Terwijl ik in de bioscoop kijk naar een documentaire over Simeon ten Holt, roep ik ineens ‘Boom!’ Het is filmjargon voor een microfoon die per ongeluk in beeld verschijnt. Met mijn filmverleden kan ik zoiets niet níet zien.

De Boom Pole

Een boom pole (spreek uit ‘boem pool’) is een lange uitschuifbare hengel met aan het uiteinde een microfoon. De geluidsman houdt deze hengel net buiten beeld om dialogen en geluiden op te nemen. Soms gaat dat mis, en verschijnt de microfoon tóch in beeld — een klassieke filmfout.

Dit gebeurt meestal wanneer de geluidsman de microfoon dicht bij de acteurs positioneert voor betere geluidskwaliteit of als de camerahoek plotseling verandert.

Van Klassieke Fout naar Moderne Oplossingen

Tegenwoordig komen zulke fouten minder vaak voor. Bij filmopnames op analoog filmmateriaal zag je pas na het ontwikkelen of er iets misging. Nu kijkt de regisseur direct mee via een videoscherm, waardoor fouten sneller hersteld kunnen worden.

Bij documentaires is dat lastiger; een spontane opname kan vaak niet opnieuw worden gedaan.

Meer zien dan anderen

Mensen hebben vaker tegen me gezegd dat ik meer zie dan anderen. Al van jongs af aan wees ik dingen aan die anderen niet opvielen. Nichtjes die op mij en mijn broertjes pasten, haalden daar nog jaren later herinneringen aan op.

Ook vriendinnen hebben er weleens opmerkingen over gemaakt. En twee uitgevers vonden onafhankelijk van elkaar dat ik iets met die opmerkingsgave moest doen. Zelf noemde ik het altijd ‘kijken’ in plaats van ‘zien’.

• Zien: Een zintuiglijke waarneming waarbij de ogen lichtprikkels opvangen. Dit gebeurt automatisch en onbewust.
• Kijken: Actief en bewust aandacht geven aan wat je ziet. Het gaat om begrijpen, onderzoeken en analyseren.

Waarnemend registreren

Mijn opmerkingsgave ervaar ik vooral als een combinatie van verwondering, onderzoek en creativiteit. Een boom, die microfoon in beeld, zie ik direct. Voor andere situaties lijkt het een gebied tussen zien en kijken.

Een fotografisch geheugen heb ik niet. Ik beschouw het als ‘waarnemend registreren’: het vastleggen van een totaalbeeld zonder direct volledig te analyseren.

Het werkt als een mentale snapshot. Later kan ik dat beeld opnieuw oproepen en er aandacht aan geven. Dit proces is moeilijk uit te leggen, omdat het vaak onbewust gebeurt.

Tijdens wandelingen vertel ik vrienden en vriendinnen bijvoorbeeld direct wat ik zie: ‘Heb je dat gezien?’ of ‘Zie je dat daar?’ Soms komen gesprekken van dagen ervoor dan weer naar boven door associaties met wat ik zie.

Continuïteitsfouten

Een andere klassieke filmfout die ik regelmatig zie, is de continuïteitsfout. Dit gebeurt wanneer details tussen verschillende shots niet kloppen. Regelmatig spoel ik een film dan terug om het nog eens goed te bekijken. Onlangs nam ik het bij een film op om het de vriendin te laten zien, waarmee ik eerder die documentaire had bekeken.

In de scène was een mobiele telefoon ineens omgedraaid. Zulke fouten ontstaan vaak door de lange tijd tussen opnames van verschillende scènes.

Script manager

Bij speelfilms bewaakt de script manager (vroeger ‘scriptgirl‘) de continuïteit. Hij (of zij) houdt gedetailleerd bij hoe scènes worden opgenomen. Hij zorgt ervoor dat alles visueel en inhoudelijk klopt, zelfs als opnames op verschillende dagen plaatsvinden. Soms is er zelfs een aparte boom-operator.

Ook andere medewerkers letten op de continuïteit: een rekwisiteur bewaakt de positie van objecten, een stylist let op kleding en make-up, en de cameraman bewaakt licht en camerahoeken.

Geestesoog en creativiteit

Mijn vermogen om beelden op te slaan zonder er direct aandacht aan te geven, voelt soms als een mentale fotocamera. Tijdens wandelingen komen die beelden terug, gecombineerd met wat ik op het moment zie en (eerdere) gedachten en observaties.

Dat is voor mij de essentie van creativiteit: het onverwacht verbinden van wat ik eerder hebt waargenomen.

Het begint vaak met een onbewuste waarneming die later iets nieuws oplevert. Voor mij en andere creatieven niets bijzonders. Al wat nieuw is, bestaat immers in 99,9% van de gevallen uit een combinatie van wat er al is.

Aanvullende informatie

• Een boom kwam in het verleden regelmatig voor. Ik gaf al het voorbeeld van het filmmateriaal, waardoor het later pas zichtbaar werd. Maar het gebeurde ook omdat de geluidsman de ‘hengel’ langdurig vasthield met twee handen. Hoe licht ook, het vasthouden werd altijd vermoeiend. Tegenwoordig zijn er bij speelfilms allerlei voorzieningen waardoor de geluidsman de hengel niet of minder langdurig hoeft vast te houden. Bij documentaires wordt veel vaker nog een echter hengel gebruikt.
• De microfoon aan een hengsel werd voor het eerst gebruikt in de jaren dertig. Toen zochten filmmakers naar manieren om het geluid van de acteurs te verbeteren zonder microfoons in beeld te hebben.
• Interessante site wellicht, filmwoordenboek
• Zie ook het bericht over de ‘eerste filmvoorstelling‘ of ‘filmnachten‘.