Bord erwtensoep

Erwtensoep, niet de oudste soep

‘Leuk hoor die lange verhalen, maar doe weer eens een paar korte’, zegt mijn voormalige buurvrouw als ik een bak erwtensoep ophaal. In ruil voor haar heerlijke zelfgemaakte erwtensoep wil ik haar daarin best tegemoet komen. Met natuurlijk een kort bericht over erwtensoep.

Mijn voormalige buren, tegenwoordig vrienden, eten regelmatig soep. Meestal zelfgemaakt. Ik verdenk de vrouw des huizes er echter van af en toe een blik soep te pakken. Daar doet ze dan zelf, bijvoorbeeld bij haar groentesoep, nog wat groenten bij. Maar wellicht doe ik haar met deze beschuldiging tekort, met het risico dat ik geen soep meer krijg.

Erwtensoep

Af en toe hoor of lees ik dat erwtensoep de oudste soep van Nederland is. Maar dat betwijfel ik. Mogelijk is het de oudst beschreven soep. Maar voordat recepten van soepen in kookboeken kwamen waren er al soepen. Eenvoudig omdat het een handige kookmethode is, zoals staat in een eerder bericht.

De Romeinen en Grieken kenden al gerechten met erwten. Het is onbekend of daarbij ook soepen zaten. In 1746 schreef de onbekende schrijver van het kookboek ‘De volmaakte Hollandsche keukenmeid’ voor het eerst over soep met erwten. Die leek echter niet op onze soep. Hij of zij merkte voornamelijk op dat erwten een soep stevig kunnen maken.

Soep door de eeuwen heen

Er zijn meerdere aanwijzingen dat er oudere soepen bestonden, dan erwtensoep. Archeologen vonden potten in de zogenaamde Lage Landen (les Pays-Bas), waartoe Nederland behoort. Daarvan vermoeden ze dat het soep- en stoofpotten zijn geweest.

Daarin werden granen, knollen en kruiden verwerkt. In de prehistorie ontdekte men al dat soep efficiënte manier is om ingrediënten te bereiden. Toen landbouw zich verder ontwikkelde, kwamen er meer variaties met groenten zoals kool, wortelen en prei. Vooral in de middeleeuwen werden deze groentesoepen gangbaar.

Soep in de middeleeuwen

Maar in de middeleeuwen at men vooral ook kruiden- en graansoepen. Daarbij gebruikte men brood als verdikkingsmiddel. De scheidslijn tussen soep en pap is daarbij niet altijd gemakkelijk te maken. Geleidelijk kwamen vlees en vis op als basis voor de soep, in het begin voornamelijk bij de hogere klassen.

(split)Erwten waren toen al lang bekend. Ze zijn goed houdbaar en werden mede daarom al in vroege tijden geteeld. De erwtensoep, zoals we die nu kennen, werd echter pas vanaf de middeleeuwen echt populair in Nederland.

Soep in de 18de eeuw

In het boek ‘Notabel boecxken van cokeryen’ uit 1514 wordt een erwtenbrij genoemd, meer pap dan soep. Ik kan er nauwelijks onze erwtensoep herkennen. In ‘De verstandige kock, of sorghvuldige huyshoudster’ uit 1667 staan erwten bij de stoofgerechten en pap. Dat lijkt ook nog niet op onze erwtensoep.

In het al genoemde boek uit 1746 zou een recept voor erwtensoep moeten staan. Ik kon het niet vinden. Het is vrijwel zeker dat in die tijd soepen werden aangeduid als mengsel van groenten, vlees of bouillon en erwten. Vooralsnog betwijfel ik of er een soep op basis van erwten in staat.

Ik vond er wel een ‘Kieken-pottagie met erreten’ in. Oftewel een dikke kuikensoep met erwten. Daarbij mag ik het kuiken als hoofdbestanddeel beschouwen denk ik; de toegevoegde erwten maken het geen erwtensoep.

Onze erwtensoep in de 19de eeuw

‘Aaltje, de volmaakte en zuinige keukenmeid’ uit 1803 beschrijft wel een ‘groene erwtensoep met vlees’. Pas aan het eind van die eeuw verschijnen er kookboeken met meer en verfijnder soeprecepten. Daartussen, rond 1900, ook voor het eerst de erwtensoep zoals wij die kennen, met spek en worst.

Maar Aaltje geeft al wel meerdere recepten voor erwtensoep. Niet alleen voor groene soep, maar ook voor gele erwtensoep. En ze noemt ook een erwtensoep zonder spek en vlees. Mogelijk voor katholieken die op vastendag toch erwtensoep willen eten. Die variant bevat veel aardappelen.

Snert, dikke erwtensoep een dag later

In het kookboek van Aaltje merkt ze direct op dat erwtensoep met spek en vlees ook wel snert wordt genoemd. Snert is het officieel pas een dag later. Dan is de erwtensoep dikker en meer pap dan soep.

Aaltje - recept erwtensoep met spek en vlees

Aaltje – recept voor erwtensoep met spek en vlees

De oorsprong van het woord snert is vaag. Volgens Van Dale komt het uit het Fries en zou het iets als ‘drinkbaar’ betekenen. Maar dat rijmt dus niet met de dikkere soep van een dag oud. Anderen vertalen het Friese ‘sneirt’ naar ‘iets van weinig belang’. Dat lijkt meer overeen te komen met de uitdrukking waarin snert wordt gebruikt, zoals ‘het is een snertjong’. Bij het is snertweer denk ik echter weer aan erwtensoep, de in Nederland vooral winterse soep.

Ik zal de vriendin, voormalige buurvrouw, even vragen wat ze van bovenstaand tekst vindt. Hopelijk is het kort genoeg en vindt ze het geen snertverhaal.

Aanvullende informatie

  • Meerdere oude kookboeken zijn door Google gedigitaliseerd. Bijvoorbeeld:
Bovenstaand bericht is geschreven op 31 januari 2025 door in de categorie 2025, Eten & Drinken, Geschiedenis

Vorige en volgende berichten

« Ouder:

Een willekeurig bericht

Ik schrijf op deze site over allerlei onderwerpen. Soms is het heel persoonlijk, soms vooral informatief of beschouwend. Hieronder een willekeurig bericht uit ruim 2000 berichten.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *




Veel foto's en illustraties van voor 2020 zijn tijdelijk verwijderd van deze site en server i.v.m. media-reorganisatie
Hello. Add your message here.