‘Ben je al eens in Plasmolen geweest’, vraagt Paul, naar aanleiding van een eerder bericht. We staan bij een schilderij van Peter Job. Het toont de beek die zo’n bijzondere rol speelde in Paul’s familie. Terwijl Paul vertelt over Job denk ik, een Plasmolense familiegeschiedenis.

‘Vast wel’, antwoordt ik na een korte pauze. ‘We gingen met mijn ouders vaak in de omgeving op vakantie. En ik had daar later meerdere vrienden, in Gennep, Mook, Heijen en Groesbeek’.

‘Maar niet in het beroemde historische gebied en bijvoorbeeld het bos van de Plasmolense kolonie?’.

‘Nee, dat waarschijnlijk niet’.

‘Dat moet ik je binnenkort dan toch eens laten zien’, stelt Paul voor, terwijl we verder langs zijn Plasmolense schilderijen lopen.

Plasmolen bezoeken

Een paar weken later gaan we op een zaterdag naar Plasmolen. Een broer en neef van Paul zijn ook mee. Plasmolen is een dorpje met ongeveer 350 inwoners. Er zijn meerdere wandelroutes. Maar het is minder toeristisch dan het enkele jaren geleden was, vertelt Paul. Na een klein uur rijden zet Paul zijn auto op een parkeerplaats, schuin tegenover restaurant De Plasmolense Hof.

‘Daar op dat grasveld naast het restaurant stond het huis dat mijn overgrootvader liet bouwen’, vertelt Paul, het begin van de Plasmolense familiegeschiedenis. ‘Mijn vader is daar geboren. In de oorlog is het plat gebombardeerd. Mijn familie woonde toen al in Nijmegen’.

De watermolen

Zowel Paul als zijn broer Frans weten veel over hun Plasmolense familiegeschiedenis en de historie van Plasmolen. Onderweg naar de waterval en watermolen krijg ik al veel verhalen te horen. De meeste kennis komt van hun broer Jan die veel informatie verzamelde. Hij had ook contact met de, te jong overleden, zoon van de baron Barthold van Verschuer. De baron vader die een belangrijke rol speelde in het leven van de overgrootvader.

‘Hoe komt Plasmolen eigenlijk aan zijn naam?’, vraag ik als we bij de watermolen staan.

‘Baron van Verschuer was de eerste eigenaar van de St. Jansberg, toen een landgoed van 600 hectaren’, vertelt Frans. ‘Door zeven bronnen werden twee beken gevuld, die meerdere watermolens in beweging brachten. De oudste watermolen stond aan de Plas, een vijver dat hoorde bij een hotel. Die molen aan de plas werd gecombineerd tot Plasmolen.’

De waterval

De bovenste watermolen is uniek omdat het zowel een boven- als middenslagrad heeft. Er zijn in Plasmolen vijvers en andere waterwegen ontstaan uit meerdere bronnen. Beide raderen van de molen worden, als ik het goed heb begrepen, aangestuurd door water dat door twee beekjes naar de molen komt.

We lopen naar een watervalletje aan de voet van de St. Jansberg. Hier komt een stroompje water uit vanuit het zogenaamde groene water. Het water stroomt naar de molenvijver waar het water het middenslagrad aandrijft. Dit watervalletje speelt een bijzondere rol in de Plasmolense familiegeschiedenis van Paul. Zijn overgrootvader zorgde begin 20ste eeuw dat met name deze stroom bleef werken.

De Mookerheide

We maken een lange wandeling over de berg. Dat bestaat uit klimmen en dalen, het bestijgen van een trap en meer. Maar we komen ook op de Mookerheide. Daar verlaten we de Plasmolense familiegeschiedenis van Paul even . Deze heide is Nederlandse geschiedenis.

Op 14 april 1574 vond er de Slag van de Mookerheide plaats tussen het leger van broers van Willem van Oranje en het Spaanse leger. De gebroeders Nassau verloren niet alleen de strijd, maar ze kwamen die dag zelf om het leven tezamen met ongeveer 3000 man infanterie en cavalerie.

