Het had een gesprek op een verjaardag kunnen zijn, maar het gebeurde terloops tijdens een lunchwandeling. Erik, een vriend met diabetes, vertelde me over de 42 invloeden op bloedsuikerwaarden. Tweeënveertig! Hij had het van zijn diabetesverpleegkundige gehoord.

Toen hij haar vroeg welke dat dan precies waren, kon ze er maar een paar noemen. Ze noemde de grote begrippen zoals koolhydraten in voeding, beweging en stress. De rest en de nuance? Die moest hij zelf maar ontdekken. En daar begon zijn frustratie.

Invloeden op bloedsuikerwaarden

Want die had Erik inmiddels bij de poging zijn bloedsuikerwaarden onder controle te krijgen. Hij at bijvoorbeeld twee dagen achter elkaar hetzelfde en bewoog evenveel. Zijn activiteiten op die dagen verschilden ook nauwelijks. Toch vertoonden zijn glucosewaarden (= bloedsuikerwaarden) op de tweede dag grote verschillen met de eerste dag.

‘Alsof er onzichtbare krachten aan het werk zijn,” verzuchtte Erik bij zijn diabetesverpleegkundige. Zij vertelde dat er meerdere invloeden op bloedsuikerwaarden zijn. Op zijn vraag over die invloeden, noemde ze dus enkele algemene factoren zonder verder uitleg: slaap, temperatuur, hormonen, hydratatie en nauwelijks waarneembare kleine stressmomenten. Erik begreep dat het controleren van zijn diabetes een bijna onmogelijke puzzel is.

Diabetes? Of …

Zijn frustratie raakte me, want ik herkende er iets in. Jaren geleden nam ik een bedrijf over van Han, een voormalig medisch directeur van GSK (GlaxoSmithKline). Hij had dat bedrijf ooit gekocht met een missie: schoolleerlingen waarschuwen voor diabetes. Han zag de ziekte als de toekomstige volksziekte nummer één. Niet hart- en vaatziekten, niet kanker, maar diabetes. En als ik om me heen kijk, denk ik steeds vaker dat hij gelijk had.

Veel mensen hebben vage klachten die ze niet direct koppelen aan hun bloedsuiker. Vermoeidheid, concentratieproblemen, slecht genezende wondjes, een steeds grotere behoefte aan suiker. Ik vermoed dan tegenwoordig dat de oorzaak bij bloedsuiker ligt. Maar in de reguliere zorg wordt er vaak anders naar gekeken. De klacht staat centraal, niet de mogelijke onderliggende oorzaken.

Pijn op de borst? Dan wordt er gekeken naar het hart. Een wond die slecht geneest? Misschien een huidinfectie. Maar hoe vaak wordt er standaard gekeken naar iemands glucosewaarden? Niet vaak genoeg, denk ik. Mijn huisarts deed dat gelukkig wel.

Diabetes onder controle krijgen

Erik ervaart aan den lijve hoe ingewikkeld het is om grip te krijgen op zijn suikerwaarden. Hij weet dat hij diabetes heeft en probeert dat onder controle te krijgen. Maar hoeveel mensen realiseren zich niet dat hun klachten met suiker te maken (kunnen) hebben? Hoeveel mensen lopen er rond met schommelende glucosewaarden zonder dat ze het doorhebben? En die hun klachten bij de bijpassende symptomen leggen?

Diabetes type 2 sluipt er vaak in, vertelde Han me ooit. Het begint subtiel, met af en toe een dipje na het eten of wat vaker dorst. Maar tegen de tijd dat het echt wordt vastgesteld, zijn er soms al onomkeerbare schade en complicaties. En wat nog frustrerender is: het is in veel gevallen grotendeels te voorkomen of omkeerbaar met leefstijlveranderingen.

Toch lijkt nog steeds de aandacht vooral te liggen op symptoombestrijding in plaats van op preventie. Han was een roepende in de woestijn. Maar af en toe lijkt er wel wat te veranderen.

