Epibreren en kalibreren. Een vriendin en ik hadden er een kort meningsverschil over. Want welke van de twee was zomaar ontstaan, vanuit het niets. Epibreren natuurlijk. En bij deze alvast, ‘lang leve dat epibreren’.

Epibreren vindt overal uitnodiging

Sommige dagen zijn bij uitstek geschikt om te epibreren. Jij kent ze ook. De regen tikt net te regelmatig tegen je raam om troostend te zijn. Je koffie smaakt alsof het zijn roeping als thee is misgelopen. En het bureaublad van je computer heeft meer open vensters dan je hoofd aan kan.

Je staart naar je scherm. Alsof daar ergens een taak zichzelf zal voltooien als je maar lang genoeg kijkt. En toch voelt het alsof je bezig bent. Druk, zelfs.

Epibreren is het perfecte woord voor dit soort pseudo-activiteit. Een woord dat klinkt alsof je iets uiterst belangrijks aan het doen bent. ‘Nee sorry, ik kan nu even niet, ik ben aan het epibreren.’ In werkelijkheid ben je bezig met het herschikken van paperclips. Of herstart je je wifi-router, voor de zekerheid.

Het woord epibreren

De oorsprong van het woord epibreren zou bij Kees van Kooten en Wim de Bie kunnen liggen. Zij bedachten en gebruikten veel woorden die snel werden opgepakt of geleidelijk onze woordenschat in sijpelden.

Het woord epibreren is echter naar buiten gebracht door Simon Carmiggelt. Hij gebruikte het onder zijn pseudoniem Kronkel in 1953 in een verhaal met de toepasselijke titel ‘het woord’. Daarin vertelt hij dat een ambtenaar het bedacht. Je zou het dus ambtenarenjargon kunnen noemen. Het betekent: iets doen dat eruitziet als werk, zonder dat het dat werkelijk is.

De kunst van het epibreren

Ik had ooit een vriend die het epibreren tot kunst had verheven. Hij had een hele routine van epibreren opgebouwd. Eerst veegde hij zijn bureaublad schoon. Daarna maakte hij een lijstje van dingen die hij moest doen. Dat schreef hij daarna over in een schriftje met een netter handschrift. Soms maakte hij zelfs een Excel, waarin hij urgentie aangaf in kleurcode. Daarna verdween het lijstje in een mapje ‘actiefase’, waarna er verder niets gebeurde.

Epibrerend kalibreren

Vervolgens kalibreerde hij zijn stoelhoogte, zijn beeldscherm en zijn innerlijke gemoedsrust. Kalibreren klinkt wellicht alsof het belangrijk is, afstemmen, ijken, afstellen. Maar ook dat is meestal een geciviliseerde vorm van uitstelgedrag.

Kalibreren is epibreren in driedelig grijs zei mijn Nederlandse leraar ooit. Het heeft een functionele klank, maar het effect blijft hetzelfde. Alsof je door het precies afstellen van een bureaulamp ineens een geniale ingeving zal krijgen. Of het in lijn zetten van de je toetsenbord met de bureaurand de sleutel is tot productiviteit.

Epibreren, allemaal -breren

Het genootschap Onze Taal legt epibreren uit met de uitgang -eren. Maar ik zie vooral werkwoorden met –breren. Zoals libreren. Dat betekent in sommige technische kringen het in evenwicht brengen van een systeem. Het klinkt nuttig. Maar niemand kan precies uitleggen van het inhoudt.

Vibreren is ook zo’n -breren woord. Wellicht komen de ‘goede vibraties’ voor in de nieuwste documentaire over Bob Dylan. Maar ik zie het vooral in reclame uitingen, ‘onze nieuwe website laat jouw leven vibreren’. En meer van die trillingen die wellicht met dopamine te maken hebben, maar vooral klinken als een vage belofte.

Meer –breren bedenken

Het leukste is natuurlijk, met epibreren in gedachte, zelf woorden te verzinnen. Wat te denken van ‘structubreren’. Daarbij besteed je zoveel tijd aan het ordenen van je notities, dat je geen tijd meer hebt er iets mee te doen. Of ‘archibreren’, waarbij je besluit je platen- of boekenverzameling opnieuw in te delen op kleur en formaat in plaats van op alfabet. Een tijdje later kun je vanzelfsprekend archibreren naar weer een nieuwe indeling.

Zo fantaserend denk ik aan een vriendin. Zij was altijd haar werkplek opnieuw aan het inrichten. Dat inspireerde haar, zei ze. Ze verschoof eindeloos de tafellamp, de plantenpot, de koffiekopjes, pennen en post-it papiertjes. Feitelijk vermeed ze daarmee aan het werk te gaan. Ze was aan het decorubreren.

