Na eerdere gesprekken vond ik het leuk er weer eentje te doen. Dit keer koos ik Pavarotti en Williamson. Dat had natuurlijk wel een aanleiding. En dat was Robert Plant, de zanger van Led Zeppelin.

De afgelopen tijd draaide ik via Spotify weer vaak de albums van Led Zeppelin. Ik geniet van de stem van Robert Plant. Hij heeft een fantastische stem en het lijkt wel of die zich voor allerlei stijlen leent. Dat vertelde ik een vriend. Hij wees me erop dat meerdere zangers, met name klassiek geschoolden, die stem roemen. Op Youtube zouden filmpjes staan waarop zij hun enthousiasme over de stem van Robert Plant verkondigen.

Een gesprek in wording

De vriend zou me wat links sturen naar die filmpjes. Maar ik dacht al aan een gesprek. Een gesprek van een klassiek geschoolde zanger. Dat werd dus Luciano Pavarotti. En het laatste lied dat ik op dat moment had gehoord van Led Zeppelin was ‘Bring it on Home’. Daarmee kwam gesprekspartner Sonny Boy Williamson in beeld.

Het zou een gesprek moeten worden over Robert Plant en diens zangkunsten. Met in het gesprek natuurlijk het commentaar over Plants ongeschoolde of autodidactisch gevormde stem naast die van Pavarotti. En de doorleefde stem van Williamson. Nou ja, na weer een duik in biografieën en andere bronnen is dit het resultaat.

Pavarotti en Williamson in gesprek

Pavarotti en Williamson zitten aan een tafel in een schemerig café in een zijstraat van Parijs. De muren zijn getekend door rook en tijd, zoals we dat steeds minder zien. Zo’n bruin café waar de muziek komt uit stoffige geluidsboxen. Hier hangen ze boven de bar en eruit jammert een mondharmonica. Het zijn de openingsnoten van ‘Bring it on Home’, in de uitvoering van Led Zeppelin uit 1969. Tussen Pavarotti en Williamson in een fles bourbon en twee volle glazen. Ze luisteren naar de klanken van de mondharmonica.

Geleende noten, gestolen klanken

Sonny Boy Williamson II (heft zijn wenkbrauwen):
Kijk nou eens aan. Hoor je dat?

Luciano Pavarotti (glimlacht breed):
Ja. Ik ken dit nummer. Het is… hoe zeg je dat… zwaar.

Sonny Boy (snort):
Zwaar, hè. Dat is één manier om het te zeggen. (Neemt een slok) Die jongen, Plant… die heeft dat intro van mij gejat.

Pavarotti (buigt zich naar voren):
Je bedoelt… dit nummer is van jou?

Sonny Boy:
Was van mij. Bring It On Home. Ik zong het, blies het en leefde het. Zeppelin heeft het aangekleed in leer en vuur. Maar het begon met deze man en z’n mondharmonica.

Pavarotti (knikt langzaam):
Ik begrijp het. In de opera lenen wij ook. Thema’s, frasen, soms hele aria’s. Maar met… eerbied.

Sonny Boy (grijnst):
Eerbied, hè. Mooi woord voor een dief met goede manieren.

[Ze lachen — Sonny droogjes, Pavarotti warm en gul.]

Stem zonder school

Sonny Boy (leunt achterover):
Toch… die Plant-kerel. Hij heeft wel een stem. Dat geef ik hem. Niet schoon, niet getraind. Maar als hij losgaat? Dan huilt de hond naar de maan en de nacht houdt zijn adem in.

Pavarotti:
Ja. Hij zingt met zijn hart. Niet altijd met zijn middenrif, maar… het hart klinkt luid.

Sonny Boy:
En krasser.

Pavarotti (glimlachend):
Ach, soms is schurend eerlijker dan zijde.

Kathedraal en schuurtje

Sonny Boy:
Jij bent getraind, hè? Jaren van toonladders, rechtop staan, niet roken. Het is een keuze. Wat je wilt hè?