Zoeken naar invloeden op bloedsuikerwaarden

Erik weet dit allemaal. En toch blijft hij worstelen. De tweeënveertig factoren spoken door zijn hoofd. Tweeënveertig variabelen die hij moet balanceren, maar waarvan hij er slechts enkele kent. Dus ging ik voor hem op zoek naar de invloeden op bloedsuikerwaarden. Daarbij kon ik zelfs doorgaan naar 100 factoren, en meer als ik zou willen.

In mijn uiteindelijke lijst heb ik niet in overkoepelende begrippen gekeken, wat de lijst van 42 wellicht is. Ik heb geprobeerd naar praktische formulering te kijken. Wat betekent immers een begrip als ‘sport’ in het kader van diabetes. Is het beweging, of is er meer uitleg mogelijk? Door die verfijning kan er wat verdubbeling in de lijst (lijken te) zitten. Zie daarover bij ‘Aanvullende informatie’

Lijst met 100 invloeden op bloedsuikerwaarden

Hieronder de lijst van 100 invloeden op bloedsuikerwaarden. Zoals ik eerder schreef reageren mensen verschillend op invloeden. Om preciezer te zijn, uit onderzoek is gebleken dat de bloedsuikerwaarde van verschillende mensen bij een gelijk voedingsproduct, activiteit e.d. minder of juist sneller stijgt.

Voeding en drinken

1. Koolhydraten – suikers, zetmeel verhogen de bloedsuiker
2. Eiwitten – kunnen later de bloedsuiker verhogen
3. Vetten – vertragen koolhydraatopname, kunnen later stijging veroorzaken
4. Vezels – vertragen opname van koolhydraten
5. Alcohol – kan bloedsuiker verlagen of verhogen, afhankelijk van situatie
6. Alcoholsoort – sterke drank verlaagt bloedsuiker, bier en zoete wijn verhogen het
7. Kunstmatige zoetstoffen – sommige hebben invloed, andere niet
8. Cafeïne – kan de bloedsuiker verhogen bij sommige mensen
9. Grote maaltijden – meer voedsel tegelijk kan effect versterken
10. Glycemische index van voedsel – hoe snel koolhydraten worden opgenomen
11. Uitgestelde glucosepiek door vetrijke maaltijden
12. Portiegrootte – zelfs bij koolhydraatarme maaltijden kan grote hoeveelheid effect hebben
13. Maaglediging – bijvoorbeeld gastroparese – trage vertering – beïnvloedt suikeropname
14. Fermentatie van bepaalde vezels – kan op langere termijn glucose beïnvloeden
15. Zuurgraad van voeding – bijv. azijn vertraagt volgens sommigen bloedsuikerstijging
16. Intermittend vasten – kan insulinegevoeligheid verbeteren maar ook hypo’s veroorzaken
17. Frequentie van maaltijden – veel kleine maaltijden vs. drie grote maaltijden
18. Kruidensupplementen – zoals kaneel of berberine kunnen invloed hebben op bloedsuiker
19. Zuivelconsumptie – melk en yoghurt bevatten lactose, een suiker die effect kan hebben
20. Onverwachte suikers in voeding – zoals verborgen suikers in sauzen en dressings
21. Eiwit- en vetgehalte in voeding – vertraagt koolhydraatopname, maar heeft latere impact
22. Timing van maaltijden – bijvoorbeeld laat op de avond eten kan bloedsuiker verstoren

Lichaamsbeweging en activiteit

23. Lichte beweging – zoals wandelen, kan bloedsuiker verlagen
24. Intensieve training – kan bloedsuiker tijdelijk verhogen door stresshormonen
25. Tijdstip van sporten – nuchter sporten heeft ander effect dan na een maaltijd
26. Duur van de activiteit – langdurige inspanning kan leiden tot hypo’s
27. Spierbelasting – krachttraining kan later bloedsuiker verhogen
28. Type sport – bijvoorbeeld duurtraining vs. intervaltraining
29. Herstel na inspanning – bloedsuiker kan uren na inspanning nog dalen
30. Sporten op een lege maag – kan sneller hypo’s veroorzaken
31. Stressreactie bij nieuwe of intense sporten – hormonen kunnen glucose verhogen
32. Werkhouding – veel zitten vs. regelmatig opstaan beïnvloedt insulinegevoeligheid
33. Hersteldagen na zware inspanning – spierherstel beïnvloedt glucosegebruik
34. Timing van beweging ten opzichte van insulinegebruik – te snel na insuline = hypo