Procrastibreren

En de vriend die ik hierboven bedoelde. Ik realiseer me nu dat hij niet epibreerde. Hij was aan het procrastibreren. Dat is immers de kunst van het zo elegant mogelijk uitstellen van taken, onder het mom van voorbereidende handelingen.

Ik heb talrijke voorbeelden van projectsituaties met die vriend. Ze komen allemaal neer op procrastibreren. Als ik hem aansprak op zijn uitstellen kwam hij altijd met excuses als ‘ik heb alvast wat lettertypen gezocht, een logo gemaakt voor het visitekaartje en een project-app uitgeprobeerd’. Maar wat we als zijn taak hadden besproken, heb ik nooit gezien.

Schone schijn en de waarde van epibreren

De schoonheid van woorden als epibreren, kalibreren en de verzonnen woorden zit hem in hun schijnbare gewicht. Goed gebracht klinken ze als werk, ruiken ze naar beleid en passen ze perfect in een vergadering. Vraagt iemand daarbij wat een van de woorden betekent, dan werkt het advies van Jan Kuitenbrouwer: zeg eenvoudig dat iemand dat na de vergadering maar moet uitleggen.

De brerende woorden creëren een illusie van activiteit waar stilte van werk heerst. En misschien is dat wel hun waarde. In een wereld die voortdurend vraagt om resultaten, output en KPI’s, is met name epibreren een kleine vorm van verzet. Een zachte sabotage. Het weigeren alles nuttig te maken.

Heerlijk tevreden kabbelend

Niets menselijks is mij vreemd. Dus ook ik ben soms aan het epibreren. En soms, als ik diep in mijn epibratie zit, voel ik een kalme tevredenheid. Alsof mijn gedachten eindelijk weer even alleen van mij zijn. Alsof het geoorloofd is om niet te presteren, om gewoon te zijn, te niksen. Niet in de zen-boeddhistische zin of als het ‘ik denk, dus ik ben’ van Descartes. Maar eerder ‘ik staar uit het raam, dus ik besta voorlopig ook nog’.

En bij dat staren vraag ik me ineens af, misschien moeten we meer epibreren. Niet als ontsnapping, maar als herwaardering. Als een manier om ruimte te maken tussen alle haast. Tussen het kalibreren van onze levens naar maatstaven die we niet zelf hebben gekozen.

En mocht iemand vragen wat je vandaag hebt gedaan, dan zeg je gewoon, ‘ik heb geherstructureerd, geherarchiveerd, geherkalibreerd… en vooral veel geëpibreerd.’ Dat zal indruk maken. En wie weet: misschien blijkt de her- dan wel het nieuwe –breren.

Aanvullende informatie

• Carmiggelt schreef meerdere columns over het woord epibreren. Hier enkele leuke en/of in het kader van het woord belangrijke voorbeelden.
  • Het verhaal ‘het woord’ verschijnt voor het eerst op 19 september 1953 in Het Parool. Een bloemlezing van de verhalen uit die periode wordt in 1954 gebundeld in het boek ‘Ping Pong’. In 1983 verschijnen zes verhalen uit dat boek in de verzamelbundel ‘Mag het ietsje meer zijn’, waaronder ‘het woord‘. Bij vrijwel alle bronnen staat dat het verhaal ‘het woord’ in 1954 verscheen, maar hier is de krantenpagina uit Het Parool uit 1953 (PDF - 1,29 MB).
  • Op 30 mei 1959 verschijnt het verhaal ‘de nagalm’ in Het Parool. Het is een kronkel waarin Carmiggelt vertelt over een gevolg van het woord epibreren. Een leuk verhaal over een overijverige die, niet wetend wat epibreren betekent, vermoedt dat het iets met epileren te maken heeft… nou ja, lees zelf maar.
  • Bijna tien jaar later schreef Carmiggelt weer over het woord in Het Parool. Daarbij ging het op 27 maart 1968 over een adverentie waarin banketfabriek Nobo een epibriste zoekt.
  • En dan op 23 mei 1969 vertelt Carmiggelt in een verhaal wie het woord epibreren jaren voor 1954 bedacht. Het was geen ambtenaar, maar Ton van Gameren uit Velp. Die was toen werkzaam bij AKU (Algemene Kunstzijde Unie), dat na een fusie AKZO zou worden.
  • Alle vijf verhalen van Carmiggelt bij elkaar met de column van Carmiggelt op de gehele pagina (PDF - 6,34 MB) en met alleen de Kronkels (PDF - 6,34 MB).