‘Wil je tomaat op je omelet?’, vraagt de vriendin bij wie ik lunch. Ik loop naar het aanrecht en zie haar mes, dat mes snijdt aan twee kanten.

‘Het is een tomatenmesje, heb ik van een vriendin gekregen’, zegt ze nadat ik opmerk dat haar mes twee kanten heeft.

‘Dat mes snijdt aan twee kanten’, herhaal ik, ‘zoals in de uitdrukking.’

‘Jeeh, je hebt gelijk. Daar heb ik nooit bij stilgestaan, het is inderdaad een uitdrukking’.

Het mes snijdt aan twee kanten

De betekenis van de uitdrukking zal de meeste mensen bekend zijn. Een algemene betekenis is: één bepaalde actie of situatie geeft twee voordelen (of soms nadelen of een voordeel en een nadeel). Of korter: iets levert dubbel voordeel.

Die voordelen kunnen prettig zijn voor één persoon of organisatie. Maar het kan ook voor een combinatie van twee of meer personen en/of organisaties voordeel brengen. Zoals bij het voorbeeld dat ik in een krant tegenkwam:

Het bedrijf stelde thuiswerken in. Daarbij snijdt het mes aan twee kanten. Want de werknemers besparen tijd aan woon-werkverkeer en krijgen en betere balans tussen werk en privéleven. En het bedrijf bespaart op kantoorkosten en gerelateerde kosten als energie en onderhoud.

Meer twee kanten

Volgens sommige bronnen zijn er twee uitdrukkingen met dezelfde betekenis als ‘het mes snijdt aan twee kanten’. Ze noemen dan:

• De kaars aan twee kanten branden
• Een medaille heeft twee kanten

Maar ik vind de betekenis van die twee uitdrukkingen toch anders, al is het wellicht een subtiel verschil. Eenvoudig uitgelegd:

Een aan twee kanten brandende kaars is eerder opgebrand. Dat heeft dus niets te maken met dubbel voor- of nadeel, eerder een nadeel. En de kanten van een medaille geven aan dat je één ding kunt weten. Maar dat er ook nog een andere kant is die belangrijk is en eventueel van tegengesteld belang.

In een oud spreekwoordenboek kwam ik ook de uitdrukking tegen: het mes snijdt aan alle kanten. Maar hoeveel kanten kan een mes hebben.

Het mes snijdt aan twee kanten, een oorsprong

Er is een uitgebreide opsomming te geven van zinnen waarbij de uitdrukking ‘het mes snijdt aan twee kanten’ op een of andere manier is gebruikt. Daarbij kun je ver terug gaan in de tijd. Maar waar ligt de oorsprong van de uitdrukking?

Die ligt volgens sommige bronnen bij een tweezijdig zwaard. Daarover wordt gesproken in de Bijbel. Om precies te zijn in Openbaringen hoofdstuk 2 vers 12 tot en met 17, oftewel Openbaringen 2:12-17.

Vers 12 luidt: “En schrijf aan de engel van de gemeente in Pergamus (Pergamon): Dit zegt Hij Die het tweesnijdende, scherpe zwaard heeft.”

In vers 16 komt het zwaard nog een keer voor: “Bekeer u. En zo niet, dan kom Ik spoedig bij u en zal Ik tegen hen oorlog voeren met het zwaard van Mijn mond.”

Er zijn websites waarop de bijbel en deze verzen worden uitgelegd, zoals op enduringworld

Oorsprong, de ploeg

Het oude spreekwoordenboek van Frederik August Stoett uit 1924 legt de oorsprong bij een ploegijzer. Stoett wekt daarmee de suggestie dat zo’n ploegijzer twee kanten had. Mijn zoektocht naar zo’n ploegijzer levert me twee teksten op in die richting. Maar van het bestaan kan ik verder geen bewijzen vinden, en de keerploeg lijkt me toch iets anders dan hieronder beschreven:

Ploegijzers met een tweezijdig mes

Er bestaan ploegijzers met twee messen. Deze worden gebruikt in situaties waar het efficiënt en snel omschakelen tussen de ploegkanten van belang is. Dit type ploegijzer heeft twee snijkanten die afwisselend gebruikt kunnen worden. Wanneer één kant bot of beschadigd raakt, kan de ploeg eenvoudig worden omgedraaid om de andere, scherpe kant te gebruiken, zonder de ploeg eerst opnieuw te hoeven slijpen of vervangen.

Keerploeg

Een keerploeg is ontworpen om beide kanten van het ploegblad te gebruiken. Dit type ploeg heeft een tweezijdig mes en kan worden omgedraaid. Daardoor kan bij het bereiken van het einde van een veld de andere kant van het mes worden gebruikt voor de terugweg. Dit vermindert de noodzaak om steeds terug te keren naar het beginpunt van het veld en verhoogt de efficiëntie aanzienlijk.

Haar mes snijdt aan twee kanten

Natuurlijk ga ik ook op zoek naar het tweezijdige mes van de vriendin. In het Nederlands is met allerlei variërende zoekopdrachten niets te vinden. Dus probeer ik het in het Engels.

Met de zoekopdracht ‘double sided blade fruit knife’ vind ik een grapefruitmes. Het is een tweezijdig gekarteld mesje. Met die vondst zoek ik in het Nederlands naar een grapefruitmes.

Grapefruit- en botermes

Er verschijnen diverse modellen. Maar het zijn allemaal puntige mesjes, waarbij het lemmet soms bij de punt is gebogen. Het lijkt niet op het, toch wat deftiger mes van de vriendin.

Is haar mes wellicht een botermes. Die hebben rond uiteinde om ook boter in de ronding van een snee brood te kunnen smeren. En een karteling kan handig zijn om bij harde roomboter een plak boter te kunnen afschrapen. Maar voor een botermes is het mes van de vriendin niet rond genoeg.

Japanse- en jachtmessen

Met de Engelse zoekopdracht krijg ik ook resultaten met Japanse keukenmessen en messen voor de jacht.

Veel van de getoonde jachtmessen hebben twee kanten, die verschillen echter in hoek. Zo’n mes snijdt aan twee kanten, zou je kunnen zeggen, maar de inkeping of snee is verschillend. Bovendien zijn er allerlei varianten. Zo zijn er ook jachtmessen met een vlakke en een gekartelde snijkant. En het mag duidelijk zijn dat het mes van de vriendin geen jachtmes is.

Bij de sites met Japanse messen blijken er geen exemplaren met twee snijkanten. Ze geven wel vaak uitgebreide handleidingen over het maken van het lemmet, welk staal en dergelijke en over het verschil in messen, snijhoek en dikte van het mes. Op zich interessant wellicht, maar niet voor dit bericht. Wel vind ik overigens een Japanse keukenzaag met twee snijkanten.

De messenslijper

Uiteindelijk vraag ik messenslijper Han Damen of hij het mes herkent. In tegenstelling tot de verkopers van messen zag Han immers allerlei soorten messen voorbijkomen. Wellicht dat hij ook het mesje van de vriendin al eens zag, of iets dat erop lijkt.

Han kent echter ook alleen het grapefruitmesje, als mes dat aan twee kanten snijdt. Misschien is het mes van de vriendin een oud model en hebben grapefruitmesjes door ergonomisch onderzoek tegenwoordig een andere vorm. Of is het wellicht toch ooit als tomatenmesje op de markt gebracht…

Zie ook het bericht ‘Scheermesjes, echt en vals‘