Medicatie en medische aandoeningen

35. Insuline – dosering en timing zijn cruciaal
36. Orale diabetesmedicatie – zoals metformine
37. Andere medicijnen – zoals corticosteroïden, sommige antidepressiva en bètablokkers
38. Ziekte of infectie – lichaam maakt stresshormonen aan, verhoogt bloedsuiker
39. Koorts – kan insulinebehoefte verhogen
40. Pijn – kan de bloedsuiker verhogen door stressrespons
41. Allergische reacties – ontstekingsreacties kunnen effect hebben
42. Bijwerkingen van medicijnen – sommige medicatie heeft indirecte invloed
43. Auto-immuunziekten – zoals coeliakie of schildklieraandoeningen
44. Bloeddrukmedicatie – sommige kunnen bloedsuiker verhogen of verlagen
45. Nierfunctie – nieren spelen een rol in glucosebalans
46. Leverfunctie – bijvoorbeeld leververvetting kan insulineresistentie verhogen
47. Allergische reacties – immuunreacties kunnen ontstekingen veroorzaken en glucose verhogen
48. Griep of infecties – ziekte verhoogt stresshormonen en daarmee de bloedsuikerspiegel
49. Pijnstilling – sommige pijnstillers beïnvloeden insulinegevoeligheid
50. Anticonceptiepil – kan insulineresistentie licht verhogen
51. Corticosteroïden – steroïden verhogen bloedsuiker
52. Diuretica – plaspillen – kunnen indirect bloedsuiker verhogen door uitdroging

Hormonen en lichaamsprocessen

53. Stress – negatief – verhoogt bloedsuiker door cortisol en adrenaline
54. Stress – positief – kan ook invloed hebben, bijvoorbeeld bij spanning of opwinding
55. Slaapgebrek – verhoogt insulineresistentie
56. Dawn-fenomeen – natuurlijke stijging in de vroege ochtend door hormonen
57. Somogyi-effect – onopgemerkte nachtelijke hypo leidt tot hoge bloedwaarde ’s ochtends
58. Menstruatie – hormonen kunnen bloedsuiker beïnvloeden
59. Zwangerschap – kan insulinegevoeligheid veranderen
60. Menopauze – veranderende hormonen beïnvloeden bloedsuiker
61. Verschillen in insulinegevoeligheid gedurende de dag – bijvoorbeeld ochtend vs. avond
62. Adrenalinepieken door schrikreacties of extreme emoties
63. Lichamelijke aanpassing aan insulinegebruik – lichaam kan wennen aan bepaalde dosis
64. Menstruatiecyclus – hormonale schommelingen beïnvloeden bloedsuiker
65. Testosteronniveau – lage testosteron kan insulineresistentie verhogen
66. Overgang – menopauze – hormoonschommelingen kunnen bloedsuiker beïnvloeden
67. Darmbacteriën – microbioom heeft effect op insulinegevoeligheid

Omgevingsfactoren

68. Temperatuur – hitte – kan insuline sneller laten werken, risico op hypo’s
69. Temperatuur – koude – kan insulinewerking vertragen
70. Hoogte – kan bloedsuiker fluctueren door zuurstofniveau
71. Luchtvochtigheid – kan effect hebben op insulineopname
72. Seizoensveranderingen – sommige mensen hebben in de zomer minder insuline nodig
73. Luchtvervuiling – kan invloed hebben op insulineresistentie
74. UV-straling – zonlicht – kan vitamine D beïnvloeden en daarmee de glucosehuishouding
75. Hoogteverschillen – bergen vs. zeeniveau beïnvloedt glucosehuishouding
76. Jetlag en tijdzonewisselingen – verstoren biologische klok en insulinerespons
77. Roken – ook passief roken – nicotine verhoogt insulineresistentie
78. Elektronische apparaten voor het slapen – blauw licht beïnvloedt insulinegevoeligheid
79. Geluidsniveaus in omgeving – chronische blootstelling aan lawaai kan stresshormonen activeren

