Al een tijdje spookt de film Back to the Future II door mijn hoofd. Niet omdat ik hem onlangs heb gezien. Integendeel, het is jaren geleden. Maar omdat er een beeld in zit dat telkens weer haarscherp tevoorschijn komt. Als een soort déjà vu, maar dan achterstevoren.

In Back to the Future II, de filmklassieker uit 1989, reizen Marty McFly en Doc Brown naar het jaar 2025. Ze belanden daar in een soort nachtmerrieversie van hun eigen tijd 1985. De stad blijkt verpauperd. Overal is geweld. En boven alles torent een grotesk casino uit, het ‘Pleasure Paradise’ van Biff Tannen: miljonair, macho en meedogenloos.

Back to the Future II en Trump

Biff en dat casino waren het eerste dat me triggerde. Dat casino. En dan Biff zelf, met zijn brede grijns, foute pakken en brute gedrag. Wacht eens even, dacht ik opeens. Dit is gewoon Trump. Of in ieder geval: een karikatuur van Trump, zoals hij was en is. Ik las er nergens over, niemand haalde de vergelijking aan in artikelen over Trump. Zag dan niemand de overeenkomst. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt.

Dus ben ik gaan zoeken. En wat bleek? De overeenkomst is geen toeval. In een interview uit 2015 bevestigt scenarist Bob Gale het. Biff in deel twee van de trilogie baseerde hij inderdaad deels op Donald Trump. Die was toen al een beruchte vastgoedmagnaat met een ego dat net zo hoog reikte als zijn torens in Atlanta en New York. Gale zegt in dat interview in The Daily Beast letterlijk: ‘We thought, what if Biff Tannen became rich and powerful? Wouldn’t he look a lot like Donald Trump?’

Geen toeval dus, maar nu verder…

Mijn gedachten over de overeenkomst blijken niet verkeerd te zijn geweest. Ik ben gerust gesteld, daarin. Maar mijn gedachten gaan vanaf dat punt verder. Een film uit eind jaren ’80 blijkt onbedoeld een bijna profetische schets van een toekomst die realiteit werd. Want fast forward, zoals dat in filmtermen heet, naar de echte 2016 en daarna.

Trump werd president. Zijn naam prijkte overal, zijn stijl werd grover, zijn invloed groter. En net als in de film werd alles wat hij aanraakte polariserend. De wereld raakte verdeeld. Op dezelfde manier als in het filmstadje Hill Valley onder het regime van Biff.

Kleine zaken met grote gevolgen

In Back to the Future II is het allemaal de schuld van een sportalmanak en een stiekeme tijdreis. Door een kleine verandering in het verleden krijgt Biff het boek met alle toekomstige sportuitslagen in handen. Hij wint weddenschappen, wordt rijk, en ontwikkelt zich tot een soort dictatorkoning van zijn eigen corrupte rijk. Sciencefiction. Natuurlijk. Maar de thematiek werd werkelijkheid. Ik maak een vergelijking in hoofdlijnen:

Biff in Back tot he Future II (deel 2 speelt in 1985):

• Runt een casino (Biff’s Pleasure Paradise).
• Heeft op slinkse wijze rijkdom vergaard.
• Is arrogant, grof, en misbruikt zijn macht.
• Heeft een torenachtig gebouw als symbool van zijn succes.
• Controleert de stad als een soort dictator.
• Wordt omringd door geweld, corruptie en chaos.

Trump in de jaren ’80 (en later):

• Runt (toen) casino’s en vastgoed.
• Werd rijk door slimme (en soms omstreden) zakelijke deals.
• Bekend om zijn bravoure, zelfverheerlijking en dominante stijl.
• Had de Trump Tower als statusicoon.
• Heeft een politieke carrière opgebouwd rond autoritair taalgebruik.
• Verdeelt sterk de publieke opinie.

Snelle veranderingen

Evenals in de film vinden veranderingen in de ‘gewone’ wereld ook in korte tijd plaats. Er waren verkiezingen, wat gerechtelijke uitspraken, een mediahype. En dan zitten we politiek, economisch en op allerlei andere terreinen ineens in een onherkenbare nieuwe wereld. Met een (nu nog) onvoorspelbare toekomst.

