John laat me een foto zien van een man met een helm op. De man heet Hugo Gernsback en de helm helpt hem zich te concentreren. Hugo Gernsback bedacht het in 1925 en noemde de helm ‘the isolator’. Het sloot de gebruiker af van omgevingsgeluid, had twee glaasjes om door te kijken en een mondstuk met slang om adem te halen.

‘Hugo Gernsback was een schrijver, uitvinder, uitgever en meer’, zegt John, een vriend die me wel vaker verrast met wetenswaardigheden die mij enthousiast maken. Dat lukt hem nu ook. Want ik kende Gernsback niet. Terwijl zijn geschetste bezigheden en mijn idee daarbij mijn interesse opwekken.

Hugo Gernsback, een speciale generalist

Onderweg naar huis denk ik een verhaal te schrijven over Hugo Gernsback en zijn isolator. De volgende ochtend ga ik op onderzoek. Na een ochtendje zoeken, bladeren en lezen heb ik zo veel leuke, interessante en/of bijzondere invalshoeken dat het me duizelt.

Ik denk terug aan een gesprek een paar weken geleden. Daarbij vertelde ik een vriendin dat ik een woord zocht om mezelf te omschrijven. Een woord voor iemand tussen een generalist en een specialist. Het zou een woord zijn dat ook op Hugo Gernsback zou kunnen slaan. Ik heb het woord nog niet gevonden.

De ondernemende idealist

Hugo Gernsback kreeg als uitvinder minstens 80 patenten op zijn naam. Hij begon een radiostation, introduceerde in 1905 het eerste radiotoestel voor thuisgebruik en was betrokken bij de eerste televisie-uitzendingen. Hij begon diverse tijdschriften, waarvan sommige nog lang na zijn overlijden bestonden.

Gernsback schreef zelf Science Fiction verhalen en begon ook het eerste SF-tijdschrift. Met zo’n SF-tijdschrift bracht hij beginnende schrijvers bij elkaar, zoals Isaac Asimov. Die schrijver noemt hem zelfs de vader van Science Fiction.

Gernsback beperken tot het onderwerp Science Fiction doet hem tekort. Hugo Gernsback was buitengewoon geïnteresseerd in techniek en de toekomst. Hij dacht over de toekomst, en was volgens sommige bronnen ’s werelds eerste futurist. Maar hij werkte ook actief aan de toekomst met zijn tijdschriften, uitvindingen en betrokkenheid bij diverse projecten.

Hugo Gernsback… of Gernsbach

Onder de foto die John me toonde stond ‘Hugo Gernsbach’. Die naam gebruiken als zoekterm levert wel wat resultaten op. Zijn naam wordt echter officieel geschreven met een k aan het eind. De fout is echter eenvoudig te verklaren.

Hugo Gernsback ziet op 16 Aug 1884 het levenslicht in Bonnevoie, een plaats in de gemeente Luxemburg. De familienaam is Gernsbacher. In 1880 verhuisde het gezin vanuit de Duitse gemeente Bühl naar Bonnevoie in Luxemburg. In 1904 emigreert Hugo naar de Verenigde Staten. Daar verengelst hij de naam Gernsbacher naar Gernsback.

Hugo Gernsback, zijn persoonlijke leven

Wanneer het over familie gaat, direct maar even het persoonlijke leven. Hugo is de jongste van drie zonen. Sidney, zijn oudste broer, volgt hem later naar Amerika. Eugen, de middelste broer, overlijdt op 13-jarige leeftijd in Luxemburg.

Kort na aankomst in New York ontmoet Hugo de Britse Rose Harvey (1885 – 1967). Ze trouwen in 1906 en krijgen twee kinderen, Madelon (1909 – 2007) en Marcellus (1912 – 1990). Na een scheiding trouwt hij in 1921 met de oorspronkelijk Poolse Dorothy Kantrowitz (1898 – 1982). Met haar heeft hij twee dochters, Bertina en Jocelyn. Dertig jaar later trouwt hij met Mary Hancher (1914 – 1985). Hugo Gernsback overlijdt in New York op 19 augustus 1967.

Hugo Gernsback, de jeugdjaren

Hoe nu verder? Er zijn zoals gezegd zo veel invalshoeken, en ik vind ze allemaal interessant. Laat ik beginnen met zijn jeugd.

