De afgelopen week sprak ik enkele relaties die in het onderwijs werken. De meesten werken er al ruim twintig jaar. Hun mening over het onderwijs is tweeledig. Ze gaan allemaal nog met plezier naar hun werk en beschouwen lesgeven als één van de mooiste beroepen. Maar ze hekelen de grootschaligheid van de huidige scholen en de managementcultuur (dat laatste hoor ik ook bij veel andere organisaties).

De kunde en kennis van de corebusiness is eruit. Het heeft plaats moeten maken voor de algemene formules en -theorieën van de binnengehaalde managers. De school is een moloch geworden, een onderwijs moloch. Groot en onoverzichtelijk. Het zal best zo zijn dat dit is gebeurd door de eisen van de overheid, door de toekenning van geld op basis van bepaalde normering of aantallen leerlingen. Maar tussen de moloch en de voorwaarden van Den Haag hoeft geen causaal verband te bestaan. Je kunt daar ook creatief en met visie mee omgaan.

Vroeger was de directeur van de school iemand die ook voor de klas had gestaan. Hij of zij wist wat daar speelde en combineerde dat met zijn nieuwe taken: besturen van de school en tegemoet komen aan andere eisen (van overheid e.d.). Nu zijn er allerlei lagen tussen gebouwd.

De gemotiveerde leraren die kennis aan pedagogische ervaring en vaardigheid koppelen, bestaan nog. Maar ze balanceren op een koord. Hun mogelijkheden worden vernauwd doordat alledaagse activiteiten zijn overgedragen aan anderen. De activiteiten die ze er voorheen bij deden en waarmee ze voeling hielden met alles wat er in een school leefde zijn ze kwijt. Ze mogen ineens niet meer doen wat goed is en/of wat voor hen in het verlengde van hun taak ligt (pedagogisch en/of psychologisch).

Willen ze als vertrouwd persoon van een leerling deze wat extra hulp geven, dan mag dat niet. Daarvoor is er een remedial teacher. Een idee voor een andere aanpak van een lesonderdeel gaat niet zoals voorheen naar de directie, maar naar een coördinator. En als er al contact is met de directie, dan blijkt dit vaak een manager die nauwelijks meer kennis van school en onderwijs heeft dan zijn eigen schoolervaring. Het organisatie van lesgeven is voor deze persoon als de het organiseren van de verkoop van een pakje boter.

Zo wordt (en werd) de gemotiveerde leraar geleidelijk kapot gemaakt. Maar zo is ook de werkbare structuur geleidelijk kapot gemaakt. Snij al die overbodige tussenlagen er uit (de onderwijs moloch alsde Fenycische godheid waaraan je mensen offert). De verborgen werkeloosheid van het middenkader, noem ik dat. Het verbetert het schoolsysteem direct. Bestuur en werkvloer komen weer dichter bij elkaar. Ze kunnen beter voeling houden met elkaars belangen, miscommunicatie en ergernis die ontstaat door al die tussenlagen wordt voorkomen en de leraren kunnen weer met lol en gemotiveerd les geven. Het gaat in het onderwijs niet om de mooi opgetuigde organisatiestructuur. Het gaat om kennis en hoe het wordt overgedragen.

Kennisgebrek

Natuurlijk blijft er daarna nog voldoende te doen op scholen. Want veel scholen zouden zich moeten schamen bij de gebrekkige kennis van hun leerlingen, doordat de leraar geen kennis meer heeft. Ik heb brieven gezien die docenten aan ouders stuurden, die vol stonden met taalfouten. En algemene ontwikkeling, zeg maar de basiskennis die ieder mens zou moeten hebben, is ook vaak ver te zoeken. Praat eens op een schoolplein met een juf van een van de lagere klassen van de basisschool. Met een onderwerp veel verder dan ’the voice of Holland’ moet je niet bij ze aankomen.

Het gemis aan basiskennis is niet iets van de laatste tijd. Dat zie je als je de brieven en werkstukken ziet van 25-jarigen. Zo’n werkstuk ziet er prachtig uit, want met de computer spelen kunnen ze wel. Maar de tekst is onsamenhangend en staat vol taal- en spellingfouten.

Vorige week zag ik weer zo’n prachtig, maar onleesbaar proefschrift. Echt alles was mooi. Maar de tekst was onleesbaar. Het interesseerde de promovendus in kwestie niet. Te zelfbewust, te zelfingenomen? Durft zo iemand niet de onderkennen dat hij niet alles weet of kan? Hoe gaat een begeleidend hoogleraar daar mee om? Het gaat uiteindelijk toch om de inhoud? Of geldt tegenwoordig alleen de verpakking?