Met een vijftal vrienden zit ik op een terras halverwege een stadswandeling. Achter het raam van het eetcafé staat een kist vol gemberwortels. Gerrit ziet het mogelijk als eerste en roept, ‘gadver, gember’. We kijken hem aan en hij wijst naar de kist.

‘Gadver? Ik vind het juist lekker. De gemberjam van Dirk’s eigen merk. Heerlijk’, reageer ik. De andere aanwezigen komen ook met positieve opmerkingen. Gerrit is de enige van de zes die niets met gember heeft.

Gember

Gember wordt gemaakt van de wortelstok van de gemberplant. Krijg je een kop gemberthee bij een vriend of vriendin, dan is dat meestal een kop heet water met schijfjes gesneden van die wortelstok. Feitelijk is gember gelijk aan de gemberwortel. Er worden van die wortel echter diverse gember producten gemaakt.

Enkele voorbeelden daarvan zijn:

• De al genoemde gemberthee van schijfjes gemberwortel
• In de keuken hebben de meeste mensen wel een potje gemberpoeder in het kruidenrekje staan
• Een uitgeperste wortel geeft de in dranken gebruikte smaakstof gembersap
• In suiker(siroop) gekookte gember maakt gekonfijte gember, bijvoorbeeld voor gemberjam
• Door stoomdestillatie van de gemberwortel ontstaat de etherische gemberolie

Gember, een medicinale wortel

Gember staat bekend als een van de belangrijkste medicinale planten. Het komt van nature voor in allerlei landen, zoals India, China, Mexico, Nigeria en meerdere andere landen. Het wordt al sinds de oudheid wereldwijd gebruikt als specerij en smaakstof. En voor de gunstige effecten die het heeft op het menselijk lichaam. Het is volgens sommige bronnen zelfs in staat ziekten te genezen.

Dat geldt voor de gemberwortel in het algemeen en voor veel gebruiksvormen. Maar bijvoorbeeld niet voor de gemberjam die ik zo lekker vind. Die bevat, zoals de meeste jams, buitengewoon veel suiker. Andere vormen hebben echter allemaal hun eigen gunstige eigenschappen.

Medicinale eigenschappen

Veel traditionele geneeskundigen gebruiken gember in hun medicinale pakket. Het wordt gebruikt voor de behandeling van allerlei aandoeningen, zoals diabetes, hoge bloeddruk, kanker, maagzweren, diarree, verkoudheid en meer.

Onderzoeken rond gember richten zich vaak op specifieke aandoeningen. Er zijn echter ook onderzoeken die kijken naar de werkzame stoffen die zorgen voor de medische voordelen. De medicinale eigenschappen van gember worden dan vooral toegeschreven aan bioactieve stoffen als gingerolen, shogaolen, en zingiberene.

Allerlei chemische bestanddelen

Westerse onderzoekers hebben bij chemische analyses inmiddels meer dan 400 verbindingen gevonden. Zij onderscheiden daarin de specifieke chemische bestanddelen die zorgen voor de verschillende medicinale effecten.

In algemeen onderzoek en de onderzoeken gericht op aandoeningen wordt ook gekeken naar de effecten van de verschillende componenten op specifieke ziekten. Meerdere onderzoekers vonden daarbij de stoffen die invloed hebben op kanker. Anderen zagen de voordelen van gember op het voorkomen en genezen van diabetes, hoge bloeddruk en andere te onderscheiden ziektes en klachten.

De aanwezigheid van stoffen, en de invloed op de medicinale effecten, verschilt echter per gember variant. Daarom ook even wat achtergrond informatie over de gemberplant

Meerdere gemberplanten in geslacht

Wat wij als gemberplant beschouwen heet in het Latijn Zingiber officinale. Het kreeg die naam van de Engelse botanicus William Roscoe in een publicatie uit 1807. Soms wordt zijn naam toegevoegd aan de plantnaam tot Zingiber officinale Roscoe.

Er zijn meer gemberplanten in het geslacht Zingiber, die ook culinaire en medicinale eigenschappen hebben. Enkele voorbeelden zijn:

• Zingiber mioga, ook wel Japanse gember genoemd omdat de bloemknoppen en jonge scheuten in de Japanse keuken worden gebruikt. Het is ook een onderdeel van de Japanse volksgeneeskunde.
• Zingiber zerumbet. Dat is een bittere gember die nauwelijks wordt gebruikt in de keuken. Maar het komt wel voor in biologische verzorgingsproducten, zoals shampoo.
• Zingiber cassumunar. Deze gebruikt men vooral in Thaise stoofschotels en curry’s en in de Thaise geneeskunde bij ontstekingen en pijn.
• Zingiber montanum. Het wordt soms gebruikt in lokale gerechten in Zuidoost-Azië. En in het algemeen in traditionele geneeskunde als ontstekingsremmer en pijnstiller.
• Zingiber aromaticum. Heeft een unieke smaak en is daarom geliefd in talrijke regionale gerechten. In traditionele geneeskunde gebruikt men het voor de aromatische en therapeutische eigenschappen.

Meerdere planten in familie

De gamberplanten horen tot de familie Zingiberaceae, wat in Nederland de gemberfamilie wordt genoemd. Daarin bevinden zich planten die wij niet als gember herkennen, zoals kardemon en kurkuma. De meeste planten uit de familie worden vooral gebruikt in de Aziatische keukens.