Jeugd en elektriciteit

De vader van Hugo is een redelijk welgestelde wijnboer. Op een gegeven moment komt een klusjesman in de wijnmakerij van zijn vader. Deze laat Hugo zien hoe je een batterij op een bel aansluit om deze te laten rinkelen. De fascinatie voor elektriciteit is geboren.

De jonge Hugo verdiept zich erin en breidt de bellen en zoemers al snel uit naar telefoon en verlichting. Hij voorziet de ouderlijke woning van zoemers, verlichting en zelfs telefoon- intercoms. Daarna installeert hij dat ook bij de omliggende buren. Hierdoor krijg hij als jongeling ook de vraag een systeem te maken in een nabijgelegen klooster.

Geestelijke verwardheid

Op tienjarige leeftijd leest Hugo het dan recent verschenen boek Mars van Percival Lowell. Hij wordt overweldigd door de mogelijkheid van leven op de Rode Planeet. Het obsedeert hem zodanig dat hij geestelijk verward raakt (delirium). Ruim twee dagen brabbelt hij over marsmannetjes en hun technologie. Het blijken dagen die zijn verdere leven bepalen.

Opleiding

Hugo Gernsbacher volgt de basisschool in zijn geboortegemeente. Daarna schrijven zijn ouders hem in op een kostschool in Brussel. Hugo kan de lessen gemakkelijk volgen. Hij herinnert zich vooral dat hij veel las in die tijd, vooral ook Westerse romans. De boeken van Mark Twain wakkeren een verlangen aan naar Amerika te gaan.

Hij volgt een studie aan het École Industrielle. Het is niet duidelijk of dat wellicht de kostschool in Brussel is of een school in Luxemburg. Daarna gaat hij in ieder geval naar het Technikum in Bingen, Duitsland. Het is een in 1897 door Hermann Hoepke opgericht instituut voor lessen in werktuigbouwkunde en elektrotechniek.

Hugo Gernsback, in de Verenigde Staten

Tijdens zijn studie in Duitsland blijft Hugo Gernsbacher experimenteren met elektriciteit, radiografie en meer technieken. Hij werkt er onder andere aan het verbeteren van een draagbare radio-telegraaf-zender en een droge celbatterij met hoge stroomsterkte.

Kort na het beëindigen van zijn studie koopt hij in 1904 een ticket eersteklas naar Hoboken. Die plaats is begin 20ste eeuw het eindpunt van de Lloyd- en de Hamburg America-scheepslijnen (later gefuseerd tot Hapag-Lloyd). Hugo komt na twaalf dagen varen in New Jersey aan met 100 dollar, die zijn vader hem meegaf, en twee prototypen van zijn batterij.

Patent en eerste bedrijf

Hugo Gernbacher vestigt zich in New York City en handhaaft zijn achternaam nog. Hij gaat aan de slag met het aanvragen van een patent voor zijn batterij. In de tussentijd verandert hij zijn naam in Hugo Gernsback. Een licentie op zijn patent verkoopt hij, terwijl de aanvraag nog loopt, aan de Packard Motor Company.

In dezelfde tijd besluit hij de radio-telegraaf-zender, die hij in Duitsland verbeterde, op de markt te brengen. De onderdelen die hij eerder gebruikte kan hij in Amerika echter niet gemakkelijk vinden, dus importeert hij ze uit Europa. Dit brengt hem op het idee een importfirma te beginnen voor onderdelen.

Met Lewis A. Coggeshall als compagnon en investeerder begint hij Electro Importing Company in een gebouw aan Park Place 32. Ze verkopen, vooral uit Duitsland, geïmporteerde radiocomponenten en elektrische benodigdheden per postorder.

Telimco en de zender/ontvanger

De radio-telegraaf-zender van Gernsback is in feite een vonkgenerator en een radio. De vonkgenerator zendt een signaal uit (een elektromagnetische puls). En de radio ontvangt dat signaal, door op de frequentie van het signaal af te stemmen, en zet het om in een hoorbaar geluid. Het is draadloze communicatie.

Hugo Gernsback noemt zijn zender-ontvanger Telimco, naar de eerste twee letters van zijn bedrijfsnaam. Het heeft een bereik van anderhalve kilometer.

