‘Je moeder is toch gecremeerd?’, vraagt Gerrit volgens mij naar iets dat hij al weet. Er volgt een gesprek over crematie, cremeren en gecremeerd. Bij dat laatste gaat het over het vervoegen van het werkwoord. Rob geeft daarbij als antwoord, ‘een dode verbranden’. Maar vervoegen is vanzelfsprekend iets anders. Dat is van ik cremeer, jij cremeert et cetera.

Maar het meest interessante onderwerp brengt Jan naar voren: ‘Waar bestaat de as uit die je in een urn meekrijgt?’. Daarop komen vervolgvragen als ‘geeft een dik persoon meer as dan een magere persoon?’ en ‘is er verschil in hoeveelheid as tussen een jonger en ouder persoon?’.

Crematie

Bij crematie worden de stoffelijke resten van een overledene verbrand tot as. Dit gebeurt in een speciale crematieoven. De temperaturen lopen afhankelijk van de oven uiteen tussen 800 en 1100 graden Celsius.

Water

Tijdens dit proces verdampen de vloeistoffen die zich in het lichaam bevinden. Het menselijk lichaam bestaat voor het grootste deel uit water, gemiddeld ongeveer 60 procent. Dit verlaat de oven als waterdamp, de gasvormige toestand van water.

Gassen

Organische stoffen in het lichaam komen ook niet in het as. Het zijn in feite de vetten, eiwitten, koolhydraten en dergelijke die bij verbranding worden afgebroken. Ze verlaten de oven als verschillende gassen.

• De afbraakproducten van lichaamsvetten zijn kooldioxide (CO₂), methaan (CH₄) en het al genoemde waterdamp.
• Eiwitten zijn opgebouwd uit aminozuren, die stikstof, koolstof, waterstof, zuurstof en soms zwavel bevatten. De gassen die daaruit ontstaan zijn weer kooldioxide en waterdamp. Maar ook stikstof (N₂), ammoniak (NH₃) en zwaveldioxide (SO₂).
• Koolhydraten bestaan uit suikers, zetmeel en vezels. Die zijn opgebouwd uit koolstof, waterstof en zuurstof moleculen. De gassen daarvan zijn weer kooldioxide en waterdamp.

Er zijn meer gassen die het lichaam de oven verlaten tijdens de crematie. Sommige behoren bij het lichaam, andere zijn afhankelijk van het betreffende lichaam. Heeft een persoon bijvoorbeeld medische implantaten of een bepaalde medische behandeling ondergaan dan kan dat extra gassen geven bij crematie. Meestal zijn dat dan echter ook de hierboven genoemde gassen.

Crematie is oxidatieproces, geen verbranding

Een misvatting is de gedachte dat de gassen, en overigens ook het as, ontstaan door verbranding. Het crematieproces is echter een oxidatieproces, een chemische reactie van een stof en zuurstof. Daarbij worden de organische stoffen afgebroken en omgezet in chemische bestanddelen.

Bij crematie zijn die bestanddelen gassen en minerale resten. De gassen besprak ik hierboven. De minerale resten zijn voornamelijk calciumfosfaten, die afkomstig zijn van de botten. Deze minerale resten vormen de uiteindelijke as na crematie.

De as in de urn

Na crematie van een lichaam zijn de gassen dus verdampt. De as die de nabestaanden meekrijgen zijn eigenlijk de minerale resten en anorganische stoffen, hoofdzakelijk afkomstig uit de botten.

Is de vraag ‘geeft een dik persoon meer as dan een magere persoon?’ daarmee beantwoord? Min of meer wel. De hoeveelheid as hangt samen met de botten, oftewel de botmassa, en niet met het totale lichaamsgewicht.

Vet- en spierweefsel verbranden vrijwel volledig en verdampen als gassen tijdens het crematieproces. Daardoor spelen ze geen rol bij de hoeveelheid as.

Dikke vs dunne mensen bij crematie

Het is niet per se zo dat dikke mensen meer botmassa hebben dan dunne(re) mensen. Maar in algemeen verschillen dikke en dunne mensen echter wel, en dat heeft invloed op de hoeveelheid as. Eerst even een vergelijking die niet of nauwelijks invloed heeft op de hoeveelheid as na crematie.

Dikke mensen hebben meestal een hoger lichaamsgewicht doordat ze meer vetmassa hebben. Vetweefsel is minder dicht dan botweefsel en heeft ook een lager smeltpunt. Hierdoor zal vet grotendeels verdampen.

Dikke mensen kunnen ook verschillen met dunne mensen in de hoeveelheid spiermassa. Sommige bronnen vertellen dat dunne mensen in verhouding meer spiermassa hebben dan dikke mensen. Bijvoorbeeld omdat ze meer aan lichaamsbeweging zouden doen. Maar spiermassa hangt ook af van bijvoorbeeld voeding en genetische factoren.

