Afgelopen weekend stond er een overlijdensadvertentie in de krant. Henk van Doorn is overleden. In de groepsapp van oud-klasgenoten begint een gesprek. ‘Was Henk van Doorn de concièrge?’, vraagt er een. Uiteindelijk blijkt dat de emeritus-priester godsdienstleraar was op het Bonifatiuscollege.

Ik meld in de app dat ik een oom had die Henk van Doorn heette. Die had zijn oudste zoon dezelfde naam gegeven. Mijn oom overleefde zijn zoon, maar is zelf inmiddels ook al een tijd overleden (13 januari 2007). Vandaag zou hij 101 zijn geworden.

Zien, kijken en ziet

Van oom Henk leerde ik kijken schreef ik eerder. Maar eigenlijk was het kijken en zien. Die twee begrippen kwamen regelmatig voor in onze gesprekken. Soms aangevuld met het woord waarnemen, waarbij je alle zintuigen gebruikt, en observeren, waarbij je bewust waarneemt.

Regelmatig haalde oom Henk in gesprekken ook ‘zien, kijken en ziet’ aan. Dankzij je ogen kun je zien. Daardoor kun je gericht naar iets kijken. Tenslotte moet je jezelf vragen stellen over wat je ziet.

Subjectieve hersenen

Je kunt zien met je ogen, zei oom Henk dan. Maar kijken doe je met je hersenen. Die vullen de informatie in, die ze binnenkrijgen via de ogen. Dat is per persoon verschillend, oftewel het is subjectief, gestuurd door eerdere kijkervaringen. Daarom moet je vragen stellen. Dan kun je ontdekken, of zelfs weten, of je hersenen wat je bekeek wel goed hebben geïnterpreteerd.

Er zijn heel veel dingen waarbij dat laatste niet nodig is. Gelukkig maar. Want het kost tijd, concentratie en geduld. ‘Maar bij fotografie, kunst en dergelijke is jezelf bevragen wel belangrijk’, volgens oom Henk van Doorn.

Henk van Doorn

Ik kan hier anekdotes ophalen of over persoonlijke ervaringen vertellen met Henk van Doorn. Maar ik ben eerst, mede door die overlijdensadvertentie, vooral geïnteresseerd in openbare informatie. Dus ga ik op zoek in digitale archieven en genealogische bronnen.

Maar ik begin bij Google. Dan blijken er veel Henken van Doorn te zijn. Met in de eerste zoekresultaten vanzelfsprekend de onlangs overleden priester waar mijn oud-klasgenoten over berichtten.

Henk

Ok, er zullen minder Hendriken van Doorn zijn dan Jannen Jansen. En zelfs minder dan Eriken de Jong, Peters Visser en Jannen de Vries.

Momenteel zijn er slechts iets meer dan 5000 mannen in Nederland met Henk als voornaam. Vanaf 1908 begon die voornaam aan een opmars. Dat jaar werden er twee Henken geregistreerd. Het hoogtepunt lag in 1961. Daarna werd de naam weer minder gekozen, tot bijna het dieptepunt waarop het zich nu bevindt.

Van Doorn

In Nederland wonen ruim 10.000 mensen met de achternaam Van Doorn. De meesten wonen in Utrecht (ruim 450), met een flinke uitloop in de omgeving. In bijvoorbeeld Houten (ca 150), Woerden (ca 100) en andere omliggende gemeenten wonen er ook ruim 100 met dezelfde achternaam. Terwijl er in Amsterdam, de tweede grootste gemeente met Van Doorn, slechts ruim 250 wonen.

Henk van Doorn, de fotograaf

Oom Henk was voor mij vooral een voorbeeld als fotograaf. Ik kan wat uitgebreider verhalen over de ervaringen die ik aanstip in het eerdere bericht. Zoals over die keer dat we ineens tegenover een edelhert stonden of door een bed van sprinkhanen waadden. Maar ik denk vooral aan anekdotes.

De Utrechtse Fotoclub

Zoals aan de keren dat oom Henk me meenam naar de Utrechtse Fotoclub, waarvan hij lid was. Daar liepen meerdere leden gewichtig te doen met hun Leica’s. En bij hun foto’s hadden ze praatjes in overeenstemming met hun ‘kijk mij eens’- gedrag.

Oom Henk gedroeg zich daartussen graag als een querulant. Het werd me snel duidelijk dat men hem als lid slechts tolereerde omdat hij fotografische kennis had, een oorspronkelijkheid die de andere leden misten en interessantere foto’s inbracht.

Al na de eerste bijeenkomst zei hij me iets als, ‘let maar niet op die poeha. Ze hebben dure camera’s, maar kijken kunnen ze niet. Jij met je graptica (zo noemde hij de Praktica, mijn eerste fototoestel) maakt nu al betere foto’s dan die artsen, advocaten en andere hoogvliegers’.

