Dikkie, het vierjarige zoontje van Carla, loopt met een krant naar me toe. ‘piemelmuis, piemelmuis’, roept hij onderwijl enthousiast. Hij toont me de krant en blijft roepen. Sommige mensen willen dat ik ze verbeter bij taalfouten, maar dat doe ik niet bij een peuter. Bovendien zie ik de foto van een naakte Trump die de uitroep bij de kleine Dick uitlokte.

De foto blijkt een pastel tekening van de Amerikaanse kunstenares Illma Gore. Het hoofd is van Trump met zijn gespeelde zelfverzekerde bravoure uitdrukking. Voor het lichaam gebruikte Gore een vriendin die ze vaker als model gebruikt en die volgens haar een wat mannelijk lijf heeft. En de piemel. Ach, die tekende ze waarschijnlijk uit het blote hoofd.

Piemelmuis

Ik vind in het voorval vooral het zoontje leuk die de uitdrukking piemelmuis gebruikte. Het is immers een contaminatie, het onjuist samenvoegen van twee woorden of woordgroepen met dezelfde betekenis. De woorden opschrijven en noteren worden dan opnoteren. En wat lastiger, iets over doen en iets opnieuw doen geven de samenvoeging iets overnieuw doen.

Piemelmuis is opgebouwd uit piemel en pielemuis. Het zijn nog niet zulke lang bestaande benamingen voor het mannelijk geslacht. De oudste tekst waarin iemand het woord piemel gebruikte in die betekenis komt uit 1875. En de vroegste tekst waarin ik het woord pielemuis vond was precies honderd jaar later een verslag van de voetbalwedstrijd Ajax – FC Utrecht. Trainer Jan Rab van Utrecht zegt daarin: ‘Co Adelaar hield zijn hand alleen uit protectie voor zijn pielemuis’.

Pielemuis

Dat een trainer het gebruikt wijst er waarschijnlijk wel op dat het woord op dat moment al enigszins is ingeburgerd. Dat het kleine mannetje van Carla piemelmuis zegt is te verklaren. Moeder zeggen tegen hun kleine kinderen niet snel penis. Dat wordt dus piemel of pielemuis. Dickie (verkleinwoord van Dick) gooide die twee woorden eenvoudig bij elkaar tot piemelmuis.

Omdat er verder weinig tot niets over de oorsprong van de pielemuis bekend of te vinden is, ga ik zelf op zoek.

De muizenkenner

In een krant van 1977 vind ik een mogelijke verklaring van het woord pielemuis. Arie van den Berg uit Beetsterzwaag verzamelt ratten- en muizenvallen en heeft er op dat moment ongeveer 150. Hij weet ook veel over de kortharige beestjes blijkt als het van het NRC die uitgebreide artikelen mag schrijven.

In een alinea vertelt hij dat het woord muis voornamelijk verwijst naar het vrouwelijk schaamdeel. Dat begint bij het Oude Testament. Daarna geeft Van den Berg meerdere literaire voorbeelden. In het zuiden van het Nederland zeggen ze van een vrouw die seksueel welwillend is ‘die pakt er nog wel eens een muisje’. Maar pielemuis, als aanduiding van het mannelijk schaamdeel, is dus een uitzondering.

Mieke van der Weij

Presentatrice en kinderboekenschrijfster Mieke van der Weij werpt een ander licht op de pielemuis. Zijn gooit het in haar column in 1983 in Het Parool op angst. Ze vertelt dat heel veel vrouwen, die wellicht een vitrinekast vol speelgoedmuisjes hebben, de echte muizen eng vinden.

Vrouwen kunnen volgens haar instinctief een hekel hebben aan muizen. Ze zijn bang dat er eentje bij hen naar binnen kruipt, wat ongeveer is waar ook Van den Berg naar verwijst. De (oude) term pielemuis heeft daar volgens haar wellicht mee te maken. Temeer daar in sommige streken een meisje met veel vriendjes een ‘muizenhol’ wordt genoemd. Een muizenhol waar de pielemuizen in- en uitkruipen.

