Carla voer op haar boot met een goede vriend. Hij had zijn zwager meegenomen. Op een bepaald moment vroeg die zwager, plompverloren: ‘Hebben jullie een relatie?’ Carla vond het een impertinente vraag en antwoordde: ‘Daar heb jij niets mee te maken.’

Twee dagen later verliet ik het huis van een vriendin. Ik liep langs haar buurman naar mijn auto. Hij knikte naar me ter begroeting en vroeg: ‘Hebben jullie een relatie?’ Er flitsten meerdere gedachten door mijn hoofd. Ik antwoordde:  ‘Ik heb met iedereen een relatie, zelfs met jou.’

In de auto, onderweg naar huis, dacht ik aan beide voorvallen terug. Waarom stellen mensen die vraag? Wat bedoelen ze ermee? En waarom voelt het vaak als een inbreuk? Ik besefte dat je op allerlei manieren naar die vraag kunt kijken. Wat is dat eigenlijk: een relatie?

Kracht en vaagheid in één woord

Taal is een raar ding. Het woord ‘relatie’ betekent in de kern niets anders dan een verband, een betrekking tussen mensen, dingen of ideeën. Je hebt een relatie met je bakker, je collega, je kat, met wie je samenleeft, en zelfs met een buurman die je een knikje geeft. En toch, als iemand vraagt: ‘Hebben jullie een relatie?’, dan weten we allemaal dat het over één specifieke vorm gaat. Een romantische, vaak monogame, seksuele relatie.

Waarom eigenlijk? Misschien omdat onze taal, zeker in het dagelijks gebruik, steeds meer draait om snelle duidingen. We leven in een tijd waarin we alles zo efficiënt mogelijk willen classificeren. Dus ook: vriend, partner, minnaar of ex. Kennelijk is er behoefte aan een sociaal etiket waarmee we anderen kunnen inschatten. Alsof we anders niet goed weten hoe we iemand moeten plaatsen.

Vorm, inhoud en een herinnering

Die vraag ‘hebben jullie een relatie?’ gaat eigenlijk over vorm, niet over inhoud. Het vraagt niet naar wat betekent deze persoon voor je, of hoe is jullie band ontstaan. Het gaat om ja of nee, lief of niet-lief, binnen of buiten het romantische hokje.

Dat denken in hokjes heeft me altijd wat bevreemd. Rond mijn achttiende had ik meerdere vriendinnen. Ze waren me allemaal even lief. En met geen van hen had ik een relatie zoals meestal wordt verondersteld bij die vraag. Met een van hen ging ik naar jazzconcerten, met een ander maakte ik weekendjes weg en met weer een ander had ik seks. Er was er zelfs eentje waar ik thuiskwam, en bijna een gezinsleven leidde met haar en haar broers en zussen. We speelden gezelschapsspelletjes, deelden het avondeten, lachten veel.

Op bijna dezelfde manier had ik vrienden. Met de een zat ik op voetbal, met de ander sprak ik over boeken en filosofie en met een ander ging ik naar popconcerten. Natuurlijk vloeiden de rollen soms in elkaar over. Maar terugkijkend had elk van hen een eigen klankkleur, een specifieke toon die onze relatie bepaalde. Niet in de vorm, maar in de ervaring. En dat was vanzelfsprekend. Niemand vroeg over de vriendinnen: ‘Welke van hen is je echte vriendin?’ Ze waren het allemaal, op hun eigen manier. En niemand wees naar een van hen en vroeg: ‘Hebben jullie een relatie?’

Sociale nieuwsgierigheid of projectie?

Waarom willen mensen het dan toch zo graag weten? Waarom dat bijna kinderlijke verlangen naar duidelijkheid? Misschien helpt het ze hun eigen plek te bepalen. De mens is een sociaal dier met territoriumdrang. We willen weten waar we staan en wie bij wie hoort. Of we een kans maken. Of er concurrentie is. Of we iemand kunnen vertrouwen.

Dat klinkt onaardig, maar er zit ook iets kwetsbaars in. Misschien is de vraag ‘hebben jullie een relatie?’ eigenlijk een manier om te zeggen: ‘Ik snap het niet helemaal. Help me het te snappen.’ Bijna op dezelfde manier als iemand mij laatst zei dat hij me ongrijpbaar vond.

Soms denk ik: wie zo’n vraag stelt, zegt vooral iets over zichzelf. Over hoe diegene naar relaties kijkt. Misschien zelfs over wat hij of zij mist.

Relaties zonder labels

In de auto dacht ik, zoals wel vaker, terug aan die achttienjarige versies van mezelf en mijn vrienden en vriendinnen. Ik zag geen chaos of verwarring, maar rijkdom. Variatie, intensiteit, lichtheid, experiment. En vooral geen behoefte aan definitieve woorden.

Is dat wat we verliezen als we ouder worden? Willen we dan alles meer ordenen en structureren? Terwijl de werkelijkheid van menselijke relaties toch juist dynamisch mag zijn. Die hoeven we toch niet te vangen in een app-groep, Excel-bestand of stamboom.

Zeker of onzekerheid

Wat als ik die buurman had geantwoord: ‘Ja, we hebben een relatie’? Dan was er meteen iets veranderd. Het label ‘relatie’ vult automatisch iets in en roept verwachting op. Wat voor verwachting, dat zal voor de buurman iets anders zijn dan voor de zwager, een vriend of de bakker. Iedereen vult het in vanuit zijn eigen referentiekader.

En wat als ik het niet bevestig? Dan blijft er ruimte. Maar misschien ook onzekerheid. De relatie beweegt dan vrij tussen mogelijke vormen, zonder vaste naam.