Romeinse villa

We lopen terug over de grotendeels nog in bloei staande heide richting Plasmolen. Na de flinke wandeling zijn we weer bij het watervalletje aan de voet van de St. Jansberg. Daar aangekomen willen we toch ook nog even naar de Romeinse villa klimmen.

Het werd in 1931 ontdekt en is een archeologisch monument. De villa was waarschijnlijk de grootste Romeinse woning in Nederland. De contouren van de villa is met kooiconstructies zichtbaar gemaakt. Op meerdere informatieborden rond de villa is het verhaal van de villa opgetekend.

Koffie met appelgebak

Na een interessant, informatief kijkje in de Plasmolense familiegeschiedenis van Paul en Plasmolen op zich, nemen we plaats op het terras van restaurant De Plasmolense Hof. We bestellen koffie met appelgebak en praten na over de wandeling. Waarbij ik vooral ook uitrust. Want wandelen in de omgeving van het platte Utrecht is toch anders dan lopen in de Limburgse heuvels.

Als we huiswaarts keren neem ik me voor nog wat over Plasmolen te lezen en de kunstenaars die er na 1900 een kolonie begonnen.

Zoeken naar Plasmolen

De volgende dag ga ik op zoek naar informatie over Plasmolen. Die is er voldoende. Een interessante bron is Heemkundekring De Grenssteen te Mook. Deze historische vereniging onderzoekt de geschiedenis van het gebied tussen de Maas en de Mookerheide. Dat omvat onder andere het kerkdorp Mook en het buurschap Plasmolen.

De stichting werd op 17 november 1986 opgericht. Vanaf het voorjaar van 1987 gaven zij vier keer per jaar het tijdschrift “Rond de Grenssteen” uit. Met 100 uitgaven boordevol verhalen geven die bladen een goed beeld van de geschiedenis. De Plasmolense familiegeschiedenis van Paul komt er echter bekaaid vanaf.

Lezen van de verhalen is een te tijdrovende klus. Maar ik ontdek wel een foto van de overgrootvader van Paul. En een afbeelding met restaurant De Plasmolense Hof en het huis dat de voorvader liet bouwen.

Meer informatie

• Alle 100 jaargangen van het tijdschrift ‘Rond de Grenssteen’ zijn in een archief te vinden. In nummer 51 staat een biografie van Peter Karel Job.
• Paul Thissen en Peter Pouwels schreven voor het tijdschrift ‘Groesbeek Milieu Journaal’ en eerste artikel over de ‘Geschiedenis landgoed Sint-Jansberg’. Een tweede artikel heb ik niet gevonden (pdf).
• Margreet Janssen Reinen schrijft in een blad van de stichting Jacques van Mourik over het carnaval in Nijmegen. Van Mourik legde dat vast in het schilderij ‘Lentejool’ (pdf).
• Marc Kocken en anderen schreven in 2007 over de Romeinse invloed  in een tijdschrift met een fietsroute van Nijmegen naar Plasmolen (pdf).
• En Hazenberg en Vos schreven in 1999 over de Romeinse villa Plasmolen (pdf).
• Eric Venbrux schreef in 2000 voor het ’tijdschrift voor Limburgse geschiedenis en oudheidskunde’ een verhaal met de titel ‘De Slag op de Mookerheide in constructies van nationale, provinciale en lokale identiteit’ (pdf).
• Een filmpje op youtube vertelt het verhaal over de geschiedenis van Plasmolen en het water dat de molen aandrijft.
• Zie ook het bericht ‘Plasmolense school‘, ‘de familie Cox‘ of ‘Garstin Cox en de opgelichte Belg‘
• In de header een foto uit ca 1935 van de plas met op de achtergrond het huis dat de overgrootvader van Paul liet bouwen. En waar Pauls vader werd geboren. Het huis is, evenals veel in Plasmolen, vernietigd.
• En wellicht een leuk detail over Peter Job. Hij vluchtte in de oorlog en verbleef lange tijd ondergedoken in Maarsseveen, het dorp dat mij mijn achternaam bezorgde.