Ma gefeliciteerd met je verjaardag. Vandaag zou je 95 zijn geworden. Kort voor je viel en je heup brak sprong je nog touwtje. We dachten toen nog dat je zeker 100 ging worden. Je levenslust was ongekend. We kenden niemand die op 93-jarige leeftijd fysiek zo goed was en ook mentaal nauwelijks klachten had. Iedereen op die leeftijd heeft ongemakken, maar die had je niet.

Daarom vind ik het soms lastig terugkijken. Vooral als ik denk aan je laatste jaar. Je fysieke kracht en levenslust namen langzaam af. Maar je behield je wens dingen zelf te doen en je bleef tot het einde ’vechten’ tegen je ongemakken.

Ma gefeliciteerd

Wat kan ik nu zeggen, 13 maanden na je overlijden. Ma gefeliciteerd? Er zijn mensen die het als zoekvraag bij Google neerleggen: ‘Hoe feliciteer je een overleden persoon voor haar verjaardag?’. Er zijn meerdere antwoorden. Vrijwel allemaal gaan ze uit van een hemel. Zoals ‘aan mijn lieve moeder in de hemel, gefeliciteerd met je verjaardag. Je levenslust blijft mij inspireren’.

Ik ga er vooralsnog vanuit dat er na de dood niets is. Niets meer dan jouw as in een urn, die ik bewaar om ooit samen met de as van pa uit te strooien. Mocht er toch iets zijn dan is dat hooguit meegenomen. Maar in dat geval zou ik op dat moment nog graag zien in welke vorm.

Ma, mis ik je?

‘Mis je je moeder’, vragen mensen me nog regelmatig. Het antwoord daarop is niet eenvoudig. Er zijn allerlei antwoorden mogelijk, afhankelijk van de invalshoek. Natuurlijk mis ik je als waardevol persoon in mijn leven, als de moeder en vrouw die het samenzijn bijzonder maakte, vooral in de laatste jaren.

Maar tegelijkertijd voel ik vooral verdriet voor jou. Omdat ik je een langer leven had gegund. Natuurlijk kan ik me erbij neerleggen dat je een prachtige leeftijd hebt bereikt, maar dat maakt het verlies niet minder pijnlijk. Wat me bij het gemis van jou vaak overkomt is ook een zekere kwaadheid en verontwaardiging.

Kwaadheid en verontwaardiging

De zorg die je ontving was fantastisch. Betrokkenen deden hun werk met toewijding en kennis. Ik verontwaardig mezelf echter over hoe de medische wereld in zijn geheel functioneert. De nadruk ligt steeds meer op symptoombestrijding en op medicijnen die je in stand houden, in plaats van op echte genezing. De farmaceutische industrie heeft een invloed die de zorgverlening steeds meer afleidt van wat werkelijk belangrijk is.

Zelfs vrienden en vriendinnen die er werken vertellen me dat ziekenhuizen medische fabrieken zijn geworden. Laat ik het vanuit definities vertellen.

Twee definities rond medisch

• Medisch: volgens een medisch woordenboek ‘alles wat met gezondheid, ziekte en artsen te maken heeft’. Een andere definitie luidt ‘vakgebied dat zich richt op de invloed die verwondingen, ziektes of afwijkingen hebben op het menselijk functioneren, zowel fysiek als psychisch of sociaal.
• Medicijnen: stoffen om ziekten te genezen, te voorkomen of de gevolgen van ziekten en aandoeningen te verminderen.

Mijn verontwaardiging komt dus door het huidige zorgsysteem. De medische zorg is de afgelopen twintig jaar geleidelijk steeds meer gaan leunen op de farmaceutische industrie. Er vond een fundamentele verschuiving plaats naar symptoombestrijding met een sterke focus op farmaceutische oplossingen.

Medisch, geneeskunde en medicijnen

Medisch valt voor mij uiteen in vakkundige chirurgen en andere specialisten. Zij kunnen met allerlei technologische ontwikkelingen steeds meer voor elkaar krijgen binnen hun vakgebied. Het zijn vaardige handen. Aan het eind kiezen ze echter niet voor medicijnen, ook al noemen ze het zo, maar voor farmaceutica.

Het verschil dat ik maak tussen medicijnen en farmaceutica? De eerste werken volgens de definitie. Terwijl de tweede in de praktijk een klacht in stand houden of je aan nieuwe of bijkomende klachten helpen.

Commercialisering en marktwerking

Natuurlijk begrijp ik hoe het komt. Het is ten dele de commercialisering en marktwerking van de gezondheidszorg. Het verzekeringssysteem in Nederland speelt wellicht ook een rol, bij het behoud van klachten (o.a. door voorschrijven van een medisch product). Maar het is vooral de invloed van de farmaceutische industrie.

Geneeskunde is een complexe puzzel geworden. Daarbij bieden farmaceutica een snelle en meetbare oplossing. Die gaan helaas vaak ten koste van onderliggende oorzaken en/of preventieve benaderingen. Gelukkig zijn er steeds meer artsen en therapeuten die weer naar de persoon kijken. Die preventieve zorg bieden met bijvoorbeeld aandacht voor voeding, beweging en mentale zaken. En die behandelmethoden combineren gericht op de persoon.

Ma gefeliciteerd met je verjaardag

Maar ach, ma gefeliciteerd. We hebben het over mijn verontwaardiging al eerder gehad. Als je weer eens veel medicijnen kreeg na je val, hartfalen (mogelijk veroorzaakt door medicijnen) en het herseninfarctje (zeer waarschijnlijk veroorzaakt door farmaceutica).

