Ik kijk nauwelijks televisie. Mijn televisietoestel gebruik ik voor het streamen van films. Bij moderne platte televisie hoort wat mij betreft dan een soundbar met Dolby Atmos.

Het gaat in dit bericht over het installeren, het gebruik en de mogelijkheden van Dolby Atmos. Voordat ik daarover begin, wil ik eerst iets zeggen over het begrip televisie kijken.

Televisie kijken

‘Ik kijk nauwelijks televisie’, hoor ik mensen vaak zeggen. Terwijl ze bedoelen dat ze geen omroepzenders meer volgen. Ze streamen echter wel films en series via Netflix en andere platforms. Die kijken ze vaak nog steeds op een televisietoestel.

Het gelijkstellen van de omroepzenders met televisie is wellicht logisch. Televisie kijken was vroeger synoniem met uitzendingen van omroepen zoals NOS en AVRO. Maar in feite betekent televisie simpelweg het verzenden en ontvangen van beeld en geluid, ongeacht de bron.

Dolby Atmos en de voorlopers

Televisiegeluid heeft een lange weg afgelegd. In de vroege dagen was geluid simpelweg mono, één enkele audiobron zonder diepte. De introductie van stereo in de jaren ‘60 bracht meer ruimtelijkheid. Maar pas met de opkomst van Dolby Surround in de late jaren ‘80 en begin ‘90 werd geluid echt meeslepend.

Dolby Surround

Dolby Surround was een analoog audiosysteem waarbij stereogeluid uitbreidde naar vier kanalen. Daarbij had je een luidspreker links- en rechtsvoor, een middenkanaal en een surroundkanaal, meestal mono achter.

De eerste drie waren gewoon opgenomen in het stereosignaal. Het surroundkanaal kwam tot stand door faseverschillen toe te voegen tussen het linker- en rechtersignaal. Een decoder isoleerde dat signaal en stuurde het naar de luidspreker achter.

Dolby Pro Logic

Ongeveer vijf jaar na Dolby Surround verbeterde de kanaalscheiding met Dolby Pro Logic. Dat bracht al een behoorlijke vooruitgang. Het middenkanaal zorgde voor helderdere dialogen. En de scheiding tussen de luidsprekers voor en achter werd beter.

Daarna ging het snel met de ontwikkeling van Surround. Vooral fabrikanten als Sony, Philips en Bose hielden zich, naast Dolby, bezig met verbeteren van surround sound.

Dolby Digital

Ik kocht in 1994 een breedbeeld Philips TV met ingebouwde Dolby Pro Logic. Het was een 5.1 systeem, oftewel 2 luidsprekers voor, 2 achter en 1 in het midden (samen 5) en 1 subwoofer. Sommigen noemden het Dolby Digital, omdat het volledig digitaal was.

De TV had een verbeterde decoder om ruimtelijker geluid te creëren. Achteraf beschouw ik het, terugdenkend aan de geluidsbeleving bij de film Twister, als voorloper van Dolby Pro Logix II.

Dat kwam officieel in 2000 uit. Later zouden nog DPL IIx (2003) en IIz (2009) volgen. De opvolgers scheidden het geluid nog beter en maakten 6.1 en 7.1 mogelijk. Bij IIz kwamen er twee hoogtekanalen (9.1) bij voor een verticaal geluidseffect.

Dolby Atmos

Met Dolby Atmos zette Dolby, genoemd naar de oprichter Ray Dolby, een nieuwe standaard voor thuisbioscopen. Atmos was in 2012 vooral een techniek waarmee bioscopen onbeperkte geluidsporen konden gaan gebruiken en geluid op specifieke plekken in een zaal konden richten.

Maar het kwam ook al snel naar de huiskamer. Daar werd het vooral bekend als de ultieme bioscoopervaring met geluid dat overal vandaan komt.

Soundbar met Dolby Atmos

Ik wilde mijn huidige TV midden in de woonkamer kunnen plaatsen. Bij de moderne platte televisies zitten de luidsprekers aan de achterkant. Daardoor is het geluid sowieso minder goed dan bij de TV met beeldbuis. Daarbij werkte de grote uitbouw achter als klankkast en waren de luidsprekers vaak voorin of aan de zijkant geplaatst.