Volgens meerdere bronnen schrijft American Scientific in 1905 een artikel over het zendsysteem van Gernsback. Nadat hij vanaf die periode ook in meerdere bladen adverteert met het apparaat wordt het een succes.

Uitbreiding van het assortiment

Vanzelfsprekend wordt zijn zender/ontvanger gekopieerd door andere techneuten. Maar dan heeft Gernsback al afzet geregeld met de grote warenhuizen in Amerika. En hij breidt zijn assortiment snel uit met meer apparaten. De catalogus van zijn postorderbedrijf heeft dan al een omvang van 64 pagina’s en wordt door heel Noord-Amerika verspreidt.

Het succes stijgt de jonge 22-jarige immigrant een beetje naar zijn hoofd. Hij gaat pronken met zijn succes. Hugo draagt maatpakken en dure overhemden, dineert in de chique restaurants, bezoekt de beste theaters en gebruikt een monocle. En hij trouwt (zie hierboven).

Nieuwe compagnon

Twee jaar later neemt Hugo afscheid van zijn compagnon en geldschieter Coggeshall. Helemaal zelfstandig alleen verder kan hij echter niet. Hij plaatst na het ontbinden van de samenwerking een advertentie in meerdere tijdschriften waarin hij een kapitaal krachtige partner zoekt.

Daarop reageert Milton Hymes. Hij zorgt voor aanvullend kapitaal. Daarna verhuist de Electro Importing Company met 60 medewerkers naar Fulton Street 231. En Gernsback opent twee winkels, aan West Broadway 69 en Livingston Streel 317 in Brooklyn.

Hymes wordt vooral bekend als secretaris en advertentie manager. Tijdens de terugreis van een zakentrip overlijdt hij bij het Pennsylvania treinongeluk op 27 februari 1917.

Hugo Gernsback, eerste tijdschrift

Al vanaf de eerste catalogus van de Electro Importing Company schrijft Gernsback artikelen voor zelfstudie over techniek. Kort na het vertrek van Coggeshall begint hij in 1908 het tijdschrift ‘Modern Electrics’. Gernsback doet dan alles nog zelf; hij is uitgever, redacteur, hoofdschrijver en schrijft artikelen onder andere namen.

Meerdere artikelen worden met enthousiasme opgepakt door elektronica hobbyisten en geïnteresseerden. In de laatste uitgave van 1909 bijvoorbeeld het artikel ‘Television and the Telephot’. Het is de volgens velen de eerste keer dat het woord televisie in een technisch artikel werd gebruikt.

Het woord televisie

Volgens sommige bronnen zou Hugo Gernsback hebben gezegd dat hij het woord heeft bedacht. Maar in werkelijkheid zei hij dat het woord al eerder in een tekst is gebruikt door een Fransman.

Het was echter geen Fransman, maar de Russische wetenschapper Constantin Perskyi. Hij gebruikte het in een artikel (PDF - 139,80 KB) dat hij presenteerde in Frankrijk, tijdens het Internationale Elektriciteit Congres van de Wereldtentoonstelling in 1900. Algemeen is geaccepteerd dat Perskyi het woord televisie bedacht.

Eerste boek van Gernsback

In 1911 komt Hugo Gernsback kopij tekort voor zijn tijdschrift. Hij schrijft een voorspelling over de toekomst van de technologie. De lege ruimte is daarmee gevuld. Maar het verhaal, dat de wat bizarre titel Ralph 1214C41+ heeft, eindigt alsof het nog niet klaar is. In de volgende elf uitgaven van het tijdschrift werkt hij het uit als een avonturenverhaal dat speelt in 2660.

Het wordt daarna als boek uitgegeven. Maar de reacties op het vervolgverhaal tonen Gernsback dat zijn lezers dit soort verhalen met een wetenschappelijke invalshoek interessant vinden. Hij voegt er meer toe in het tijdschrift. Sommige geschreven onder een van de vele pseudoniemen die hij gebruikt.

Meer tijdschriften en projecten

Het gaat te ver hier de vele initiatieven van Hugo Gernsback te beschrijven. Ik noem er enkele.