Levensstijl en gewoonten

80. Roken – verhoogt insulineresistentie
81. Hydratatie – uitdroging verhoogt bloedsuiker
82. Slaapkwaliteit – slechte slaap verhoogt insulineresistentie
83. Maaltijdtiming – lange tijd zonder eten kan hypo of rebound-hyper veroorzaken
84. Verstoorde biologische klok – bijv. nachtdiensten, jetlag
85. Psychologische stressfactoren – bijvoorbeeld trauma’s, PTSS
86. Sociale druk of emoties rondom eten – kan leiden tot overeten of ondereten
87. Gebruik van technologie zoals CGM (Continue Glucose Monitor) kan gedrag beïnvloeden
88. Eettempo – sneller eten leidt tot snellere bloedsuikerpieken
89. Zelfbeeld en stress over gezondheid – psychische stress kan indirect glucose beïnvloeden
90. Koudetherapie – zoals ijsbaden – kan insulinegevoeligheid verhogen
91. Saunagebruik – kan tijdelijk invloed hebben op bloedsuiker

Technische en persoonlijke factoren

92. Insulinepomp- of pengebruik – plaatsing en absorptie kunnen variëren
93. Sensor- of meetfouten – soms geven glucosemeters foutieve waarden
94. Persoonlijke gevoeligheid – iedereen reageert anders op dezelfde factoren
95. Plaatsing van insuline-injecties – buik vs. arm vs. been kan verschil maken in absorptiesnelheid
96. Vetpercentage en spiermassa – spieren verbruiken meer glucose
97. Genetische factoren – sommige mensen hebben van nature betere glucosecontrole
98. Hydratatieniveau van de huid bij CGM-gebruik – droge huid kan sensorwaarden beïnvloeden
99. Gebruik van andere diabeteshulpmiddelen – zoals closed-loop insulinesystemen
100. Placebo-effect of verwachtingen – verwachtingen over voeding of medicijnen kunnen fysiologische effecten veroorzaken

Aanvullende informatie

• Bij 100 factoren zijn er vanzelfsprekend die grote invloed hebben, en andere met minder of weinig invloed. Daarom was ik begonnen een relevantiescore toe te voegen.  Dat bleek uiteindelijk toch lastig. Wellicht doe ik nog eens een poging. Maar nu ter illustratie: Koolhydraten hebben een grote invloed en thee heeft weinig invloed.
• Over de schijnbare dubbeling. Bijvoorbeeld ‘hormonen’ zou een factor kunnen zijn op de lijst van Erik’s diabetesverpleegkundige. Maar er is veel meer te vertellen over deze signaalstoffen, die op zichzelf de suikerwaarden kunnen beïnvloeden. ‘Hormoonschommeling’ is bijvoorbeeld het onregelmatig aanmaken van hormonen en dat heeft invloed op de bloedsuikerwaarden. Maar ook individuele hormonen kunnen meer of minder invloed hebben. Insuline verlaagt de bloedspiegel, dat is algemeen bekend. Het stresshormoon cortisol verhoogt het. Het slaaphormoon melatonine kan de insulineproductie verlagen waardoor de suikerwaarden ’s ochtends hoger zijn. Tja, het lichaam is een gecompliceerd organisme.
• Voor bloedsuikerwaarde worden in de praktijk ook andere woorden gebruikt. De bekendste is bloedglucosespiegel. Ze worden ook afgekort tot suikerwaarde, suikerspiegel, glucosespiegel