Hoeveelheid as

De enige grote invloed op de hoeveelheid as na crematie is de botmassa. Dikke mensen hebben over het algemeen een hogere botmassa. Dit komt onder andere doordat ze sterkere botten nodig hebben om hun extra lichaamsgewicht te dragen.

Invloeden op gewicht van as

Het gewicht van de hoeveelheid as na crematie ligt rond de 2,3 kilogram. De variatie daarin verschilt per bron, grofweg ligt die tussen 1,7 en 2,8 gram. Het is niet per se zo dat het hogere gewicht van dikkere mensen komt.

Naast botmassa spelen meer dingen een rol. Bijvoorbeeld leeftijd, geslacht, gezondheid en boteigenschappen.

Leeftijd

Jongere mensen (bijvoorbeeld 35-jarigen) hebben over het algemeen een hogere botdichtheid. Hun botten zijn vaak sterker en bevatten meer mineralen. Bij ouderen (bijvoorbeeld 85-jarigen) is de botdichten meestal sterk afgenomen. Dit kan door botontkalking (osteoporose) komen en door andere leeftijdsgerelateerde veranderingen aan het skelet.

Botten van oudere mensen zijn vaak brozer en minder dicht. Hierdoor blijft er bij hen na crematie vaak een kleinere hoeveelheid as over.

Geslacht en gezondheid

Over geslacht kan ik kort zijn. Mannen hebben over het algemeen een hogere botmassa dan vrouwen. Gezondheid speelt een veel grotere rol bij de hoeveelheid as, maar wel weer in combinatie met botmassa.

Mensen die hun hele leven actief zijn geweest en grotendeel gezond hebben een betere botstructuur dan bijvoorbeeld iemand die vooral een zittend (sedentair) leven had. Van diverse ziekten, bijvoorbeeld kanker, is bekend dat ze invloed hebben op de botstructuur.

Boteigenschappen

Hierboven gebruikte ik botmassa en botstructuur. Er is ook nog zoiets als botdichtheid. Deze drie noem ik boteigenschappen. Het lijken synoniemen, maar dat zijn het niet.

• Botmassa is de totale hoeveelheid botweefsel in het lichaam, uitgedrukt in gewicht.
• Botdichtheid meet in een specifiek volume bot de concentratie van mineralen, die de sterkte en gezondheid van een bot bepalen.
• Botstructuur verwijst naar de uiterlijke vorm en interne opbouw van botten.

Botmassa heeft de meeste invloed op de hoeveelheid as. Maar ze hebben alle drie invloed. Een hogere botdichtheid betekent mogelijk meer mineralen en daardoor een meer compacte as. Botstructuur heeft indirect invloed op de as, bijvoorbeeld poreuzer bot (meer lucht) geeft minder as.

Meer informatie

Naar crematie wordt ook op allerlei manieren onderzoek gedaan. Enkele voorbeelden:

• In Kenia keek Osore Caleb in 2021 naar de mening van de kerk. Vanuit historisch oogpunt bleek crematie nog op grote tegenstand te stuiten. Een begrafenis vindt men nog steeds de meest verfijnde vorm van verwijdering van een lichaam (PDF - 606,00 KB).
• Collins en zeven collega’s onderzochten in 2019 historische gebieden van leven en dood in Ierland en analyseerden daarbij onder andere gecremeerde menselijke resten (PDF - 1,30 MB).
• Anna Długozima zag Westerse landen steeds meer overgaan op crematie. Ze vroeg zich in 2020 af daartoe het landschap beter geschikt moet worden gemaakt (PDF - 6,99 MB).
• Montse Mari, José L. Domingo onderzochten in 2010 de uitstoot van giffen door crematoria (PDF - 218,53 KB)
• Sari en collega’s schreven in 2021 over de traditionele Chinese crematoria (PDF - 1,09 MB)
• Brenda Mathijssen onderzocht crematie in Nederland. Ze zag onder andere dat de ontkerkelijking gelijk opliep met de verdere modernisering van cremeren (PDF - 1,08 MB).
• Snoeck en Schulting onderzochten wat er bij crematie gebeurt met bot. Ze zagen onder andere dat de botstructuur drastisch verandert na crematie en grote hoeveelheden koolstof worden uitgewisseld met de omgeving (PDF - 1,49 MB).
• In de jaren zestig werd crematie een aanvaardbaar alternatief voor begrafenis volgens Slabbert en Labuschaigne. Zij onderzochten aquamate, een nieuwe manier van cremeren (PDF - 477,99 KB).

Zie ook het bericht ‘Natuurlijke dood of niet?‘ of ‘Bijna-doodervaring van een neurochirurg‘