Ik moest even iets opzoeken over de bekende Delftse schilder Johannes Vermeer. Daarbij stuitte ik op de site van kunsthistoricus en Vermeerkenner Kees Kaldenbach. Hij heeft een informatieve site over het huis van Vermeer en voorwerpen, gebruiken en wederwaardigheden uit diens tijd. Een bijzonder opvallend voorwerp dat ik op Kees’ site zag was de zogenaamde Vrouwenspuit.

De vrouwenspuit

Het is niet helemaal duidelijk wat het doel van het apparaat was. De vrouwenspuit ziet er weliswaar uit als een fraaie vibrator, maar het is wel degelijk een spuit. Alexandra van Dongen van het museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam weet meer. Volgens haar was het een doodnormaal huiselijk voorwerp waarmee na het geslachtsverkeer de vagina werd uitgespoeld. Het was een primitieve methode voor geboortebeperking.

Vaginale spoelingen

Daarnaast werd het gebruikt om geneeskrachtige kruiden in de vagina te spuiten. De Belgisch/Nederlandse arts en botanicus Dodoens (alias Dodonaeus) beschrijft een aantal recepten voor vaginale spoelingen in zijn boek Cruydt-boeck (kruidboek). Het zijn spoelingen van kruidenmengsels voor het tegengaan van vrouwenkwalen.

De Engelse arts en botanicus Nicholas Culpeper geeft in zijn boek over kruiden recepten die grotendeel op die van Dodoens zijn gebaseerd. Hij neemt zelfs de aanwijzingen voor het maken van tampons met een touwtje over.

Een oud Speeltje …

Vrouwenspuit als speeltje en vaginale spoeling

Tenslotte zal het ook gebruikt zijn als ‘speeltje’. Dus ongeveer voor waar ik als eerste aan dacht bij het zien van de afbeelding. Maar daarover is verder niets bekend, in ieder geval niet bij Kees Kaldenbach.

Het ‘apparaat’ op de afbeelding is in 2001 opgegraven in Zwolle. Het exemplaar bestaat uit een holle, penisvormige buis van buxus- of buksboomhout. Het is 22,5 centimeter lang en heeft een schroefdraad waaraan twee kloten kunnen worden geschroefd. Aan de achterkant van dit scrotum, dat verder geen functie heeft, zit een gat waardoorheen een zuigerstang kan worden geduwd, de penis-buis in.

Aan het eind van die stang zit een knop, bij wijze van handvat. Het bijzondere van dit model is niet zozeer de lengte, hoewel andere exemplaren veel kleiner zijn, als wel de natuurgetrouwe weergave. De kleinere zijn vooral op gebruiksgemak gericht.

Zeep ter preventie

Volgens medisch historicus Kees Grooss van Museum Boerhaave in Leiden is spoelen met zeepwater lange tijd een voorbehoedmiddel geweest. Het verkleint wel degelijk de kans op zwangerschap. De vrouw moet het water er dan met de vrouwenspuit wel onder flinke druk ingespuiten. Dat water kan heel wat sperma uitspoelen en innesteling van het vruchtje bemoeilijken.

Hemmy Clevis schrijft over de opgraving in Zwolle in zijn boek ‘Zwolle ondergronds’.  Daarin vraagt hij zich ook af waarom er zo weinig exemplaren van de vrouwenspuit zijn gevonden. Volgens Clevis komt het omdat ze van hout zijn, een materiaal dat makkelijk vergaat. Volgens Groos werden ze ook weinig gebruikt omdat ze te onbetrouwbaar waren.

Aanvullende informatie

• De website van Kees Kaldenbach over zaken rond Vermeer. Hij vertelt op een pagina ook over vaginale massage
• Lees ook het bericht ‘Kuisheidsgordel bestond niet‘