Ma, ik heb gisteren je kleren opgeruimd. Dat ik het pas een half jaar na je overlijden deed, kwam door afspraken met je andere zonen. Nico bood aan te helpen met het opruimen. Maar ik vermoedde dat het nauwelijks werk was. Helemaal in vergelijking met de overige dingen die geruimd moeten worden.

Als het voor Nico een onderdeel zou zijn van zijn rouwproces, was het natuurlijk geen probleem. Maar ik voorvoelde dat het een klus was die ik liever alleen deed. En dat bleek ook zo te zijn.

Je kleren opgeruimd

Want ma het werd een klus, een emotionele klus. Bij vrijwel elk kledingstuk dat ik oppakte zag ik beelden voor me dat je het droeg. Vanzelfsprekend heb ik het over de kleding in de hangkast; niet de vele truitjes en vesten in de legkast.

Nee, ik bedoel met kleren opgeruimd de jasjes, jurken, pakjes en rokken. Het lijkt alsof je ze nooit hebt gedragen. Wat ben je er altijd netjes mee omgegaan. Dat maakte het extra emotioneel. Ik zag voor me hoe je de verschillende kleding droeg, maar ook hoe je ermee om bent gegaan.

Netjes en creatief

En daarmee hoe je als mens was. Netjes en bescheiden. Ma, laat ik er maar direct iets aan toevoegen. Bij het opruimen van je huis kreeg ik ook bevestiging van je creativiteit en inventiviteit. Hoe je met wasknijpers, touwtjes, elastiekjes en kurken oplossingen bedacht voor huishoudelijke ongemakken met gordijnen, waslijnen en dergelijke. In gedachten zie ik je bij een probleempje staan en zo’n oplossing bedenken.

En wat heb je veel geborduurd, gehaakt en gebreid. En ook die spullen allemaal netjes verpakt met labeltjes. Een doos met het label poppenkleertjes, een doos met honderden bolletjes wolrestanten, een tas met breinaalden. En nog veel meer. Ik heb het allemaal naar Norschoten, de dagopvang in het dorp. Ze stonden ervan te kijken. Van je netheid. Maar ook van bijvoorbeeld de vele pagina’s haakmotieven en breipatronen uit de Margriet en andere bladen, die je al vanaf heel jong bewaarde. Ik vond ze samen met naald-en-draadboekjes in een aparte doos.

Je kleren opgeruimd en wegbrengen

Met een klein uurtje was de klus van je kleding opruimen geklaard. Je kleren lagen netjes opgevouwen in verhuisdozen. Zelfs de setjes vouwde ik zodanig dat de ontvanger kon zien dat de onderdelen bij elkaar hoorde. Op websites van kringloopwinkels zag ik dat kleding in zakken moet worden ingeleverd. Maar dat vond ik niet respectvol, jouw kleding in een vuilniszak.

Ik had overigens van diverse mensen om me heen allerlei adviezen gekregen. De een wees op een blauwe kledingbak van de gemeente. Een ander vertelde dat er organisaties zijn waar je geld krijgt, vooraf of achteraf, voor ingeleverde kleding. Sommigen adviseerden je kleding aan een van de speciale liefdadigheidsacties te geven, die bijvoorbeeld kleding naar Roemenië of Oekraïne sturen.

Je kleren weggebracht

Ik had echter al besloten ze naar Mieke, de vrouw van Johan, te brengen. Zij werkt al jaren op de kledingafdeling van de kringloop in Zeist. Ik weet hoe zij als persoon is, je zou haar graag hebben gemogen, maar ook hoe secuur ze is met kleding. En dat is jouw kleding waard.

Dus reed ik met je kleding naar de Johannes Postlaan in Zeist. Terugdenkend aan de beelden bij het inpakken overvielen me onderweg weer emoties. Mede omdat ik niet wist of ze de dozen zouden accepteren. Voor de zekerheid nam ik een rol vuilniszakken mee. Maar eigenlijk had ik al besloten dat ik je kleding mee terug zou nemen als ze moeilijk zouden doen.

Dozen geen probleem

‘Ik heb wat dozen kleding bij me voor Annemieke. Is dat goed, dozen?’, vroeg ik de man bij de innamebalie. ‘Geen probleem joh’, antwoordde hij. Waarna ik naar mijn auto liep om ze te halen.

‘Ik kon de kleding van mijn overleden moeder niet in een vuilniszakken doen’, vertelde ik terwijl ik de eerste doos op de balie zette. ‘Begrijpelijk’, zei de man, waarna hij zich omdraaide en de doos op een sorteertafel plaatste.

Je foto en de gesprekken

Thuisgekomen vertelde ik je, bij je foto staand, dat ik je kleren heb opgeruimd. Ik realiseerde me daarbij dat ik kort na je overlijden met je sprak, kijkend naar je portretfoto. Maar dat ik dat al een tijdje niet meer doe. Kwam dat vanuit het besef dat ik vooral voor mezelf naar die foto keek. Want jij geloofde in een leven na de dood. Dus jij kunt vanuit dat geloof nu overal om me heen zijn. Hoewel ik van gelovige mensen hoorde dat je voorlopig in een soort overgangsfase zit.

Ik vertelde vrienden en vriendinnen de afgelopen tijd overigens dat ik, vooral kort na je overlijden, tegen je foto praatte. Sommigen zeiden dat ze dat ook hadden gedaan of nog deden. Anderen deden het niet, maar wisten dat hun broers of zusters het wel deden. Zo kreeg ik meer reacties.

Spinoza en Epicurus

Ma, zelf geloof ik niet in een hiernamaals. Er is geen overlijden, wat volgens verklaringen betekent dat je overgaat naar een ander leven. Bijvoorbeeld een hemel. Wanneer je leven stopt ben je gewoon dood. Het enige wat overblijft is een lichaam dat is vergaan in een kist of as van je lichaam na een crematie. Ik heb vanaf jaren geleden nooit anders gedacht.

Afgelopen week herlas ik ‘Het raadsel Spinoza’ van Irvin D. Yalom. Dat boek herinnerde me weer aan de ideeën van deze Nederlandse filosoof. Hij leefde in de 17de eeuw. Iedereen was toen nog druk met een leven voor een God, en anders zorgden de rabbi’s, priesters en andere geestelijken en wetmakers daar wel voor. Spinoza brak daarmee.

Voor Spinoza viel God volledig samen met de natuur en omvat God alle substantie. Alles wat gebeurt voegt zich zonder uitzondering naar de ordelijke wetten van de natuur.

Epicurus

Spinoza’s voorbeeld was Epicurus, die 300 jaar voor onze jaartelling leefde. Epicurus zei onder andere, ‘de angst voor de dood is de belangrijkste bron van pijn’ en ‘we zijn sterfelijk en er is geen leven hierna’. Ik kijk naar je foto en zeg, ‘Ma, ik heb je kleren opgeruimd. Elke dag zijn er momenten dat ik aan je denk en geniet van de vele herinneringen die ik aan je heb. Zo leef je toch voort… tot het leven ook voor mij ophoudt’ en anderen mijn kleren opruimen.

De portretfoto van mijn moeder in de header maakte ik 11 september 2023, drie maanden voor haar overlijden. Twee maanden eerder, op 10 juli, maakte ik foto’s van haar voor een bericht over de live-functie van iPhone.