Fotografie les

Ik ging regelmatig naar oom Henk, toen hij nog met de oudste zus van mijn moeder in Bilthoven woonde. Dat deed ik niet per se voor de fotografie. Maar die kwam wel altijd ter sprake. Want ik nam altijd enkele foto’s mee die ik had gemaakt. Die bespraken we, waarbij het voornamelijk ging over compositie als onderdeel van kijken en bewust waarnemen.

Sleutelwoord daarbij was previsualisatie. Dat is bij het kijken, voor je een foto maakt, al in gedachten hebben hoe het uiteindelijk beeld er uit zal zien. Previsualisatie was in die tijd wellicht nog belangrijker dan tegenwoordig. Omdat je pas in de donkere kamer (doka) het eindresultaat te zien kreeg na een chemische proces.

Previsualisatie

Previsualisatie vind ik echter nog steeds een interessant gegeven. Bijvoorbeeld door rekening te houden met het driedimensionale dat je ziet, dat als foto naar een tweedimensionale afbeelding gaat. Het is een van de redenen dat veel mensen hun foto’s vinden tegenvallen. Ze zien een wereld in 3D die een platgeslagen wereld is op de uiteindelijke foto.

Een van de lessen van oom Henk was daarom te zorgen voor diepte in je foto’s. Dat betekent dat je niet zomaar op de ontspanknop drukt. Maar door bijvoorbeeld eerst te zoeken naar onderwerpen in voor-, midden- en achtergrond.

Het leuke van previsualisatie en componeren van een foto is dat het op een gegeven moment haast vanzelf plaatsvindt. Na de ‘training’ door oom Henk pre-visualiseer ik in veel gevallen intuïtief. Maar er blijft in mijn fotografie en componeren altijd een bewust kijken.

Henk van Doorn, kunstschilder

Ik vond veel van de schilderijen van oom Henk ook mooi. En als ze me minder aanspraken dan vond ik ze op zijn minst interessant. Volgens mij hadden zijn zeven kinderen minder met de schilderkunst van hun vader. Ruim na zijn overlijden hoorde ik dat veel schilderijen in de prullenbak waren beland. Slechts enkele bleven bewaard.

Zoals ik in het eerdere bericht schreef gebruikte hij soms gevonden spullen als inspiratie. Het schilderij met de condensator, die hij als maanlander in een ruimtelandschap plaatste, was mijn favoriet. Maar er waren meer schilderijen die ik mooi vond.

De vrijwel allemaal grote schilderijen kwamen echter niet tot hun recht in het woonhuis. Ze hingen te dicht bij elkaar. En het huis was verder vol gezet met allerhande voorwerpen, apparaten en knutselwerk.

101 jaar, mijn 101 in fotografie

En dan zou mijn oom Henk van Doorn vandaag dus 101 zijn geworden. Een mooi moment om even stil te staan bij zijn invloed op mijn leven. Te meer daar 101 verwijst naar iets wat elementaire of basiskennis over een onderwerp.

Oom Henk was mijn 101 over fotografie. Hij leidde me in tot de basisprincipes van fotografie. Het was het begin van een fotografie-pad dat ik op allerlei manieren vervolgde.

Aanvullende informatie

• Er waren in de tijd dat ik met oom Henk over fotografie sprak waarschijnlijk meer fotoclubs. Die club waar ik met Henk van Doorn kwam was een van de oudste van Nederland. Als ik me goed herinner heette het ‘Fotokring Utrecht’ en was het in 1922, een jaar voor de geboorte van oom Henk, opgericht. Maar ik zie in mijn geestesoog ook een logo met UFC, wat op Utrechtse Fotoclub zou kunnen wijzen.
• De term ‘101’ zoals hierboven bedoeld, komt uit het Amerikaanse onderwijssysteem. Daar nummeren scholen en universiteiten om volgorde en niveau aan te geven. 100 is voor de introductie/eerstejaars, met als eerste les 101. 200 is voor de tweedejaars, etc.
• Previsualisatie is een concept dat in meerdere creatieve kunsten wordt gebruikt. Naast fotografie bijvoorbeeld ook bij animatiefilms, podiumkunsten en het ontwerpen van videogames. Het werd echter vooral bekend door de fotograaf Ansel Adams, die het onderdeel maakte van zijn Zone-systeem.
• Mijn oom Henk van Doorn is geboren in 1023. De overleden priester uit de inleiding zag het levenslicht in Utrecht op 1938. Er is ook een kunstschilder Henk van Doorn uit 1914. Zo zijn er nog veel meer …
• De foto van de sprinkhaan in de header is niet gemaakt door mijn oom, maar door de Keniaanse fotograaf Elegance Nairobi.