Bij plaatsing tegen een muur kan het geluid van een platte TV nog enigszins weerkaatsen. In het midden van een woonkamer verdwijnt het geluid echter grotendeelsnaar achter. Dat maakte voor mij een soundbar noodzakelijk. En dat moet dan tegenwoordig vanzelfsprekend een soundbar met Dolby Atmos zijn.

Antwoorden op vragen over Dolby Atmos

De informatie op de sites van de diverse aanbieders is echter niet altijd even duidelijk. Ze geven algemene verhalen, met her en der uitleg over installeren, gebruik of mogelijkheden van Dolby Atmos.

Hieronder schrijf ik dus maar even de antwoorden op vragen die veel niet-technische en niet-audiofielen waarschijnlijk hebben.

Waarom een Soundbar?

In moderne, platte televisies is steeds minder ruimte voor kwalitatief goede speakers. Een soundbar lost dit probleem op door krachtiger en helderder geluid te leveren. Daarbij kan iemand die een soundbar wil aanschaffen kiezen uit meerdere ingebouwde technologieën zoals virtual surround sound of Dolby Atmos.

Waarom Dolby Atmos?

Dolby Atmos zorgt voor een vollediger geluidsbeleving. Het geluid is voller, heeft meer details en geeft ruimtelijkheid. Bij films geeft het een echt bioscoopgevoel zonder ingewikkelde installatie. Maar er zijn details die je moet weten.

Is een TV met Dolby Atmos nodig?

Nee, voor Dolby Atmos volstaat een soundbar met Atmos. Andersom werkt niet. Met een TV met Dolby Atmos en een gewone soundbar mis je het bijzondere geluid. Een TV met Dolby Atmos zonder soundbar kan wel enigszins de geluidservaring benaderen. Dat is dan afhankelijk van de in de televisie en de los geplaatste luidsprekers.

Wat is nodig voor optimale Dolby Atmos?

• Een soundbar met Dolby Atmos
• Een TV met HDMI eARC (enhanced Audio Return Channel) of ARC om Atmos-geluid door te geven.
• Een bron met Atmos-geluid (zoals een 4K Blu-ray-speler, Apple TV, Netflix, Disney+ of een Xbox/PlayStation).

Wat zijn up-lifting luidsprekers?

Een soundbar met up-lifting luidsprekers geeft het directe hoogte-effect. Heeft de soundbar geen up-lifting dan wordt het bij de meeste soundbars met software gesimuleerd, de virtuele audioverwerking.

Wat is virtuele Dolby Atmos?

Niet alle fabrikanten zijn daar even duidelijk over. In feite zou het kunnen zijn dat veel van de geluidsbeleving met software wordt bereikt. Bij real Dolby Atmos zorgt de stand van de luidsprekers in de soundbar voor het direct richten van het geluid. In de meeste gevallen betekent virtuele Dolby Atmos echter dat de soundbar geen up-lifting luidsprekers heeft.

Wat is geluid balanceren met kalibratie?

Sommige soundbars hebben kalibratie. Dat optimaliseert de audioweergave. De linker- en rechter luidsprekers bijvoorbeeld gebruiken deels weerkaatsing. Wanneer de soundbar dicht bij een muur links staat en op afstand van een muur rechts, kan kalibratie de balans zoeken. Het zal dan bijvoorbeeld de rechterkant iets versterken.

Kan een nep muur helpen bij weerkaatsing?

Weerkaatsing hoeft niet per se tegen een muur. Het kan ook een kast of dik gordijn zijn. Er zijn ook speciale reflectieschermen. Die worden bijvoorbeeld ook gebruikt in audiostudio’s.

Wat is beter HDMI/eARC, optisch of bluetooth?

Voor de luidsprekers achter kan bluetooth soms handig zijn, omdat je geen kabels nodig hebt. Maar het gaat meestal wel ten koste van het geluid. Het beste is een aansluiting met HDMI/eARC. Een tabel toont snel de verschillen.

Waarom probleem met lipsync?