Het is veel leuker aan je terug te denken hoe je was voor je viel. Daarbij vind ik het vooral leuk te vertellen hoe je vitaal bleef. Want ik weet, door je van dichtbij mee te maken, hoe dat kwam. In het bericht ‘Ikigai, het geheim van een hoge leeftijd’ schreef ik je geheim. Wat geen geheim zou moeten zijn natuurlijk. Twee jaar geleden vertelde ik een aanwezige ondernemer tijdens een receptie wat dat geheim is, in willekeurige volgorde:

• Doel – een reden om op te staan
• Bewegen – huishoudelijk, niet sporten
• Zelf doen – niet te snel leunen op anderen, eerst zelf proberen
• Poezenhapjes – 20% minder eten dan vol
• Contact – met familie, vrienden en kennissen

Herinneringen van je vriendinnen

Dat is ook hoe je vriendinnen zich jou herinneren. De een legt bij de herinnering de nadruk op de poezenhapjes. Dat vertaalt zich bijvoorbeeld in genoeg hebben. Dan stopte je gewoon met eten. Zelfs gebak, vertelde er eentje, liet je dan verder staan. Je was dus geen snoeperd, in de zin van eten om het eten, maar je genoot van lekker.

Een andere vriendin herinnert vooral je lenigheid. En ze herhaalt hoe rechtop je altijd liep. Je lenigheid zal deels genetisch zijn. Want ik kan lichamelijk ook nog veel, waar mijn leeftijdsgenoten zich niet aan wagen of het eenvoudig niet kunnen. Maar het zal ook komen doordat je veel huishoudelijk werk. En daarbij in mijn ogen ook meer deed dan nodig… omdat je niet stil kon zitten.

Er was ook een jongere vriendin die nog steeds moet denken aan een uitspraak. Je was volgens haar 86. Bij kaarten hielp je met koffie en dergelijke. Je vertelde de vriendin later, ‘ik heb bij die ouderen geholpen’ of zoiets. Terwijl de meeste kaartgenoten rond de zeventig waren.

Mijn herinnering aan jou

Ik herken je in de verhalen van je vriendinnen. En ik kan ze eenvoudig aanvullen en bevestigen met meer anekdotes. Terugkijkend, en daarbij ook verder terug, zie ik je bescheidenheid en de ontwikkeling. Hoe je je aanpaste aan de gegeven omstandigheden na je huwelijk en, nadat jullie stopten met werken, hobby’s en andere dingen oppakten. Zoals de dag van de verhuizing twee keer naar de supermarkt, een winkelfenomeen dat jullie tot dan toe ontliepen door bij middenstanders te kopen.

Het leek ook bescheidenheid, maar ik denk ook regelmatig aan ‘bobber’. Dat woord bracht je rond mijn twintigste in mijn leven en dat van mijn broers.

Het woord ‘bobber’

‘Bobber’ was jouw woord om ons te vertellen ‘maak je niet onnodig druk en kijk vooral goed naar de situatie’. Het was een waardevolle les. ‘Je kunt je druk maken als het regent’, gaf je als een van de voorbeelden, ‘maar daarmee stopt de regen niet. Leg je er maar bij neer en kijk hoe je ermee om kunt gaan. Bijvoorbeeld door nog even thuis te blijven of een paraplu te pakken.’

Een paar weken terug gebruikte ik voor een uitleg aan een vriend een van je andere voorbeelden. Ik gebruikte het voorbeeld van de verjaardag. Dat je op een verjaardag bent er is een irritante gast. ‘Waarom zou je je druk maken over een korte tijd ongemak?’, zei je dan. ‘De situatie gaat snel over en dan kun je verder leven zonder die irritante gast. Terwijl die gast 24 uur per dag met zijn vervelende karakter verder moet.’

Helderziend en gevoel

Soms denk ik ook terug aan de mensenkennis, gevoeligheid of wellicht zelfs helderziendheid van pa en jou. Dat kwam naar voren in serieuze gesprekken. Maar vaker was het een opmerking, soms terloops uitgesproken. Bijvoorbeeld na zo’n ‘bobber’ moment als uit je voorbeelden. Omdat ik er voor openstond zag ik de opmerkingen regelmatig bevestigd.

Ik krijg het ook terug uit de verhalen van de vrienden en kennissen uit de jaren na het stoppen met werken. Bij pa was het duidelijker, doordat …. Laat ik het anders zeggen. Ik denk dat ik, wat ze tegenwoordig, ambivert ben met een neiging naar introvert. Pa was ook ambivert, maar met een neiging naar extravert. Terwijl jij wellicht vooral introvert was.

Gebak hoort erbij

Ma, gefeliciteerd. Vandaag vier ik je verjaardag. Maar ik wil je nog even zeggen dat ik ook vaker aan pa denk. In het begin omdat ik vond dat ik, met mijn herinneringen aan jou, hem tekort deed. Dat was wellicht te verklaren. Hij is al veel langer geleden overleden, in een heel andere periode van mijn leven. En in een periode met minder intensief contact dan als wij de laatste jaren van jouw leven hadden.

Jullie waren en zijn natuurlijk allebei belangrijke personen geweest in mijn leven. Dus mag er een balans zijn in mijn herinneringen aan jullie beide levens. Die levens vier ik dan ook allebei vandaag. En daarbij hoort lekkers zoals jij ook altijd van kleine dingen genoot. Dus haalde ik gebak in huis en een lekkere rode wijn. En daar ga ik nu in mijn eentje van genieten, met jullie in gedachten. Proost op jouw verjaardag en op jullie beide levens.

De foto in de header is een combinatiefoto van mijn moeder en vader. De foto’s zijn respectievelijk genomen op 6-10-2002 en 25-08-2002.