrecht geeft iemand het recht dat werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Dat zou je ook exploiteren kunnen noemen. En daardoor auteursrecht en exploitatierecht worden vaak als synoniemen gebruikt. Maar auteursrecht bestaat naast exploitatierecht dus ook uit persoonlijkheidsrecht.

Overdragen en niet-overdraagbaar

Exploitatierecht, als onderdeel van het auteursrecht, kan iemand overdragen. Een schrijver draagt dat, meestal tijdelijk en onder voorwaarden, bijvoorbeeld over aan een uitgever. Deze kan het werk daarna verveelvoudigen in boekvorm. Persoonlijkheidsrechten zijn echter niet overdraagbaar. Deze rechten betreffen de relatie tussen de maker en zijn werk. Een maker kan hooguit afstand doen van enkele rechten die onder de persoonlijkheidsrechten vallen. En hij/zij kan voorwaarden stellen of zijn recht doen gelden. Bijvoorbeeld zich verzetten tegen wijzigingen in het werk.

Rechten van Roald Dahl

De persoonlijkheidsrechten stoppen vanzelfsprekend bij het overlijden van een maker. Dan is immers de relatie tussen de maker en zijn werk verbroken door de dood. De auteursrechten vervallen in Nederland pas 70 jaar na het overlijden van de maker. Erven of andere rechthebbenden krijgen of hebben dan het auteursrecht, maar niet de persoonlijkheidsrechten. Tenzij…

Tenzij de maker voor zijn dood een (rechts)persoon aanwijst die na zijn overlijden over de persoonlijkheidsrechten waakt. Dat moet de maker dan vastleggen in een testament of codicil. Op die manier kan een maker ook de persoonlijkheidsrechten scheiden van het auteursrecht. Dat bijvoorbeeld zijn erfgenamen het recht krijgen het werk te exploiteren. En dat een andere partij zijn persoonlijkheidsrechten bewaakt.

In Britse wet anders

Een Nederlandse maker moet dat dus vooraf regelen. In andere rechtsgebieden, bijvoorbeeld Groot-Brittannië, vervalt persoonlijkheidsrecht niet bij het overlijden. Daar moet een maker alleen wanneer hij/zij de exploitatierecht en persoonlijkheidsrecht wil scheiden, dat vooraf regelen. Het persoonlijkheidsrecht blijft in het auteursrecht wanneer dit onderdeel uitmaakt van een nalatenschap.

Maar als het persoonlijkheidsrecht niet onder beide valt dan ligt het recht bij de persoonlijke vertegenwoordigers, meestal de erfgenamen. Dat is dus het geval als het niet testamentair is geregeld of het auteursrecht geen onderdeel is van een nalatenschap. En daarvan is sprake bij het werk van Roald Dahl.

Auteursrecht verkocht

Zijn erfgenamen verkochten de beheermaatschappij van het werk, waarin ook het auteursrecht, voor 425 miljoen euro aan Netflix. Daarmee is dit auteursrecht volgens Britse wetsdeskundigen geen onderdeel meer van een directe nalatenschap en vallen de persoonlijkheidsrechten erbuiten.

Dus toen de uitgever van de boeken teksten wilde veranderen werden de erfgenamen daarover geraadpleegd. Die gingen daar volgens Nadia Cohen, schrijfster van een biografe van Roald Dahl, gemakkelijk in mee tot er commentaar kwam. Maar toen koos de uitgever ook al eieren voor zijn geld.

Het fenomeen van Dahl, nogmaals

De persoonlijkheidsrechten van Roald Dahl is een interessant onderwerp bij het verhaal van de wijzigingen. Het fenomeen van Dahl heeft daar dus niets mee te maken. Daarbij gaat het om allerlei gewauwel over een onderwerp uit eigen belang, zonder wezenlijke zaken rond een onderwerp te bespreken.

Aanvullende informatie

  • Over de erfenis van Roald Dahl is een apart boek te schrijven. Hij liet het allemaal over aan zijn tweede vrouw Felicity. Zijn kinderen kregen samen ongeveer 3 miljoen euro. En dan volgt er een uitgebreid verhaal. Het werk van Roald Dahl is uiteindelijk ondergebracht in het bedrijf de Roald Dahl Story Company. Dit bedrijf is op 27 oktober 2021 verkocht aan Netflix voor 370 miljoen Engelse pond. Het blijft gevestigd in London.
  • In Groot Brittannië zijn stukken van de kamer van koophandel openbaar. Zie hier de wijzigingen van directeuren, jaarrekeningen en meer van de Roald Dahl Story Company. Ik gebruikte die openbaarheid ook bij het bericht over de bedrijven Keith Emerson en ELP.
  • De foto in de header is op 20 April 1954 gemaakt door de Amerikaanse schrijver/fotograaf Carl Van Vechten
  • Op de erfenis van Roald Dahl kom ik nog terug, want dat is toch wel leuk eens uit te zoeken. En uit- en onderzoeken vind ik een ontspannende hobby.
Print deze pagina
Bovenstaand bericht is geschreven op 16 april 2024 door in de categorie 2024, Geschiedenis, Persoonlijk, Taal

Een willekeurig bericht

Ik schrijf op deze site over allerlei onderwerpen. Soms is het heel persoonlijk, soms vooral informatief of beschouwend. Hieronder een willekeurig bericht uit ruim 2000 berichten.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *




Veel foto's en illustraties van voor 2020 zijn tijdelijk verwijderd van deze site en server i.v.m. media-reorganisatie
Hello. Add your message here.