Het gaat te ver om hier verder aandacht te geven aan de familie. Maar nog wel leuk om te melden, vanwege het vaak gemaakte misverstand, is het verschil tussen kardemon en kurkuma. Vooral omdat het een verschil aangeeft van meerdere gemberplanten.

Bij kurkuma is het de wortel die wordt gebruikt als specerij en kleurstof. En om zijn gezondheidsvoordelen. Bij kardemon zijn het de zaden die als specerij worden gebruikt in vooral de Indiase keuken.

Zingiber officinale varianten

Na het lezen van talrijke onderzoeken rond gember denk ik terug aan mijn berichten over cacao en kaneel. Daar bleek het belangrijk bijvoorbeeld verschil te maken in cacao en cacoa. Bij de meeste onderzoeken rond kaneel gebruikten wetenschappers de originele kaneel uit Ceylon. Die in het Westen nauwelijks verkrijgbaar. Wij hebben in Nederland voornamelijk Chinese kaneel.

Gember, oftewel de Zingiber officinale, kent meerdere varianten. De specifieke smaak en medicinale voordelen daarvan kunnen aanzienlijk variëren. Die zijn afhankelijk van de geografische oorsprong, de chemische samenstelling en hoeveelheid van de werkzame stoffen. Wellicht vanzelfsprekend verschilt ook het uiterlijk van de varianten.

Enkele varianten

Indiase gember staat bekend om zijn sterke, pittige en aromatische smaak. Chinese gember is minder pittig en wordt door zijn mildere smaak vaak gebruikt in thee. Japanse gember is subtieler van smaak en wordt voornamelijk vers gebruikt in de Japanse keuken.

Nigeriaanse gember is zeer pittig en scherp. Het wordt in Afrikaanse gerechten gebruikt, maar ook in Caribische gerechten. Daar gebruiken ze ook Jamaicaanse gember. Die is ook zeer pittig maar heeft meer aroma. Het wordt onder andere ook gebruikt voor Old Jamaica Gember Bier.

Terroir

In de meeste landen gebruiken ze gemberplanten die zijn afgeleid van standaard variëteiten die wereldwijd worden geteeld. Bijvoorbeeld Mexico kent geen inheemse gemberplant. Daar is door handel en kolonisatie een Aziatische variant verspreid, Mekong gember.

Door het uit de Franse wijnwereld afkomstige fraaie woord ‘terroir’ ontwikkelde zich wel een te onderscheiden Mexicaanse gember. Maar die wordt geen Mexicaanse gember variant genoemd. Terroir staat voor de unieke combinatie van bodemsamenstelling, klimaat, teelwijze en andere factoren die invloed hebben op de groei van een plant.

Verschillende medicinale effecten

De onderzoeken die ik vond over gember komen uit de gehele wereld. Alle wetenschappers gebruikten voor hun onderzoek Zingiber officinale, de gemberplant met de ons bekende gember. Maar we zagen hierboven dat die varianten kent, die bovendien door terroir van elkaar verschillen. Dit heeft invloed op de medicinale effecten.

Een algemeen verschil is de hoeveelheid aanwezige stoffen, bijvoorbeeld de genoemde gingerolen, shogaolen, en zingiberene. Maar de chemische samenstelling van een gembervariant kan ook verschillen. En dat heeft vanzelfsprekend ook invloed op de medische eigenschappen.

De bioactieve stoffen in gember

Er zijn onderzoeken waarbij is gekeken naar specifieke werkzame stoffen. De meeste onderzoeken behandelen echter de gingerolen, shogaolen, en zingiberene. De gingerolen van verse gember blijken daarbij de meeste gezondheidsvoordelen te geven. De shogaolen vormen zich bij het drogen en verhitten van gingerolen. Zingiberene is een terpeen in gember dat het zijn smaak geeft en antioxiderende werking.

De grootste gezondheidsvoordelen van gingerolen zijn de antioxiderende, ontstekingsremmende en pijnstillende eigenschappen. Shogaolen zijn ook ontstekingsremmend. Ze hebben echter ook anti-kanker eigenschappen.

Aanwezigheid van bioactieve stoffen

Het mag duidelijk zijn dat de hoeveelheid van de drie stoffen invloed heeft op de medicinale werking van gember. Die hoeveelheid verschilt dus in varianten. Informatie daarover wordt in onderzoeken niet of nauwelijks gegeven; daar gaat het over Zingiber officinale.

De Indiase en Jamaicaanse gember bevatten echter veel meer gingerolen en zingibere dan andere varianten. Hun medicinale werking is dus veel krachiger. Maar dan is weer belangrijk dat je de Indiase gember uit India hebt, en niet een variant die met een ander terroir in een ander land is geteeld.

Een ander voorbeeld is de Chinese gember. Die bevat minder gingerolen en zingibere. In de traditionele Chinese geneeskunde is het populair vanwege de vele gunstige eigenschappen zonder bijwerkingen.

Duidelijker informeren

Het is jammer dat er bij producten niet meer onderscheid wordt gemaakt. Bij geitenkaas is het wellicht slechts leuke culinaire informatie. Met cacao en kaneel is het echter van wezenlijk belang. En bij gember zouden serieuze bronnen en onderzoeken het onderscheid wellicht ook moeten aangeven.

Voor nu twijfel ik tussen een gezonde kop gember thee of een boterham met suikerrijke gember jam. Ach, ik neem die twijfel eenvoudig weg door het aangename met het gunstige te verenigen. Ik neem gewoon allebei.