The Electric Experimenter

De verhalen vragen om een nieuw tijdschrift. Dat wordt in 1913 The Electric Experimenter. Kort daarna stopt ‘Modern Electrics’. Met het nieuwe blad wil Gernsback een nog duidelijker platform geven aan geïnteresseerden in technologie en de toekomst. De naam van het tijdschrift verandert enkele jaren later in Science and Invention.

In 1915 heeft Gernsback dan al een uitgeverij met ongeveer dezelfde naam opgericht: Hugo Gernsback’s Experimenter Publishing. Onder die naam zal hij meerdere tijdschriften en boeken gaan uitgeven. Maar in de geschiedenis van die uitgeverij toont hij zich de ondernemer en idealist. Er zijn bijna-faillissementen, boze investeerders, gedwongen verkopen en meer.

De Wireless Association of America

In 1909 heeft Gernsback de Wireless Association of America opgericht. Het is organisatie die het voor lokale clubs van zendamateurs makkelijker maakt contact te leggen met andere clubs in het land. Er zijn volgens Gernback op dat moment 400.000 zendamateurs in Amerika. Dat aantal groeit snel.

Bij de vele zendamateurs zijn er ook die storen op belangrijke signalen overstemmen. Een zendamateur stoort dan bijvoorbeeld het signaal van een marineboot of van een schip in nood. Het was duidelijk dat er regulering moest komen en Gernsback met zijn ervaring helpt mee aan een wet.

Amazing Stories

In april 1929 verschijnt het tijdschrift Amazing Stories. Het is het eerste Science Fiction tijdschrift. Vanaf dat moment geeft Gernsback meer SF-tijdschriften uit. Maar Amazing Stories blijkt de belangrijkste door de schrijvers die het aan zich bindt. Vijf jaar na de oprichting raakt Gernsback het tijdschrift al kwijt door een faillissement.

De andere kant van Hugo Gernsback

Hugo Gernsback doet in zijn leven veel meer dan ik hier kan en wil beschrijven. Van zijn vele uitvindingen, waar vele vastgelegd in patenten, heb ik er zelfs nog niet een besproken. Maar was het allemaal rozegeur en maneschijn?

Nee natuurlijk niet. Naast de enthousiaste verhalen zijn er ook mensen die Gernsback verachten. Volgens hen is hij omkoopbaar en corrupt. Hij zou er smerige praktijken op na houden, zoals de auteursrechten van auteurs niet respecteren, ze weinig of niets betalen.

Na zijn dood

Na zijn dood wordt de kritiek nog erger, in ieder geval over zijn invloed op science fiction. De Zweedse SF-schrijver Sam Lundwell merkt op dat Gernsback het genre ‘meedogenloos had vermoord’. En in 1986 voegde de Britse SF-schrijver Brian W. Aldiss daaraan dat Gernsback ‘een van de ergste rampen was geweest in de geschiedenis van het vakgebied.

Aanvullende informatie

Het is om alles hierboven goed dat er veel bronnen zijn. De feiten, zoals jaartallen e.d., kloppen niet overal. Ik blijf me verbazen over het gebrek aan feitencontrole en dergelijke. Daar moet je dus bedachtzaam op zijn. Maar de bronnen geven verder wel een breder en vollediger beeld van Hugo Gernsback dan ik hierboven kon geven. Bovendien heb ik van exemplaren van de tijdschriften die Gernsback begon, al was het maar om voor mezelf te verifiëren wanneer de eerste uitgave verscheen.

Feitencontrole

Enkele voorbeelden van soms domme fouten.

• Bij de opmerking over de 10-jarige Hugo Gernsbacher, het is dan 1894 of 1895, staat bij meerdere bronnen het boek ‘Mars As the Abode of Life’ genoemd. Dat boek verscheen echter pas in 1908. Terwijl het boek ‘Mars’ in 1895 verscheen.
• Bijna alle bronnen schrijven dat Scientific American in 1905 een artikel schreef over Telimco en de radio-telegraaf. Dat is vanzelfsprekend te controleren, bijvoorbeeld op de site van Scientific American. Maar met een eenvoudige zoekopdracht komt het niet als resultaat tevoorschijn.
• Zo zijn er ook allerlei bronnen die rommelen andere jaartallen. Gernsback begint in 1908 met het tijdschrift Modern Electrics. Toch melden veel bronnen dat hij het startte met het catalogus/tijdschrift in 1909, 1911 of zelfs later.