De oplossing in Back to the Future II was relatief eenvoudig. Marty en Doc ontdekken wat er fout is gegaan, reizen terug, nemen risico’s, en proberen de verkeerde toekomst ongedaan te maken. Het is spannend en gevaarlijk, maar uiteindelijk lukt het. In Hollywood kan dat.

Onvoorspelbare toekomst

Maar hoe voorkomen we dat onze toekomst ontspoort? Welke metafoor kunnen we gebruiken voor onze eigen wereld? Moeten we een figuurlijke tijdreis maken, een terugkeer naar kernwaarden, gezond verstand, democratische beginselen? Of zijn er andere scenario’s denkbaar? Zoals:

• Komen burgers massaal in verzet tegen desinformatie, tegen verdeeldheid en tegen het normaliseren van haat?
• Durven media verantwoordelijkheid te nemen voor het platform dat ze Trump en dergelijke types bieden?
• Keert de Republikeinse partij zich eindelijk af van het Trumpisme, kiest het weer voor redelijkheid?
• Of is er één gek die …

Nieuwe leider

In een tijd als dit heb je een slagvaardige leider nodig, geen praatgroepjes zonder daden. Wellicht brengt de Trump-tirannie zo’n nieuwe leider voort, een eerlijke, empathische man of vrouw. Iemand die niet komt met beloften over ‘greatness’, maar met plannen over hoe we samen vooruit kunnen. Eentje die de wereld niet naar het Wilde Westen keert, zoals in Back tot he Future III.

In de film hadden Marty en Doc een DeLorean en een flux capacitor nodig. In het echt is het ingewikkelder. Er zijn geen magische tijdmachines. Maar er zijn wel keuzes. Iedere verkiezing, handtekening onder een petitie, elk besluit wel of niet je mond open te doen helpt.

Wellicht als we allemaal een klein beetje Doc Brown en Marty in ons hebben, kunnen we een toekomst bouwen die de moeite waard is. Niet door terug te gaan in de tijd. Maar door vooruit te kijken en te kiezen voor iets beters.

Aanvullende informatie

• Terugdenkend aan de twee hoofdrolspelers in Back tot he Future zie ik twee tegenstrijdige karakters die elkaar aanvullen. De combinatie van Doc Brown en Marty McFly vormt een krachtige metafoor voor de toekomst. Een toekomst van vooruitgang, balans en hoop. Als ik denk aan de vraag: Wie kan de toekomst redden?, dan is het niet alleen de geniale gekke Doc Brown of de moedige tiener Marty. Het is hun samenwerking.
• De trilogie Back tot he Future is, op het moment van dit schrijven, te zien bij Netflix. En tegen een geringe betaling bij Amazon Prime Video, Apple TV, Google Play Films en Rakuten TV. De trilogie is overigens ook te koop op DVD en in Blu-ray en 4K.
• Het interview uit 2015 met scenarioschrijver Bob Gale op de website van The Daily Beast en met een NL-vertaling in (PDF - 259,78 KB).
• Er zijn 9.080 DeLoreans gebouwd. 160 daarvan vonden hun weg naar Utrecht. Eentje stond jarenlang bij een brandstofstation aan de Kardinaal de Jongweg in Utrecht.
• Wanneer een zittende Amerikaanse president wordt herkozen telt dat als één termijn. Alleen Grover Cleveland en Donald Trump werden voor een tweede keer president terwijl er tussendoor een ander president was. Daarom is Trump de 45ste en 47ste president van Amerika.
• Er werden van de 46 verschillende personen die Amerikaans president waren er vier vermoord:
  • Abraham Lincoln (14 april 1865)
  • James A. Garfield (aanslag: 2 juli 1881, overleden: 19 september 1881)
  • William McKinley (aanslag: 6 september 1901, overleden 14 september 1901)
  • John F. Kennedy (22 november 1963)