‘Leuk verhaal weer’, appt een vriendin over een bericht. ‘Maar je had er een opmerking in kunnen maken over Argos Panoptes, die zag ook meer dan anderen’.

‘Ja, nu je het zegt. Argus en zijn Argusogen uit de Griekse mythologie. Dat had inderdaad een leuke aanvulling geweest’, schrijf ik terug. Misschien moet ik er maar een apart verhaaltje over maken, denk ik er direct achteraan.

Ze heeft het over het bericht over zien en kijken. En dat ik volgens vrienden en vriendinnen meer zie dan anderen. Aan de hand van Argus Panoptes kan ik daar nog wel iets meer over schrijven.

Argus Panoptes

In de Griekse mythologie staat Argus Panoptes bekend als de Alziende. Zijn naam zegt het al, panoptes betekent ‘die alles ziet’. Met honderd ogen zag hij meer dan wie dan ook. Nooit sloot hij ze allemaal tegelijk. Zelfs in zijn slaap bleven er een paar open. Zo miste hij niets.

Hera, de godin van het huwelijk, wist dat ze Argus nodig had. Ze gaf hem opdracht Io te bewaken. Zeus had deze dochter van de riviergod Inachus in een koe veranderd om haar te verbergen. Maar Hera vertrouwde Zeus niet en zette Argus op wacht. Hij zou haar beschermen tegen list en bedrog.

Argus Panoptes in de wereld van prikkels

Argus zag meer dan anderen. Niet alleen door zijn vele ogen, maar ook door zijn oplettendheid. Echte waarneming gaat verder dan oppervlakkig kijken. Het vraagt om aandacht en inzicht. Denk aan een volle kamer. Waar de een alleen mensen ziet, ziet de ander lichaamstaal, spanning en interacties. De subtiele details maken het verschil.

Onze wereld is gevuld met prikkels. We scrollen, klikken, kijken. Maar hoeveel zien we echt? Veel mensen nemen genoegen met een eerste indruk. Wie observeert gaat verder. Hij (of zij natuurlijk) kijkt met intentie en ontdekt patronen. Hij ziet de kleine veranderingen die anderen ontgaan.

Argus Panoptes belichaamt dit vermogen. Hij staat symbool voor scherpte, concentratie en bewust kijken. Wie deze kunst beheerst, ziet meer. Een fotograaf, een kunstenaar, een detective. Ze trainen allemaal hun blik. Niet alleen om te zien, maar om te begrijpen. Dit maakt waarnemen krachtig.

Argus Panoptes en zijn zwakke plek

Toch had Argus Panoptes een zwakke plek. Hermes, de slimme boodschapper van Zeus, werd gestuurd om Io te bevrijden. Met zijn muziek en verhalen suste hij Argus langzaam in slaap. Oog na oog viel dicht. Tot geen enkel oog meer waakte. Dat moment was fataal. Hermes greep zijn kans en doodde Argus Panoptes.

Het is een ironische les. Zelfs de scherpste waarnemer kan worden misleid. Afleiding, verleiding, vermoeidheid, het maakt ons kwetsbaar. Maar Hera eerde haar trouwe wachter. Ze nam zijn ogen en plaatste ze op de staart van de pauw. Nog altijd herinneren de glinsterende patronen op die vleugels ons aan zijn waakzaamheid.

Wat Argus ons voor vandaag leert

Het verhaal van Argus Panoptes is tijdloos. We leven in een tijd boordevol informatie, indrukken en oordelen. Maar echt waarnemen vraagt om meer. Wie verder kijkt dan de buitenkant, ziet details die anderen missen. Dat kan in kunst, wetenschap en het dagelijks leven.

Denk aan iemand die een contract leest. De een bladert er vluchtig doorheen. De ander bekijkt het met argusogen. Niet uit wantrouwen, maar uit zorgvuldigheid. De term argusogen heeft tegenwoordig vaak een negatieve lading. Maar is dat terecht? Argus stond niet alleen voor achterdocht. Hij stond voor scherpte en bewustzijn.

Observeren, kijken met aandacht

In een wereld vol Hermes-achtige afleiding is het een kunst en wellicht noodzaak scherp te blijven. Om niet mee te gaan in de ruis en te zien wat echt is. Misschien is dat wel de ware erfenis van Argus Panoptes. Dat we kijken met aandacht. Wie die vaardigheid ontwikkelt, zal net als ik altijd meer zien dan anderen.

Aanvullende informatie

• Er zijn schilderijen over bovenstaand verhaal rond Argus Panoptes, Hera, Io en Hermes. Op de site Kunstblikken schrijft Paul Bröker meerdere verhalen, onder andere over de liefdesgeschiedenis van Jupiter en Io. Daarin toont hij ook de schilderijen.
• De Romeinse dichter Ovidius schrijft in zijn boeken ‘Metamorphosen‘ over de schepping en geschiedenis van de wereld vanuit de Griekse en Romeinse mythologie. Daarin ook het verhaal van Argos Panoptes.
• Een uitgebreid verhaal Argus Panoptes op de Engeltalige website Mythopedia.
• De uitdrukking “met argusogen bekijken” heeft vaak een negatieve bijklank. Het betekent dat iemand iets met wantrouwen, argwaan of grote oplettendheid bekijkt. Maar in een bredere betekenis kunnen ‘argusogen’ ook gewoon verwijzen naar scherp waarnemen, zonder dat er per se wantrouwen bij komt kijken. Het hangt af van de context.