Pavarotti:
Ja. Vele jaren. Dagelijkse oefeningen. Ademcontrole. Plaatsing. Projectie. Onze stem is als… een kathedraal. Ze moet blijven staan.

Sonny Boy:
De mijne leek meer op een schuurtje met een lek dak. Maar het hield de regen prima buiten.

Pavarotti (nadenkend):
En toch… in beide verzamelen zich zielen.

[Even valt er stilte. De harmonica dooft en gitaren beginnen]

Tranen haten de klok

Sonny Boy:
Hoor je dat? Die schreeuw?
Geen school die je dat leert. Dat is een man die zichzelf openscheurt.

Pavarotti (zacht):
Ja. Die schreeuw… die is niet vals. Ze is… rauwe waarheid.
Maar ook gevaarlijk.

Sonny Boy:
Hoezo?

Pavarotti:
Als je alles geeft, elke ademtocht, elke vezel , dan slijt het instrument. Veel zangers sterven lang vóór het lichaam.

Sonny Boy (heft een wenkbrauw):
Vertel mij wat.

Pavarotti:
Jij had pijn?

Sonny Boy:
Mijn stem was ervan gemaakt.
Ik hoefde geen verdriet te veinzen, ik zong zoals ik liep.

Pavarotti:
En je bleef doorgaan?

Sonny Boy:
Wat moest ik anders? Kantoorbaantje?

[Weer lachen. Williamson vult de glazen bij, zwijgend.]

Vrijheid versus perfectie

Pavarotti (ernstiger):
Heb je ooit verlangd naar techniek?

Sonny Boy:
Nee. Ik verlangde naar eten. Naar een trein die reed. Naar echte whisky.
Techniek is mooi als je tijd hebt. Maar pijn is sneller.

Pavarotti:
Ik had allebei, techniek en pijn.
Er waren dagen… dan benijdde ik jouw vrijheid.
Een noot buigen. Hem breken. Schreeuwen wanneer het moet.

Sonny Boy:
Je had kunnen schreeuwen.

Pavarotti (schudt het hoofd):
Nee. In mijn wereld is controle heilig. Zelfs tranen zijn getimed.

Sonny Boy (zacht):
Zonde.
Tranen haten klokken.

En een echo blijft klinken

[De muziek verandert. De gitaar pompt onder Plants stem. Het is geen lied meer, het is een bezetenheid. Pavarotti en Williamson luisteren]

Pavarotti:
Toch… hij zingt niet als een bluesman. Niet als een operazanger. Hij is iets anders.

Sonny Boy:
Ja. Hij is een dief, een prediker, en een jochie met brandend haar.

Pavarotti:
Dat vind ik mooi.

[Ze drinken weer. De glazen zakken trager.]

Sonny Boy:
Ben jij ooit je stem kwijtgeraakt?

Pavarotti:
Eens. In 1989. Of eigenlijk was het een knobbeltje op mijn stembanden. Ik stond voor de spiegel en vroeg me af of ik nog bestond.

Sonny Boy:
Dat is echt. Als je stem weigert, voelt het alsof je naam is verdwenen.

Pavarotti:
Wat deed jij als je stem kraakte?

Sonny Boy:
Ik liet ‘m kraken. Liet de mensen de weg erin horen. De nachten, de vrouwen en het hoesten.
Ze kwamen bij mij niet voor perfectie, ze kwamen om met me mee te bloeden.

Pavarotti:
Dat vind ik prachtig.
Maar in het operahuis… eist men perfectie.

[Stilte. Het laatste rif sterft uit. Plant kreunt, dan dooft ook hij. Het café valt terug in zijn geroezemoes in afwachting van een volgend nummer.]

Pavarotti (zacht):
Vergeef je hem? Plant?

Sonny Boy (glimlachend):
Verrek ja. Hij liet kinderen weer naar een mondharmonica luisteren. Al wisten ze niet dat die van mij was.

Pavarotti:
Je gaf hem een weg. En hij rende ermee.

Sonny Boy:
Doen we toch allemaal?
We vinden een geluid, een schreeuw of een waarheid. En rennen dan tot het ons breekt.

