Een ondertitel had kunnen zijn, ‘Wat ik leerde van een slimme speaker (en van mijn moeder)’.

Het begon met een eenvoudige vraag: “Hoe oud is iemand die op 11 februari 1956 is geboren?” Ik stelde die vraag spontaan aan mijn Google Next Max. Een krantenartikel noemde die datum bij een artikel over een artiest; zijn leeftijd stond er niet bij. De Google Assistent kwam met een verhaal over een beroemdheid, maar het gaf geen concreet antwoord. Een AI-taalmodel gaf dat wel direct.

Niets bijzonders, zou je zeggen. En toch precies dat moment zette me aan het denken. Steeds vaker verwacht ik van technologie dat die niet alleen informatie vindt, maar ook begrijpt. Oppakt wat ik echt bedoel.

En steeds vaker besef ik dat we ons op een grensvlak bevinden tussen gemak en het verlies van vaardigheden. Tussen slimme technologie en digitale afhankelijkheid en tussen duurzaamheid en overconsumptie. Mijn vraag werd hoe AI ons verandert.

Technologie die begrijpt wat je vraagt

Ik heb een deel van mijn huis geautomatiseerd met Google Nest en Google Home. Een paar slimme speakers, een Nest Hub Max waarop foto’s draaien als ik ‘m niet gebruik en een paar apparaten die ik met mijn spraak kan bedienen. Soms gebruik ik de Max als tweede scherm om Formule 1 te kijken, terwijl ik op mijn laptop werk. En heel af en toe stel ik een eenvoudige vraag, die dus helaas niet altijd goed wordt opgepakt.

Wat me bijbleef van het mantelzorgen is hoe mijn moeder, op haar negentigste, met eenzelfde systeem overweg kon. Ze had wel een tablet, maar beperkte ervaring met technologie. Toch werkte Google Home verrassend goed voor haar. Elke ochtend begroette ze het apparaat met: “Hey Google, goedemorgen.”

Routines

Een routine zorgde dan dat ze persoonlijk werd aangesproken met haar naam. Daarna hoorde ze de tijd, het nieuws, en begon haar favoriete radiozender te spelen. Het was geen kunstmatige intelligentie die haar verving. Maar ondersteuning die haar dag aangenamer maakte.

Zelf gebruik ik routines terughoudender. Ik heb een paar routines voor als ik onderweg ben. Daarmee kan ik het koffiezetapparaat alvast aanzetten, wat lampen schakelen of een gordijn sluiten. Ik gebruik daarbij geen met tijd gestuurde automatisering. Dat doe ik bewust, want niet alles hoeft vanzelf te gaan. Vaak wil ik juist zelf bepalen wanneer iets gebeurt.

Wat we winnen en wat we verliezen

Ik merk dat ik steeds vaker dingen uitbesteed aan slimme systemen. Niet alleen het bedienen van apparaten, maar ook simpele taken zoals hoofdrekenen of iets opzoeken. En hoewel dat handig is, vraag ik me af wat ik onderweg kwijtraak. Mijn moeder bleef ondanks haar digitale hulpmiddelen puzzelen, rekenen en nadenken. Zij gebruikte de technologie functioneel, maar bleef scherp. Ik hoop haar voorbeeld vast te houden.

Want er zit iets dubbels in de ontwikkeling. Aan de ene kant is het prachtig dat technologie toegankelijker is geworden, dat ouderen ermee uit de voeten kunnen en dat het ons gemak oplevert. Aan de andere kant schuiven we steeds meer denkwerk van ons af. De grens tussen ondersteuning en vervanging is dun. En soms al ongemerkt gepasseerd.

