Larry Fink, CEO van BlackRock, twijfelde onlangs hardop aan de houdbaarheid van de Amerikaanse economie. De financiële markten spitsten hun oren. Niet alleen vanwege zijn gezag, maar vooral vanwege het onuitgesproken gevolg. De Verenigde Staten zou geen financiële ankerplaats meer zijn. Ik zie eindelijk weer de mogelijkheid tot een wereldmunt te komen. Maar eerst nog wat meer achtergrondinformatie.

De aanleiding voor Finks bezorgdheid zijn de astronomische kosten van Donald Trumps nieuwe belastingplan. Volgens het Amerikaanse Congres zal dat de komende tien jaar 2.400 miljard dollar extra kosten. Dat bedrag komt bovenop een staatsschuld die inmiddels 120% van het Amerikaanse bruto binnenlands product (bbp) bedraagt. Dat is geen papieren angst. Dat is een vertrouwenscrisis.

De VS als onbetrouwbare schuldenaar

Technisch gesproken kunnen de Verenigde Staten niet failliet gaan. Zij bezitten de unieke positie hun eigen schulden in hun eigen munt te kunnen aflossen. In principe kan de Amerikaanse centrale bank onbeperkt dollars bijdrukken om elke verplichting na te komen. Maar het werkelijke fundament onder een munt is niet de geldpers, maar vertrouwen. En juist dát fundament begint af te brokkelen.

Economen spreken van een ‘default‘ wanneer een land niet langer aan zijn rente- of aflossingsverplichtingen voldoet. Dat hoeft geen expliciet faillissement te zijn. Het kan ook sluipend plaatsvinden: via inflatie, herstructurering of, in het geval van Trumps nieuwe adviseurs, het openbreken van bestaande schuldcontracten. Wanneer je als staat zelf voorstelt om de voorwaarden van je leningen te veranderen, zoals Trump via Stephen Miran overweegt, begeef je je op het pad van monetaire geloofwaardigheid.

De dollar als wereldmunt, een zegen en vloek

Sinds het Bretton Woods-systeem van 1944 is de Amerikaanse dollar feitelijk de wereldreservemunt. Internationale handel, grondstoffenprijzen, leningen aan ontwikkelingslanden, alles draait om de dollar. Dat gaf de VS jarenlang macht en krediet. Maar het heeft ook geleid tot een tegennatuurlijke asymmetrie. De VS kunnen doen wat geen ander land zich kan veroorloven.

Zolang de wereld vertrouwen had in de politieke stabiliteit en economische discipline van Amerika, was dat nog verdedigbaar. Maar dat vertrouwen brokkelt af. De ene president jaagt de staatsschuld omhoog, de volgende flirt met protectionisme. Onder Trump verandert het Amerikaanse politieke systeem in een bizarre realityshow.

De prijs van wanbeleid

De gevolgen zijn meetbaar. Buitenlandse investeerders beginnen terughoudender te worden. In 2024 bezaten buitenlandse partijen nog circa 30% van de Amerikaanse staatsschuld. Japan, China en het Verenigd Koninkrijk waren daarbij de grootste schuldeisers. De rente die Washington hen verschuldigd was, bedroeg ruim 230 miljard dollar.

Wanneer dat vertrouwen verder afbrokkelt, moeten de VS hogere rentes bieden op hun staatsobligaties. Dat maakt lenen duurder. Niet alleen voor de overheid. Alle Amerikanen gaan dat merken bij bijvoorbeeld hypotheken, bedrijfskredieten en studieleningen. Zo voedt de twijfel aan de dollar een vicieuze cirkel van hogere kosten, politieke druk en uiteindelijk een systeemrisico.

Alternatieven in China, Rusland en de rest

De groeiende bezorgdheid over de dollar is niet onopgemerkt gebleven buiten het Westen. China pleit al sinds de financiële crisis van 2008 voor een ‘super-soevereine’ wereldmunt. Een munt die niet door één staat wordt gecontroleerd. Oud-PBC-gouverneur Zhou Xiaochuan stelde in 2009 al voor om de Special Drawing Rights (SDR) van het IMF uit te bouwen tot volwaardige wereldreservemunt. Sindsdien heeft China:

• De yuan internationaal gepromoot, met bilaterale handelsafspraken in eigen munt
• De yuan opgenomen gekregen in het SDR-mandje van het IMF
• Een digitale yuan ontwikkeld, die grensoverschrijdende transacties mogelijk maakt buiten het dollarsysteem.