Pavarotti:
Ja. En als we geluk hebben hoort iemand de echo.

[Ze heffen hun glazen … op de echo.]

Aanvullende informatie

• Het nummer ‘Bring it on Home’ is geschreven door Willie Dixon. Sonny Boy Williamson voerde het in 1963 als eerste uit. De opname daarvan verscheen in 1965 op het album ‘The Real Folks Blues’. Veel mensen denken dat Williamson de schrijver is.
• Led Zeppelin gebruikte het begin van die uitvoering uit 1963 en bouwden een eigen middenstuk. Hun uitvoering was een eerbetoon aan Williamson vertelde Jimmy Page later. Het verscheen als laatste nummer op het tweede album van Led Zeppelin.
• Drie jaar geleden vertelde ik een vriend over een uitvoering van Williamson op Youtube. Hij wist zeker dat het een nummer door Williamson zelf was geschreven. Toen ik dat betwiste wilde hij het direct opzoeken en toonde hij me alle LP’s van Williamson. Hij was dus een fan. Maar moest mij uiteindelijk gelijk geven. Hoewel het intro met mondharmonica wel van Williamson is.
• Bij Sonny Boy Williamson (1912 – 1965) wordt soms een II geplaatst achter zijn naam. Dit is om verwarring te voorkomen met John Lee Williamson (1914 – 1948), die onder dezelfde artiestennaam werkte. Sonny Boy Williamson II werkte overigens onder diverse artiestennamen, waaronder bijvoorbeeld Willie Williamson en Willie Miller.
• De eerste opname van Sonny Boy Williamson II en de geremasterde uitvoering van Led Zeppelin op Youtube.
• Eerdere gesprekken in de vorm zoals hierboven: Socrates en Lennon, Heidegger en Descartes en Van Clausewitz en Parkinson

Veelgestelde vragen

• Wie schreef het nummer ‘Bring it on Home’? Het nummer is geschreven door Willie Dixon. Sonny Boy Williamson II voerde het uit in 1963. Led Zeppelin gebruikte zijn intro als basis voor hun eigen versie uit 1969.
• Wat is de relatie tussen Sonny Boy Williamson en Robert Plant? Plant gebruikte in het begin van ‘Bring it on Home’ de mondharmonica-intro van Williamson. Hoewel hij het nummer niet schreef, gaf Williamson de uitvoering zijn karakteristieke klank.
• Waarom is Sonny Boy Williamson bekend als ‘II’? De toevoeging ‘II’ voorkomt verwarring met John Lee Williamson, een andere blueszanger die dezelfde artiestennaam gebruikte. Sonny Boy Williamson II werkte ook onder namen als Willie Williamson en Willie Miller.
• Wat bewondert Pavarotti aan de stem van Robert Plant? Pavarotti prijst de emotionele kracht en rauwheid van Plants stem. Ondanks het gebrek aan klassieke training, raakt zijn zang aan de essentie van expressie.
• Wat is het verschil tussen een klassieke en een bluesstem volgens het gesprek? De klassieke stem is gevormd door techniek, controle en duurzaamheid. De bluesstem komt voort uit levenservaring, emotie en spontane expressie, ook als dat ten koste gaat van perfectie.
• Waarom gebruikten zangers als Williamson hun stem ondanks slijtage? Omdat hun stem hun verhaal was. Slijtage en imperfectie droegen juist bij aan de echtheid en kracht van hun performance. Voor Williamson gold: “Ze kwamen om met me mee te bloeden.”
• Wat bedoelt het gesprek met ‘Tranen haten klokken’? Het is een metafoor van Pavarotti waarmee hij bedoelt dat echte emotie zich niet laat timen of regisseren. Spontane, rauwe expressie verhoudt zich slecht tot formele controle.
• Waarom is dit gesprek vormgegeven als een ontmoeting? Het is een gekozen stijlvorm waarin historische of iconische figuren elkaar spreken. Deze gespreksvorm laat zien hoe verschillende werelden elkaar kunnen raken en aanvullen.