We zitten op het terras van LantaarnVenster in Rotterdam. Voor ons staat New Orleans, het op twee na hoogste gebouw van Rotterdam. We praten over Rotterdam, de Tweede Wereldoorlog en hoogbouw. ‘Bij vallen van grote hoogte ben je vaak al dood voor je op de grond komt’, merkt iemand op tijdens dat gesprek. Volgens enkele aanwezigen klopt dat niet, anderen hebben het ook weleens gehoord of gelezen.

Woorden als stress, hartaanval, adrenaline zouden de dood bij vallen van grote hoogte verklaren. Maar niet iedereen is het daar dus mee eens. Ik besluit het thuis eens uit te zoeken. En ik breng het gesprek op een volgend onderwerp door een schatting te doen van de hoogte van New Orleans. ‘En niet direct de mobieltje erbij pakken hè?’, zeg ik erbij.

Vallen van grote hoogte, verleden

Discussies over de dood bij vallen van grote hoogte voordat de grond wordt geraakt zijn nog niet oud. In het verleden was een grote hoogte wellicht slechts enkele tientallen meters. De Romeinen bouwden rond het begin van onze jaartelling aquaducten van rond de 40 meter hoog. Mogelijk dat mensen die hoogte gebruikten voor zelfdoding.

Maar volgens historici was springen van hoge plekken toen nog nauwelijks een gebruikte methode. Veel gangbaarder waren vergiftiging, verdrinking en zelfverwonding met mes of zwaard. Bij de enkeling die toen van grote hoogte de dood vond zal men hebben gedacht dat het raken van de grond de doodsoorzaak was.

Vallen van grote hoogte, de vraag

Gesprekken over de dood bij vallen van grote hoogte kwam na 11 september 2001 op gang. Bijna iedereen zag immers werknemers uit het World Trade Center naar beneden springen. De beelden en commentaren op televisie kwamen in een continue herhaling. Er was een roep om pogingen iets nieuws te brengen. Enkele ‘deskundigen’ beweerden toen dat bij het vallen van grote hoogte veel springers al dood waren voor ze de grond bereikten.

Toevallig had ik dat precies twee maanden eerder al gehoord of gelezen na de sprong van Herman Brood van het Hilton hotel. Daarbij beweerde een wetenschapper dat hij mogelijk al dood was door een hartaanval. Dus voor hij ‘te pletter sloeg tegen een dakdeel op de vierde verdieping’, zoals de Telegraaf het toen omschreef.

De vraag is dus: kunnen springers al zijn overleden bij het vallen van grote hoogte, voor ze de grond raken?

De deskundigen

Er is weinig wetenschappelijk onderzoek en forensisch bewijs. Wel zijn er theorieën en medische overwegingen die ondersteunen dat springers overlijden of dood lijken voor ze grond raken.

• Sommige deskundigen suggereren dat stress en/of angst een fatale hartaanval kan veroorzaken bij een val van grote hoogte. Het hart zou dan bijvoorbeeld het overschot aan adrenaline niet aankunnen. Stress en angst speelden zeker bij 9/11 een rol bij de mensen die geen andere uitweg meer zagen dan te springen.
• Andere wetenschappers merken op dat iemand bij een val van grote hoogte het bewustzijn kan verliezen. Dat gebeurt dan door hyperventilatie, shock of een plotselinge verlaging van de zuurstofniveaus in de hersenen. De springer is dan niet dood, maar reageert niet meer bewust voor het raken van de grond.
• Tenslotte zijn er ook nog wetenschappers die spreken van terminale snelheid. Die kan bij een val van grote hoogte oplopen tot ongeveer 200 km/uur. Er is geen bewijs dat die versnelling op zichzelf dodelijk is. Wel kan het bewusteloosheid veroorzaken.

Van de genoemde mogelijkheden zijn dus alleen stress en angst mogelijk dodelijk. De overige opties leiden slechts tot bewusteloosheid.

Vallen van grote hoogte, de natuurkunde

Bij natuurkunde leerden we dat elk voorwerp in vrije val een versnelling heeft van 9,8 meter per seconde. Dat betekent dat een voorwerp in de eerste seconde 9,8 meter aflegt. In de tweede seconde 19,6 meter. Na twee seconden is een voorwerp al 29,4 meter gevallen. De sprong van Herman Brood van het 36 meter hoge Hilton hotel duurde theoretisch dus iets meer dan 2 seconden.

Bovenstaande geldt wanneer er geen luchtweerstand is. In de praktijk zal die er vrijwel altijd zijn. Bepaalde voorwerpen vallen daardoor langzamer dan andere voorwerpen. Een vogelveertje bijvoorbeeld dwarrelt naar beneden, terwijl een steen met weinig luchtweerstand snel naar beneden valt.

Vallen van grote hoogte, de praktijk

Door de luchtweerstand neemt de snelheid niet onbeperkt toe. Wanneer iemand van een gebouw sprint valt die persoon ongeveer 4 of 5 meter in de eerste seconde, omdat de snelheid nog relatief laag is. Het lichaam gaat van 0 naar 9,8 meter per seconde. Als de snelheid toeneemt zal de persoon de wind langs het lichaam voelen.

Terwijl de versnelling doorgaat wordt de luchtweerstand merkbaar. Bij vallen van grote hoogte is dat beter merkbaar, dan bij een geringe hoogte van bijvoorbeeld 35 meter. De zwaartekracht trekt de persoon naar beneden, maar de lucht zorgt voor weerstand. Naarmate het lichaam sneller beweegt zal de lucht het lichaam meer tegenwerken.

