Over communicatie is heel veel te zeggen, maar ik ga het hier over één klein facet hebben. Namelijk miscommunicatie door onduidelijkheid te laten bestaan, wat de basis vormt voor soaps. Ik was vanmorgen bij de kapper. De kapster vertelde een verhaal over een vriendin die een relatieprobleem had met haar vriend. Die zou zijn ontstaan door de opdringerigheid van diens moeder, haar aanstaande schoonmoeder. Op een gegeven moment in het verhaal zegt de kapster, ‘maar ze roddelt nog al’. Omdat ik uit het verhaal niet kon opmaken wie met ‘ze’ werd bedoeld vroeg ik het.

Wat eraan vooraf ging

Vlak voor ik naar de kapper ging had ik een gesprek met een zakenrelatie, laat ik hem voor het gemaak Hans noemen. Hans is een sympathieke wat drukke man. Hij hoort zichzelf graag praten. Maar hij praat in een enthousiaste verhaalvorm. Daardoor maken de meeste mensen er geen probleem van dat hij in korte tijd van het ene onderwerp naar het andere springt. Dat de meeste aanhoorders de boodschap van zijn verhaal al snel kwijt zijn, deert hen niet. Zolang het ‘koffieleuten’ is en geen halszaak, maakt het immers niet uit.

Maar vanochtend ging het om details. Over de details van een product waarvan hij me had gevraagd mee te denken over het op de markt brengen. Dáárbij gaat het er vanzelfsprekend om dat we elkaar begrijpen. Dat ik op zijn minst begrijp wat Hans wil, hoe het product werkt etc. Dus stelde ik hem een vraag en onderbrak zijn betoog als hij uitweidde in details of naar een heel ander verhaal ging.

Van de hak op de …

Want, eigenlijk moet je het meemaken en is het niet uit te leggen, Hans kan beginnen over een luidsprekerbox die hij kocht bij MediaMarkt (1), doorgaan over een box die hij had in Brazilië had (2), van Braziliaanse armoede in China terechtkomen (3) en vandaar via Chinese en Indische boten (5) op een rondvaart in Amsterdam uitkomen (6). Het lukt hem daarbij ook nog tijdens de intervallen tussen (1) en (2)  etc allerlei details te vertellen. Bijvoorbeeld over zijn ontbijt, een vrouw die hij ontmoette, wat hij gaat stemmen en welke film hij gisteren zag en dergelijke. Het bijzondere is dat hij daarbij heel geconcentreerd blijft, want hij komt van (1) met alle tussenwegen toch bij (2). Als toehoorders ben je of al afgehaakt of voel je, als je een luisteraar bent, de energie door de luisterinspanning uit je wegvloeien.

Ik stelde vragen om kennis te krijgen van voor mij belangrijke zaken rondom het product. En ik herhaalde enkele vragen. Maar mijn vragen werden niet beantwoord. Ik kon er geen vinger achter krijgen, zoals het heet. Na het wist ik na het gesprek niet wat Hans met het product wil, hoe het werkt, wat de problemen zijn bij de productie, of wat de voor- en nadelen zijn van de omgeving. Ik kon uiteindelijk alleen constateren dat hij niet luistert, in ieder geval niet naar mij, argwanend is etc. Dat de hiaten in kennis rond het product voor mijn dienstbaarheid een probleem is, mag duidelijk zijn. Ik kan er slechts mijn schouders over ophalen.

De kapster en miscommunicatie

Terug naar het eenvoudiger voorbeeld van de kapster. Stel dat de kapster haar verhaal niet aan mij, maar aan een ander vertelde, bijvoorbeeld aan Ans. Ans dacht dat de kapster met ‘ze’ de vriendin bedoeld, terwijl het op de schoonmoeder sloeg. Ans spreekt Gerda en verhaalt over de roddelende vriendin. Je kunt zelf bedenken wat er daarna allemaal kan gebeuren.

• Gerda spreekt die vriendin spreekt en vertelt over wat ze hoorde van Ans.
• Gerda doet er in het gesprek met Ans nog een schepje bovenop ter bevestiging van de roddelachtigheid van de vriendin.
• Ans spreekt de vriend en vertelt wat ze van de kapster over hun beider vriendin hoorde.
• Gerda spreekt de schoonmoeder spreekt over diens roddelende schoondochter etcetera.

Binnen de kortst mogelijke tijd is het een soap waar niemand de oorspronkelijke miscommunicatie meer van kan herleiden.

Koffieleut of serieus gesprek

Daarom maak ik voor mezelf doorgaans een onderscheid tussen koffieleut en interesse. Bij de eerste denk ik ‘laat lullen en van je afgleiden’. Daarbij verifieer ik wel bij mogelijke onduidelijkheden wat wordt bedoeld wordt. Zoals in de eerste alinea bij de kapper (‘wie bedoel je met ‘ze’?).

Maar wanneer iemand serieus zijn mening wil vertellen en ik wil die begrijpen, dan wil ik miscommunicatie voorkomen. Dus vraag ik altijd door als ik zijn/haar informatie niet kan dupliceren. En dus niet precies weet zoals hij/zij het bedoelt. Ik blijf communiceren, vanuit de spreuk die ik ooit hoorde ‘when in doubt, communicate’.

Maar met de Hans’en onder ons is daar, zelfs wanneer het in diens belang is, geen beginnen aan.

Aanvullende informatie

• Informatie dupliceren betekent dat je precies begrijpt wat de ander zegt/bedoelt. Een eenvoudig, voor de dagelijks omgang wellicht wat extreem, voorbeeld maakt dat duidelijk. Stel dat iemand zegt ‘ik heb een heel mooie tafel gezien’. Dan kun je het gesprek voortzetten met ‘waar?’. Maar zinvoller is ‘hoe zag het eruit?’. Want het gaat om de mooie tafel, dat is het hoofdthema. Dus, was het een tafel met drie of vier poten?, een houten blad of van glas, metaal etc. Was het een ronde, vierkante of ovale tafel. Het is een te eenvoudig voorbeeld, maar als jij denkt aan een ronde tafel en de ander een vierkante tafel dan is er in feite miscommunicatie.
• Koffieleuten is volgens Ensie, ‘iemand (een vrouw) die graag en veel koffie drink’. Maar dat is onvolledig denk ik, het is ook het alledaagse gesprek zonder diepgang dat mensen (oorspronkelijk) hebben tijdens het drinken van koffie.
• Zie ook (met name de laatste alinea) van het bericht ‘communicatielijnen‘ of ‘Ensie, de leukste encyclopedie‘