Ik wil nog even terugkomen op het bericht van gisteren over economisch adviseur Arne Smaeves. Sommigen zullen aan het eind van dit bericht vinden dat ik ‘willen’ in de eerste zin had moeten vervangen door ‘moeten’.

Het bericht over Arne Smaeves ontstond afgelopen week na het lezen van het Algemeen Dagblad. Daarin stond een artikel over economisch adviseur Ron Vara. Hij hield niet van vrijhandel, geloofde heilig in protectionisme en vond  globalisering iets voor naïeve idealisten. En hij was adviseur van president Trump.

Economisch adviseur Ron Vara

In het artikel in het AD staat dat econoom en Nobelprijswinnaar Paul Krugman Ron Vara niet serieus nam. Want Vara kent de economische basisbeginselen niet. Wat waren die ook alweer, was mijn eerste gedachte.

Snel daarna vond ik Ron Vara interessanter. Want deze economische adviseur bestaat niet. Ron Vara is een verzinsel van de econoom Peter Navarro. De naam Ron Vara is een anagram van diens achternaam. Ron Vara is Navarro, maar dan zonder schaamte.

In meerdere boeken en artikelen voerde hij deze nep-econoom op als bron, als expert en als bevestiging van Navarro’s eigen standpunten. Toen ik dat las vond ik Ron Vara in beginsel lachwekkend. Maar dat lachen verging me bij de gedachte over de invloed van Vara op het economische beleid van een wereldmacht.

Deskundig economisch advies

Maar wie heeft er tegenwoordig nog behoefte aan deskundigheid? Of waarheid? Of economische basisbeginselen? Basisbeginselen, met de nadruk op ‘basis’

De economie kent, evenals natuurwetten of grammatica, een paar fundamentele principes. Ze zijn niet revolutionair, niet sexy, maar wel handig als je wilt begrijpen hoe de wereld werkt. Dingen als: middelen zijn schaars. Als je iets kiest, moet je iets anders opgeven. Mensen reageren op prikkels. Handel is meestal voordelig. En: als je te veel geld in omloop brengt, krijg je inflatie.

Zelfs wie geen econoom is, snapt dit intuïtief. We onderhandelen met onszelf over tijd (‘Als ik nu Netflix kijk, kan ik dat bericht niet schrijven’), reageren op korting alsof het ons iets oplevert, en begrijpen dat een vriend die altijd weg moet als het zijn beurt is een rondje te geven, op de lange termijn niet populair blijft. Economie begint voor de gewone mens in het alledaagse.

En dan blijkt er tijdens het presidentschap van Donald Trump iemand rond te lopen die deze basisprincipes van de economie niet kent. Ok, volgens Nobelprijswinnaar Krugman. Wellicht kent Vara/Navarro ze wel, maar negeerde hij ze. Wat misschien nog erger is, gelet op zijn functie.

Wat maakt een expert?

Na het lezen van het krantenartikel denk ik aan het fenomeen Ron Vara. Hij is een fascinerend fenomeen. Maar hij confronteert ons met iets ongemakkelijks, waar ik al eens op doelde: de status van ‘expert’ is soms niets anders dan een jasje, een naam en een citaat met een voetnoot. Als iemand slim genoeg is om een fictieve autoriteit te verzinnen, en er anderen zijn die het slikken, waar eindigt dan de verantwoordelijkheid?

Er zit iets tragikomisch in. We leven in een tijdperk van fake news, deepfakes, en gephotoshopte realiteit. En dan blijkt de nepexpert Ron Vara, of een andere nepexpert influencer, een reëler machtsfactor dan de echte deskundige. Navarro schiep een alter ego dat zei wat hij wilde horen. En hij gebruikte dat om politieke besluiten te rechtvaardigen die miljoenen mensen raakten of nog raken.

De fijne bedachte expert

De andere kant is wellicht ironisch, besef ik. Ron Vara is misschien eerlijker dan de gemiddelde expert. Hij ís een bedachte economisch adviseur, en pretendeert niets anders. Hij zegt luid en duidelijk: “Ik ben hier om een agenda te dienen.” Veel echte experts hebben diezelfde functie, maar verhullen hun agenda’s.