Terminale snelheid

Na een aantal seconden bereikt het lichaam een maximale snelheid, de hierboven genoemde terminale snelheid. Het is het punt waarop de luchtweerstand gelijk is aan de zwaartekracht. Dat punt hangt af van de houding van de persoon, de kleding en dergelijke.

Bij een vrije val van mensen ligt de terminale snelheid ongeveer bij een snelheid van 54 meter per seconde, voor het gemak 200 km/uur. Die wordt bereikt na ongeveer 12 seconde. Dat komt overeen met een hoogte van iets meer dan 450 meter.

Zou iemand dus van een heel hoog gebouw springen, bijvoorbeeld de Burj Khalifa van 828 meter, dan bereikt die persoon na ongeveer 12 seconden de terminale snelheid. Die persoon bevindt zich dan op ongeveer 450 meter vanwaar werd gesprongen. Daarna duurt het in theorie nog ongeveer 15 tot 20 seconden voordat die persoon de grond raakt.

Dood door snelheid, conclusie

Bij een snelheid van 200 km/uur is een val op de grond dodelijk. Het lichaam komt met zo’n klap op de grond dat overleven onmogelijk is. Zelfs bij lagere snelheden, bij een sprong van minder grote hoogte, is de schade aan interne organen en botten meestal dodelijk.

Er worden studies gedaan naar sprongen van grote hoogte. Dat gebeurt meestal door forensisch pathologen na een ongeluk. Uit de gegevens proberen zij te achterhalen of het werkelijk een ongeluk was, een zelfdoding of bijvoorbeeld moord.

Hoewel het mogelijk is dat een persoon een hartaanval kreeg tijdens de val, bekijken forensisch pathologen dat zelden of nooit. De meeste forensische bevindingen wijzen namelijk uit dat bij het vallen van grote hoogte het raken van de grond vrijwel altijd de belangrijkste doodsoorzaak is. Als iemand een medische geschiedenis met hartproblemen wordt het soms wel meegenomen in het onderzoek.

Dodelijke grenzen

Een val van een stoep zal voor de meeste mensen niet dodelijk zijn. Hooguit breken ze een of meerdere botten. Vallen van de achtste verdieping van een gebouw is meestal wel dodelijk. Waar liggen de grenzen en zijn er andere factoren die, buiten hoogte, een rol kunnen spelen.

Ja, natuurlijk zijn er andere factoren. Op een vlakke, harde ondergrond valt een persoon harder dan op een zachte, besneeuwde grond. Maar zo’n harde ondergrond is wel prettiger dan een puntig hek. En de stand van de val is ook belangrijk; oftewel val je op je voeten of op je hoofd. Vanzelfsprekend speelt ook de conditie van iemand een rol in de gevolgen; een getraind persoon kan de val immers beter opvangen.

Kans op overleven van een val

In 2018 keken enkele onderzoekers naar de kans op het overleven van een val. Bij een val van 9 meter of lager was de kans op overlijden 23,5%, oftewel een kans van 1 op 4. Het overleven of sterven bij een val van 12 meter of hoger bleek 50%, oftewel het opgooien een muntstuk. En bij een val van 18 meter of hoger was de kans op overleven nihil, oftewel 100% kans dat je zo’n val niet overleeft.

Dodelijke ongevallen in de bouw

Een onderzoek in de bouw kwam met andere getallen. Daar keken ze op welke hoogte bij bouwwerkzaamheden dodelijke ongevallen hadden plaatsgevonden. Het bleek een opvallend rijtje (afgerond naar ons metrisch stelsel):

• Minder dan 2 meter, 5,3%
• 2 tot 3 meter, 11,3%
• 3 tot 6 meter, 22,6%
• 6 tot 9 meter, 17,3%
• 9 tot 12 meter, 12%
• 12 of hoger, 31,6%

Er vielen volgens de gegevens van dit onderzoek meer dodelijke valpartijen plaats bij 3 tot 6 meter, dan bijvoorbeeld bij 9 tot 12 meter. De verklaring is dat in de bouw het vaakst op 3 tot 6 meter wordt gewerkt en daar dus ook de meeste valpartijen plaatsvinden. Het percentage dodelijke ongevallen op 12 meter of hoger is lager dan uit het onderzoek uit 2018. Dat komt omdat bouwwerknemers op die hoogte vaker voorzorgsmaatregelen nemen, bijvoorbeeld met valbeveiliging.

Aanvullende informatie

• Türk en Tsokos onderzochten in 2004 de naar ziekte verwijzende kenmerken van dodelijke valpartijen van hoogte – Turk ea 2004 (PDF - 923,13 KB).
• Goren en drie collega’s keken in 2004 specifiek naar dodelijke valpartijen in en rond de Turkse stad Diyarbakir (PDF - 75,18 KB).
• Een ander Turks team onderzocht in 2018 ‘Falls from height – A retrospective analysis’. Met daarin ook de bouwongevallen. (PDF - 296,39 KB).
• Het rapport uit 2018 over het onderzoek naar onderliggende oorzaken van vallen van grote hoogte (PDF - 1,05 MB).
• Pallis en collega’s keken in 2019 naar zelfdodingspogingen van grote hoogte en verwondingspatronen (PDF - 221,46 KB).
• Celci en anderen deden al in 1996 ‘An Exploration of High-Risk Leisure Consumption Through Skydiving’. Met daarin o.a. informatie over snelheden (PDF - 75,18 KB).

De foto in de header is gemaakt door Associated Press fotograaf Richard Drew. De foto, The Falling Man genoemd, werd een van de meest memorabele en controversiële foto’s van de terroristische aanslag op de Twin Towers op 11 september 2001.