Dat is het paradoxale. Door iets te benoemen, geef je het gewicht, maar beperk je het ook. En door het niet te benoemen, houd je vrijheid. Maar misschien ook vaagheid. Wellicht moeten we accepteren dat sommige relaties zich onttrekken aan vaste definities. En dat juist dat het waardevolle is.

Relaties als netwerk

Wat als we anders naar relaties zouden kijken? Niet als een prioriteitenlijstje (partner bovenaan, dan vrienden, dan kennissen), maar als een netwerk. Een levend web van verbindingen waarin elk lijntje betekenis heeft.

De bakker bij wie je dagelijks je brood haalt en die altijd tijd maakt voor een gesprekje. De collega met wie je goed kunt samenwerken, maar met wie je ook hetzelfde gevoel voor humor deelt. De buurvrouw die alleen langskomt als ze zich zorgen over je maakt. En ja, ook die vriendin met wie je eens per maand dineert, zwijgt, lacht, seks hebt en die je niets hoeft uit te leggen.

In dat licht had Carla inderdaad een relatie met haar vriend op de boot. En ik met de vriendin die ik bezocht. Niet de vorm of inhoud wellicht die de zwager of buurman voor ogen had. Maar wel een échte relatie. Geen etiket, wel een verbinding.

De spiegel van de vraag

Ik kwam er al vroeg in mijn leven achter dat wat mensen tegen je zeggen, vaak meer zegt over henzelf. Rond mijn achttiende noemde een klasgenote me een narcist. En een vriendin van een van mijn vriendinnen noemde me een seksist. Ik keek ernaar, stelde ongeveer dezelfde vragen als hierboven en kon het naast me neerleggen.

Dus wat zegt het over iemand die vraagt: ‘Hebben jullie een relatie?’ Misschien zoekt diegene houvast. Wellicht mist hij iets wat hij bij anderen vermoedt. Of vindt hij het gewoon moeilijk om dingen open te laten. We zijn zo gewend geraakt aan duidelijkheid en formaliteiten, aan Facebook-statussen, samenwooncontracten en ringen om vingers. Terwijl veel in het leven zich juist tussen de lijnen afspeelt.

Een relatie met de wereld

In de auto, na die vraag van de buurman, dacht ik: ja, ik heb met iedereen een relatie. Met die buurman. En zelfs met jou, als je dit leest. We leven in een web van ontmoetingen, verhalen en herinneringen. Sommige relaties zijn betekenisloos. Andere betekenisvol. Lang of kort. Er is altijd iets. Zelfs het ontwijken van contact is een vorm van relatie.

Misschien is dat de mooiste gedachte: dat je een relatie niet formeel hoeft te benoemen om verbonden te zijn. Dat wat er is, genoeg is … als je het maar wilt zien.

De volgende keer dat iemand me vraagt: ‘Hebben jullie een relatie?’, zal ik misschien iets anders antwoorden. Misschien zeg ik: ‘Ja, maar niet zoals jij denkt.’ Of, ‘Dat etiket hebben wij niet nodig.’ Wellicht glimlach ik gewoon en zeg: ‘Dat ligt eraan hoe jíj naar relaties kijkt.’

Want we hebben allemaal relaties. Met mensen, met plekken, met woorden en met onszelf. De vraag is niet of je een relatie hebt, maar hoe je die voedt. En of je bereid bent te kijken voorbij dat etiket ‘relatie’.

Veelgestelde vragen

• Wat bedoelen mensen eigenlijk als ze vragen: “Hebben jullie een relatie?” Ze doelen meestal op een romantische, monogame of seksuele relatie. Terwijl het woord ‘relatie’ in wezen veel breder is en ook vriendschappen, samenwerking of nabijheid kan betekenen.
• Waarom gebruiken we het woord ‘relatie’ vaak in zo’n beperkte betekenis? In het dagelijks taalgebruik is het woord een soort standaard geworden. Taal zoekt naar patronen en eenvoudige etiketten. In de sociale context wordt ‘relatie’ meestal gelijkgesteld aan ‘liefdesrelatie’.
• Waarom stellen mensen de vraag of twee anderen een relatie hebben? Vaak willen ze sociale duidelijkheid. Het helpt hen te bepalen hoe andere mensen zich tot elkaar verhouden en waar ze zelf staan in dat netwerk. Soms is het echter nieuwsgierigheid, projectie van eigen onzekerheden en meer.
• Waarom willen we relaties benoemen? Omdat benoemen houvast biedt, zowel sociaal als emotioneel. Maar het benoemen van een relatie kan ook verwachtingen scheppen of de dynamiek veranderen. Er is dus een spanningsveld tussen duidelijkheid en openheid.
• Wat gebeurt er als je een relatie benoemt? Dan krijgt die relatie gewicht, maar vaak ook beperkingen. Anderen gaan er betekenis aan toekennen, en dat kan van invloed zijn op hoe je elkaar en jezelf ziet.
• Is het onbeleefd om te vragen of iemand een relatie heeft? Dat hangt af van de toon en het moment. En waarschijnlijk ook van de ‘relatie’ tussen de gesprekspartners. Voor een buitenstaander kan het al snel overkomen als opdringerig of reducerend.
• Kun je een relatie hebben zonder het zo te noemen? Ja. Veel menselijke banden zijn betekenisvol zonder dat ze een label dragen. Soms zelfs juist daardoor, omdat ze niet worden vastgezet in één vorm.
• Kun je ook een relatie hebben met mensen die je nauwelijks kent? Ja. Elke vorm van interactie creëert een relatie. We leven voortdurend in verbinding met anderen.