Ik heb lipsync in de tabel gezet omdat ik met bij er bij films aan stoor als die niet goed is. Dat bijvoorbeeld de lippen nog bewegen terwijl het stemgeluid al is gestopt. Bij aansluiting op HDMI/eARC ervaarde ik geen vertraging. Die was er wel iets bij HDMI/ARC.

Dat komt doordat de laatste een beperkter bandbreedte heeft. Het geluid wordt daarom meestal gecomprimeerd. Dat kan dus vertraging opleveren in de verwerking van geluid. Maar die is verwerking is vrijwel altijd beter dan bij optisch en bluetooth. Overigens kan ook de TV zelf een probleem geven bij lipsynchronisatie oftewel synchroon lopen van beeld en geluid, bijvoorbeeld als de beeldverwerking traag is.

Welke soundbar is het meest geschikt?

Dat hangt vanzelfsprekend af van de wensen en het budget. Een soundbar is sowieso verstandig bij een gewone platte televisie. Het geeft altijd verbetering, zelfs als er slechts twee luidsprekers in zitten. Maar er zijn meer mogelijkheden. Een 2.1 soundbar heeft twee luidsprekers en een subwoofer. Bij 3.1 is er ook een luidspreker in het midden, meestal bedoeld voor spraak.

Welke soundbar met Dolby Atmos is het meest geschikt?

Hierbij gelden ook de wensen en het budget. Met bovenstaande informatie komen de verschillende mogelijkheden in beeld. Dus een virtuele of real Dolby Atmos. Of eentje met up-lifting luidsprekers, kalibratie en dergelijke.

Voor de duidelijkheid hieronder een lijstje met de veelgebruikte nummering bij soundbar- en luidsprekers:

• 2.0 – Stereo: Twee luidsprekers (links en rechts), géén subwoofer
• 2.1 – Stereo met subwoofer: Twee luidsprekers + een subwoofer voor diepere bassen
• 2.1.2 – Soundbar met Dolby Atmos: Basis stereo + subwoofer + 2 virtuele hoogtekanalen (geen up-firing luidsprekers)
• 3.1 – Basis surround: Drie luidsprekers (links, midden, rechts) + subwoofer
• 5.1 – Standaard surround sound: Links, midden, rechts (voor), links en rechts (achter) en subwoofer
• 5.1.2 – Instapmodel Dolby Atmos: Als 5.1, maar met 2 hoogtekanalen (bijv. up-firing speakers of plafondluidsprekers)
• 5.1.4 – High-end Atmos soundbar: 5 surround-luidsprekers + subwoofer + 4 hoogtekanalen (echte of virtuele)
• 7.1 – Uitgebreide surround sound: Als 5.1, maar met extra twee achterkanalen (Surround achter links en rechts)
• 7.1.2 – Geavanceerde Atmos: Als 7.1, maar met 2 hoogtekanalen
• 7.1.4 – Volledig Dolby Atmos: Als 7.1, maar met 4 hoogtekanalen (bijv. twee voor en twee achter). Biedt de meest realistische Atmos-ervaring
• 9.1.4 – Ultieme home cinema: Als 7.1.4, maar met extra breedtekanalen (voor een nog breder geluidsbeeld)
• 9.1.6 – Bioscoopniveau Dolby Atmos: 9 speakers + subwoofer + 6 hoogtekanalen (high-end AV-receivers en thuisbioscopen)

Er kunnen andere combinaties voorkomen. Die zijn minder gangbaar. Maar de notatie is duidelijk:

• Het eerste getal = aantal gewone speakers
• Het tweede getal = aantal subwoofers
• Het derde getal = aantal hoogtekanalen

Aanvullende informatie

• Ik zou hierboven veel meer vragen kunnen beantwoorden. Bijvoorbeeld over het verschil tussen eARC en ARC, of waarom het volume soms vanzelf omhoog gaat, of je speciale HDMI-kabels nodig hebt, en hoe groot je kamer moet zijn.
• De brochure van de door mij aangeschafte Philips Soundbar 7908/10, een 5.1.2 met true Dolby Atmos (PDF - 299,12 KB). Zie ook het bericht over de Philips productcodering, bijvoorbeeld over de /10 achter het typenummer.