Rusland volgt een andere koers. Na jaren van sancties ontwikkelde het eigen alternatieven voor internationale betaalsystemen zoals SPFS (i.p.v. SWIFT) en MIR (i.p.v. Visa/MasterCard). Daarnaast sloten Rusland en China tientallen deals in roebel en yuan, en worden olie- en gascontracten steeds vaker afgesloten zonder de dollar. In BRICS-verband wordt zelfs gesproken over een gezamenlijke munt, al is dat voorlopig meer symboliek dan systeem.

Een neutrale wereldmunt voor internationale handel

Ik vind een wereldmunt geen gek idee en een realistisch alternatief. De wereldmunt als een munt van de wereld en niet van één land. Een valuta die alleen wordt gebruikt voor internationale handel en financiële transacties. Geen vervanging van nationale munten, maar een aanvulling. De euro blijft bestaan, de yen, de real, de dirham en alle andere munten. Maar de wereldhandel baseert zich voortaan op de ‘Bancor‘, zijn alternatief de ‘Unitas, een digitale variant van de SDR of een geheel nieuwe.

De voordelen

• Geen afhankelijkheid meer van het binnenlandse beleid van één land
• Minder wisselkoersrisico’s voor bedrijven
• Eerlijker geopolitiek speelveld
• Minder sanctiemacht en financieel misbruik.

Het invoeren zal niet gemakkelijk zijn. Maar het is wel mogelijk. Technisch zijn er geen grote obstakels. De grootste barrière is politiek.

Een wereldmunt en de lessen van de euro

Critici zullen wijzen op de euro. Dat was ook een project van monetaire eenwording. En dat kende pijnlijke momenten, denk aan Griekenland, de ECB-crisis, de asymmetrische begrotingsdiscipline. Maar de wereldmunt waarover ik hier spreek is van een ander karakter. Zij vervangt geen nationale munten, zij staat ernaast. Dat voorkomt veel van de europroblemen. Geen gezamenlijke begroting nodig, geen politieke unie. Alleen een gedeelde munt voor internationale contracten.

In feite is het voorstel minder radicaal dan het lijkt. Het IMF beschikt al over de genoemde Special Drawing Rights. Wat ontbreekt is de politieke wil en een infrastructuur voor praktische toepassing in de markt. China en Rusland nemen al stappen. Waarom zou Europa achterblijven?

Geopolitiek moment van waarheid

We leven in een wereld met meerdere machtscentra of grootmachten. Die hebben allemaal ongeveer even veel invloed (= multipolair). In zo’n situatie is vasthouden aan een unipolaire munt een strategisch risico. De VS hebben met hun dollar een wereldmachtpositie die ze politiek (mis)gebruiken via sancties, exportrestricties en toegang tot het SWIFT-systeem. Dat leidt terecht tot wrevel. Geen land, ook niet een democratie, zou deze macht structureel moeten bezitten.

Een neutrale wereldmunt kan bijdragen aan:

• Financiële stabiliteit
• Gelijke toegang tot internationale markten
• Minder afhankelijkheid van binnenlands beleid in de VS

Wat als de wereldmunt niet wordt ingevoerd…

Dan blijft de wereld economieën aan elkaar knopen via een munt die steeds verder losraakt van rationeel beleid. Het systeem blijft dan afhankelijk van verkiezingen, presidentsstemmingen en partijpolitiek aan de andere kant van de oceaan. En het vertrouwen zal langzaam verdwijnen, evenals ooit bij het Britse pond.

Maar er is wellicht iets belangrijker. Als de dollar ooit echt wankelt, is het te laat nog te beginnen aan een alternatief. Dan is er geen tijd meer voor onderhandelingen, mandjes, rekenmuntconstructies of andere initiatieven. Dan volgt paniek, kapitaalvlucht en geopolitieke instabiliteit.

Plan B is geen luxe, maar plicht

Een wereldmunt is niet alleen een economisch project, maar een democratische correctie. Het herverdeelt macht, neutraliseert risico’s en voorkomt dat de wereldeconomie wordt gegijzeld door de binnenlandse chaos van één natie. Het maakt niet uit of die natie faalt door inflatie, wanbetaling of politieke roekeloosheid. De rest van de wereld verdient beter dan lijdzaam afwachten.

De keuze is niet of we de Verenigde Staten van Amerika willen straffen. De keuze is of we voorbereid willen zijn. Want vertrouwen is de enige munt die nooit bijgedrukt kan worden.

Zie ook het bericht ‘Griekse belastingdienst en hun belastingbetalers‘ uit 2012 of ‘Griekse belasting‘ uit 2013