- René van Maarsseveen - https://renevanmaarsseveen.nl -

Niépce

Nicéphore Niépce was een Franse uitvinder. Hij maakte in 1826 het eerste permanent vastgelegde beeld en wordt gezien als de uitvinder van de fotografie. Hij experimenteerde al vanaf 1790 met diverse methoden om beeld permanent vast te leggen. Het lukte hem daardoor waarschijnlijk ook al voor 1826, maar er is veel verloren gegaan en het was nog niet perfect. Vaak wordt Louis Daguerre als grondlegger van de fotografie beschouwd. Maar Niépce en Daguerre werkten samen. Na de dood van Niépce ging Daguerre verder op basis van de methode van Niépce en hij kreeg onterecht de credits.

De foto uit 1826 bevindt zich in het Harry Ransom Center van de universiteit van Texas in de Verenigde Staten. De foto staat sinds kort, nog steeds goed geconserveerd, in de lobby. Het is vrijwel nooit uitgeleend, maar binnenkort is het te bezichtigen in het REM in Mannheim, Duitsland.

De foto ‘La Cour du domaine du Gras’ (kortweg: Le Gras) is het uitzicht vanuit een bovenraam op de derde verdieping van zijn huis in Saint-Loup-de-Varennes. Niépce maakte de foto met een camera obscura, waarbij hij het beeld liet vallen op een tinnen bord van 20 x 25 cm. Op het bord had hij een coating gesmeerd van bitumen. Als bitumenmengsel gebruikte hij het zogenaamde ‘bitumen van Judea’. Dat was al bekend bij de oude Egyptenaren, die het teerachtige goedje gebruikten als asfalt en voor het mummificeren van hun doden.

De opname van Le Gras kreeg een belichting van ongeveer 8 uur. De helderste delen zijn de aan licht blootgestelde delen. Hier werd de bitumen uitgehard. De onbelichte delen, de schaduwen, bleven oplosbaar in water en konden worden weggespoeld met een mengsel van lavendel en oliën. De foto is daarmee direct een positief. Bij de donkere delen, waar de bitumen zijn weggespoeld, kijk je tegen de tinnen plaat.

Niépce gaf zijn wijze van fotograferen de naam ‘heliografie’, wat ’tekenen met licht’ betekent. Hij reisde met de foto naar Engeland om het te tonen aan de Royal Society of London, een vooraanstaand natuurkundig instituut. Ze waren niet geïnteresseerd in de foto en de door Niépce ontwikkelde methode. Teleurgesteld gaf Niépce de afbeelding van zijn uitzicht, met nog 4 andere foto’s, aan de Britse botanicus Franciscus Bauer. Na diens dood in 1848 werden de foto’s voor 14 pond verkocht aan plantkundige Dr. Robert Brown. Daarna gingen de foto’s naar J.J. Bennet die ook lid was van de Royal Society. Bij de volgende verkoop in 1884 kwamen de foto’s bij twee verschillende eigenaren, H.P. Robinson en H. Baden Pritchard. De laatste was uitgever van het tijdschrift Photographic News en kreeg Le Gras in bezit. Beiden toonden hun verzameling, waaronder de Niépces, tijdens de Crystal Palace Photographic Exhibition in 1898. Het was de laatste keer dat de foto in het openbaar werd geëxposeerd.

Helmut Gernsheim, historische fotoverzameling

In 1945 begon de Duitse historicus Helmut Gernsheim, samen met zijn vrouw, het werk van historisch belangrijke fotografen te verzamelen. Zij richtten zich daarbij vooral op Britse fotografen, omdat aan hun werk in die tijd weinig waarde werd gehecht. Zij ontdekten veel belangwekkend materiaal, waaronder in 1952 de foto van Niépce. Toen Harry Ransom, als president van de Universiteit van Texas,  de fotocollectie van Gernsheim kocht in 1963, kreeg hij de foto van Niépce er als cadeautje bij.

De collectie van Gernsheim was toen de grootste en is nog steeds één van de belangrijkste verzamelingen historische afbeeldingen. Met name door de haast encyclopedische opbouw van de verzameling is de collectie belangwekkend, als overzich van de geschiedenis van de fotografie. De 35.000 foto’s en overige afbeeldingen van Gernsheim werden ondergebracht in het Harry Ransom Center. Dit centrum is de bibliotheek en het museum van de Universiteit van Texas. De totale collectie van het centrum bestaat uit ruim 36 miljoen manunscripten, 1 miljoen zeldzame boeken, 5 miljoen foto’s en meer dan 100.000 kunstwerken. De universiteit is trots op het bezit van één van de 21 bekende overgebleven exemplaren van de Gutenberg Bijbel. Maar de foto van Niépce beschouwen ze als hun kostbaarste bezit.

De foto vana Niépce zijn, tezamen met nog 119 afbeeldingen en foto’s uit de Gernsheim collectie, te zien van 9 september tot 6 januari in het REM in Mannheim, onder de tentoonstellingstitel ‘de geboorte van de fotografische hoogtepunten in de Gernsheim collectie’. De collectie is door het Harry Ransom Center geleend aan het REM (Reiss Engelhorn Museum). Maar er is meer. Na 1963, tot aan zijn dood in 1995, bleef Gernshiem zoeken naar historische foto’s. Deze latere verzameling werd in 2002 door het REM gekocht.Tegelijk met de foto’s van het HRC toont REM tijdens de tentoonstelling foto’s uit haar eigen Gernheim-collectie.

TIP: Als je in Mannheim bent, ga dan ook langs bij het Technomuseum, Dit museum geeft een prachtig overzicht van de industrialisatie van onze samenleving, van 1750 tot nu. Ze doet dit aan de hand van ontwikkeling van de techniek en de sociale geschiedenis.