Gerard Reve

Van Gerard Reve las ik ooit alleen ‘De Avonden’. Andere schrijvers waren me liever. Maar ik weet wel dat hij de bedenker is van allerlei woorden voor het mannelijk geslacht. Dat werden volgens het tijdschrift Onze Taal liefderijke, kitscherige of barokke omschrijvingen en metaforen. Naast karabijn, mannenknuppel, matrozenliefdesdeel, hobo d’amour, schuiftrompet gebruikte Reve ook pielemuisboom.

Die laatste lijkt me wat dubbelop, dan vind ik piemelmuis leuker. Maar wellicht versterkt de aanvulling ‘boom’ de pielemuis of geeft het grootte aan. Revianen zullen daar wel een idee over hebben. Joop Schafthuizen, de laatst partner van Reve, gebruikte overigens het woord ‘pielemuis’ om het geslachtsdeel te omschrijven van zijn jonge slachtoffers van pedofilie.

Piemel

Het woord piemel is gemakkelijker te duiden, maar niet uitgebreid. De etymologen vertellen dat het kindertaal is. Het komt volgens hen van pimelen, dat urineren betekent. In Leeuwarden kennen ze pimele en pimel voor wateren en water. Maar dat wordt voornamelijk door kinderen gebruikt, volgens het Taalschrift, een tijdschrift over de Nederlandse Taal, in 1867. De schrijvers, Winkler en Van Dijk, melden in dat tijdschrift ook dat Leeuwarders in die tijd een linnen of katoenen luier een pimeldoek noemen.

In zijn woordenboek der frequentatieven uit 1875 neemt Arie de Jager de woorden piemel en piemeltje op. Het is dus de eerste keer, voor zover bekend, dat de woorden in schrift verschenen. De Jager schrijft uitgebreid over het onderwerp onder het lemme ‘pingelen’. In 1832 nam De Jager het woord piemelen al op in ‘Proeve over de Werkwoorden van Herhaling en During in de Nederduitsche Taal’.

Leuke piemel

In het vierde deel van zijn ‘Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden’ neemt Fred A. Stoett in 1923 ook piemel op. Hij doet dat in de betekenis van ‘man’. Daarbij vermeldt hij de zin ‘Die andere baas was toch zoo’n leuke piemel’. Het lijkt op het gebruik in de Utrechtse vollekstaol van het woord ‘pik’, in zo’n zelfde zin.

In het woordenboek van die vollekstaol vond ik overigens dat in de Utrechtse wijk C woonde, de bijnaam Kobus had. Volgens de schrijver Bernard Martens van Vliet zou dat mogelijk een verouderd woord voor piemel zijn.

De piemelmuis van Trump

Ik kan natuurlijk nog wel meer schrijven over het kunstwerk van Illma Gore. Maar ik vind de uitroep ‘piemelmuis’ leuker. Tegen kleine Dick zou ik iets kunnen zeggen: ‘Hé Dikkie, volgens de PECI mag je als vierjarige het spel Mario spelen. Daar is Toad een van de vrienden van Mario.’

En dan tegen Carla, zijn moeder: In haar boek ‘Full Disclosure’ beschrijft Stormy Daniels haar nacht in 2006 met Donald Trump. Ze verklapt daarin dat zijn piemel eruit ziet als de kop van een paddenstoel. Ik ben benieuwd of Dikkie piemelmuis blijft roepen bij de krantenfoto of wellicht Toad, Toad.

Aanvullende informatie

• Het zoontje van Carla heet Daan, maar Dick vond ik in deze tekst leuker. Dick is overigens een koosnaam voor Richard, waarschijnlijk in de Middeleeuwen ontstaan omdat het korte woord beter rijmt.
• Illma Gore is in 1992 geboren in Brisbane, Australië. Ze woont en werkt als langere tijd in Los Angeles.
• De vier artikelen uit 1977 van Arie van den Berg over ratten en muizen, verschenen in NRC Handelsblad (PDF - 1,28 MB).
• Het voetbalverslag AJAX – FC Utrecht in Het Parool 1975 (PDF - 1,14 MB).
• De column van Mieke van der Weij (PDF - 146,34 KB).
• Het uitgebreide verhaal van A. de Jager bij het lemma ‘pingelen’ (JPG - 183,23 KB).
• Zie ook het bericht ‘kijken naar piemels‘ of ‘penis evolutie‘.