Ik denk de laatste tijd vaker na over hoe we omgaan met gezag, met bronvermelding, met zogenaamde autoriteit. Niet alleen in de politiek, maar ook in wetenschap, kunst, media. Ik merk dat ik nog sneller dan vroeger de neiging krijg om te vragen: Wie zegt dit, en vooral waarom?

Economische basisbeginselen

Misschien is dat waarom ik de economische basisprincipes zo leuk vind. Ze zijn niet spectaculair. En ze roepen geen ideologie op. Het zijn meer natuurwetten dan meningen. Ze geven ruimte aan twijfel, aan context, maar ze houden ons ook met beide benen op de grond.

Een wereld zonder schaarste bestaat niet, ook niet in politieke fantasieën. Keuzes hebben altijd een prijs. En als iemand je iets belooft zonder opofferingskosten (gratis groei, meer banen én lagere belasting, economische onafhankelijkheid zonder gevolgen), dan kun je maar beter je portemonnee vasthouden.

Misschien is het hele Ron Vara-verhaal ook een waarschuwing. Want bedenk, hij heeft als een niet-bestaande economisch adviseur invloed gehad op reëel beleid. Hoeveel andere Ron Vara’s lopen er nog rond? In beleidsnota’s, rapporten, opiniestukken, LinkedIn-posts met ‘autoriteit’ in de bio?

En omgekeerd: hoeveel echte kennis wordt genegeerd omdat het niet is verpakt in een overtuigend jasje? Omdat het saai wordt gevonden? Omdat het niet past in een mooi verhaal?

Ron Vara en verlangen naar zekerheid

Ron Vara is grappig. Maar zijn bestaan zegt iets over ons verlangen naar zekerheid, zelfs als bekend is dat die zekerheid verzonnen is. Ron Vara is een echo in een lege kamer, die ons terugfluistert wat we willen horen. Een fluisteraar die ik vaak hoor bij vrienden en kennissen die … nou ja, je begrijpt wel wat ik bedoel.

Tegen hen, anderen en mezelf zou nog weer eens willen zeggen: houd de Ron Vara’s in de gaten die we zelf in ons hoofd hebben rondlopen. Die stemmetjes die zeggen “jij weet heus wel hoe het zit” of “de waarheid is simpel, vertrouw me maar”. Misschien is het tijd om die stemmetjes ook even te factchecken.

Arne Smaeves

En toen ik bovenstaande had bedacht en deels geschreven kwam Arne Smaeves naar voren. Als idee. Ik nam mijn achternaam en maakte meerdere anagrammen. Arne Smaeves en Rens A. Smaeve bleven daarbij over. In Nederland hebben 1100 mensen de voornaam Arne en 7000 heten Rens.

Maar het moest een buitenlandse Europees economisch adviseur zijn. Arne komt in Europa veel vaker voor dan Rens. Het werd dus Arne  Smaeves en toen ontstond het verhaal over een man die net zo bedacht is als Ron Vara. Alleen had hij geen invloed op Macron, wat Ron Vara wel had op Trump.

Aanvullende informatie

• Het artikel in het AD over Trump en zijn nep-economisch adviseur Ron Vara (PDF - 937,74 KB)
• Enkele anagrammen met Maarsseveen, waaruit ik Arne Smaeves koos: Sam R. Nevas, Arne Smaeves, Sven Reemasa, Evan Smears, Rens A. Maeves, Eva Marsensen, Arne Vessemas, Sam Vernaese.
• Bij een kennis ging ik eergisteren langs om de boeken van Peter Navarro te bekijken. Hij bleek er tien te hebben, wat hem zelf verraste. In het in het AD genoemde boek ‘If Its Raining in Brazil’ kwam ik de naam Vara negen keer tegen, in een boek ove China acht keer en in de overige boeken slechts drie keer.