De onzichtbare kant van gemak

Wat ik ook interessant vind, is de energie die met de technologie is gemoeid. Ik heb een apparaat waarmee ik sluipverbruik meet. Dat is stroom die wordt verbruikt als een apparaat zogenaamd uitstaat. Het is best confronterend te zien hoeveel sommige apparaten verbruiken terwijl ze wachten op een commando of eenvoudig aanzetten. Maar het energieverbruik van AI is nog veel onzichtbaarder. Want wat kost het eigenlijk, zo’n enkele vraag aan een taalmodel? En is het proportioneel als ik daar ook eenvoudige vragen mee laat beantwoorden?

Media melden daar weleens iets over. Dan lees je dat een eenvoudige vraag aan een AI-model net zo veel energie kost als bijvoorbeeld het zetten van een pot koffie. Anderen zeggen dat, of je nu een korte of een uitgebreide vraag stelt, het nauwelijks verschil maakt in de belasting op de servers. Wat daarvan klopt, is moeilijk te achterhalen. Zeker voor een gewone gebruiker zoals ik. Maar dat maakt de overweging niet minder belangrijk.

Technologie met een menselijke maat

Uiteindelijk gaat het niet om de technologie zelf, maar om hoe we ermee omgaan. Ik hoef niet terug naar de rekenmachine van vroeger of mijn apparaten volledig los te koppelen. Maar ik wil wel bewuste keuzes maken. Wanneer is AI nodig en wanneer kan ik het ook zelf? Wanneer brengt technologie me dichter bij mezelf en wanneer vervreemd ik juist van mijn eigen vaardigheden?

De slimme assistenten van nu zijn knap. Maar ik geloof dat echte intelligentie begint bij hoe wij ze gebruiken. Misschien moeten we niet alleen nadenken over hoe slim onze apparaten zijn. Maar ook over wat het van ons vraagt verstandig met die slimheid om te gaan.

Veelgestelde vragen

• Wat betekent ‘AI tussen gemak en vervreemding’? Het verwijst naar de spanning tussen het gebruiksgemak van kunstmatige intelligentie en het risico dat we daardoor onze menselijke vaardigheden en autonomie kwijtraken.
• Waarom begint de tekst met een simpele vraag aan Google? Omdat die eenvoudige vraag (“Hoe oud is iemand die op 11 februari 1956 is geboren?”) duidelijk maakt hoe onze verwachtingen van technologie zijn veranderd. We willen niet alleen informatie, maar ook begrip en context.
• Wat is het verschil tussen ondersteuning en vervanging door technologie? Ondersteuning helpt ons om dingen makkelijker te doen zonder ons denkvermogen uit te schakelen. Vervanging neemt taken volledig over en kan ons afhankelijk of gemakzuchtig maken.
• Waarom is het sluipverbruik van apparaten relevant in deze context? Omdat het laat zien dat gemak vaak onzichtbare kosten met zich meebrengt. Zoals het energieverbruik terwijl een apparaat zogenaamd ‘uit’ staat. AI heeft ook zulke verborgen kosten. Die bovendien nog minder zichtbaar zijn te maken dan bij apparaten thuis.
• Is het energieverbruik van AI echt zo hoog? Volgens sommige bronnen kost een enkele vraag aan een AI-model evenveel energie als het zetten van een pot koffie. De precieze cijfers verschillen, maar het is duidelijk dat AI niet ‘gratis’ is voor het milieu.
• Wat is een routine in Google Home of Nest? Een routine is een vooraf ingestelde reeks acties die automatisch worden uitgevoerd na een spraakcommando, zoals het weergeven van de tijd, het starten van muziek of het bedienen van slimme apparaten.
• Wat kunnen we leren van ouderen die met technologie omgaan? Dat technologie ondersteunend kan zijn zonder vervreemdend te worden. Ouderen gebruiken het vaak functioneel en behouden hun denkvermogen, wat een goed voorbeeld is voor bewuster gebruik.
• Wat is de centrale boodschap van de tekst? Dat niet de technologie zelf bepalend is, maar hoe wij haar gebruiken. Echte intelligentie zit in bewuste keuzes, niet alleen in gemak.