Artikelen en overige bronnen

Ik heb van heel veel bronnen gebruik gemaakt. Een goed begin zijn de wikipedia-pagina’s over Hugo Gernsback en zijn activiteiten. In de overlap daarvan kun je overigens al foute feiten ontdekken, bijvoorbeeld doordat verschillende jaartallen bij eenzelfde activiteit wordt genoemd. De Engelse pagina’s zijn, zoals bij veel onderwerpen, het meest uitgebreid.

Wikipedia-pagina’s

• De Nederlandse en Engelse pagina over Hugo Gernsback
• Wiki over de uitgeverij ‘Experimenter Publishing‘
• De pagina over het tijdschrift ‘The Electrical Experimenter‘
• En over het tijdschrift ‘Amazing Stories‘
• Het tijdschrift ‘Radio News‘ noemde ik niet. Gernsback moest er door faillissement na een paar jaar afstand van doen.
• Tenslotte is het natuurlijk ook leuk even de pagina van ‘The Isolator‘ te bezoeken, de helm die zou helpen te concentreren

Artikelen

• Artikel ‘The Perversity of Things: Hugo Gernsback on Media, Tinkering, and Scientifiction’ op website van de Universiteit van Minnesota.
• Michael Banks schreef in 2004 voor het tijdschrift ‘Nuts and Volts‘ het artikel ‘The Man who Invented the Future’ (PDF - 2,40 MB)
• Peter van Bechen schreef in 2013 voor het Duitse tijdschrift Funkgeschichte het artikel ‘Der Mann, der die Zukunft erfand’ (PDF - 2,01 MB)
• Eric Drown schreef veel artikel, waaronder ‘You Are All Muckers!’ over de SF-tijdschriften van Gernsback (PDF - 347,27 KB)
• Keith Massie en Stephen D. Perry schreven in 2002 het artikel ‘Hugo Gernsback and Radio Magazines’ (PDF - 759,88 KB)

Boeken en meer

Ik heb ook talrijke boeken gevonden waarin Hugo Gernsback wordt besproken. En er zijn vanzelfsprekend zijn eigen boeken en verhalen. Als zijn eigen boeken noemt men meestal het hierboven genoemde ‘Ralph 124C 41+‘ uit 1911 en ‘Baron Münchausen’s Scientific Adventures’ uit 1928, dat eigenlijk ook een verhalenbundel is. En tenslotte het boek ‘Ultimate World’, dat in 1971 na zijn overlijden verscheen.

Maar hij schreef in 1910 bijvoorbeeld ook het boek ‘How to Make Wireless Instruments’, dat ik ter illustratie hier als (pdf) opneem. De meeste andere boeken vind ik echter te groot (qua mb’s) om de server te belasten. Enkele titels van die andere boeken, artikelen en essays zijn: The Wireless Phone (1910), Radio for All (1922), Future Aviation Problems (1929), WW III in Retrospect (1950).

Vanzelfsprekend zijn er ook allerlei pdf’s van zijn verhalen, die hij dus ook onder andere namen schreef.

Bibliotheken

• John DeMajo heeft een online museum waarmee hij de ontwikkeling van elektrische en elektronische communicatiemiddelen in Amerika wil tonen. Daarop ook de ‘How to …‘-serie van 10 boekjes die Gernsback schreef over radio en televisie (voor beginners).
• De universiteit van Syracuse heeft een verzameling van 30 meter brieven, boeken en memorabili van Gernsbach
• JStor beschouw ik ook als een bibliotheek. Daar kun je technische artikelen van Gernsback downloaden die ook zijn samengebracht in het boek ‘Perversity of Things‘. Ze hebben overigens ook veel materiaal, vooral onderzoeksrapporten, over Gernsbach

Patenten

Hugo Gernsback heeft meer dan 80 patenten op zijn naam staan. Veel daarvan zijn terug te vinden bij Google Patenten, die vrijwel alle patenten van het Amerikaanse patenbureau hebben gekopieerd. Vanzelfsprekend vind je daar zijn eerste patent, de batterij uit 1906 (PDF - 401,38 KB). Voor de ‘isolator’ uit 1925 heeft Gernsback wel patent aangevraagd maar is deze geweigerd of door hemzelf teruggenomen.