Gisteren had ik een lunchgesprek met een paar mensen. Naar aanleiding van de krantenartikelen over Jos van Reij en anderen kwam het onderwerp corruptie in Nederland ter tafel.

Vraag het mijn vrienden, ik roep al een aantal jaren dat Nederland tot de meest corrupte landen ter wereld behoort. Niet Italië of landen in Afrika en Azië, maar Nederland.

‘Ja maar’, zeggen ze dan. En dan komen die verhalen over Italië en andere landen.

Wederkerigheid en corruptie

Maar van Italië weten we dat ze een cultuur van wederkerigheid hebben. En er zijn meer culturen die dat hebben. Een gift of dienst hoort daarbij te worden beantwoord met een tegengift of -dienst.

En die douanier of politieagent in dat ontwikkelingsland die wat bijsnoept door wat extra snel voor je te lopen of jou wat voorrang te verlenen? Ach, noem het corruptie.

Maar het is van een heel andere orde dan de corruptie in Nederland. Vooral omdat bij de meeste corruptie in Nederland sprake is van een achterbakse mentaliteit.

Corruptie in Nederland

Corruptie is in Nederland gestoeld op gehaaidheid, onbetrouwbaarheid, onopgemerkte oneerlijkheid. Wanneer je met iemand zaken doet komt ineens dat duveltje uit het doosje. Dan zijn er ineens eisen of ‘onuitgesproken verwachtingen’, is er die verborgen agenda van zelfverrijking, eigenbelang of toekomststrategie.

De corruptie kan dan plaatsvinden in een één-op-één relatie. Maar het kan ook tot uiting komen door de afspraken en/of connectie van je contactpersoon met derden die jij niet kent.

Gradaties in corruptie

Corruptie kent ook allerlei gradaties, bij zowel bij de echte machthebbers en bij hun voetvolk. Daarbij moet direct worden gezegd dat niet iedereen corrupt is. Het is een klein percentage van de bevolking die zich er bewust schuldig aan maakt.

Maar de mentaliteit van de bevolking, zeg maar fatsoen, is de afgelopen jaren verslechterd. En daarmee is het aantal mensen gegroeid dat de verleiding tot corruptie niet kan weerstaan.

Omstandigheden

Nu begrijp ik best dat het in Nederland vooral komt door de zakelijke en sociale omstandigheden. Ik zag de afgelopen jaren dat er, met name in zuidoost Nederland, veel ‘geregeld’ werd op de tennisbaan, rond de kerk en in het dorpscafé.

Had ik als Randstedeling op vrijdag afspraken gemaakt met een klant, dan werd daar maandag aan getornd op een halfslachtige wijze. Uit het gesprek bleek dat er, door druk van buitenaf, eerdere afspraken op een andere manier moesten worden ingevuld. Van mijn contactpersonen, medewerkers of ambtenaren, vernam ik dan hoe de dorpsrelaties in elkaar staken.

In de Randstad zijn de omstandigheden wellicht anders, het fenomeen blijft hetzelfde.

Mijn eerste ervaring met corruptie

Ik vertelde tijdens het gesprek gisteren over mijn eerste ervaring met corruptie. Ik was gevraagd een offerte uit te brengen voor het maken van een film voor de Provincie Utrecht. Er was ook een andere filmmaker uitgenodigd. Die andere kreeg de opdracht. Van één van de ambtenaren, die ik een paar maanden later op een verjaardag tegenkwam, hoorde ik dat de andere cineast wat cadeautjes bij zijn prijsopgave had gedaan.

Ik begreep direct wat hij bedoelde en ik wist ook dat ik dat nooit zou doen. Niet omdat ik zo’n brave jongen ben. Maar omdat ik niet gehaaid genoeg ben opgevoed. Of gewoon omdat ik de subtiele signalen die corruptie in Nederland omgeven niet kan duiden.

Ander voorbeeld van corruptie

Eén van mijn tafelgenoten gaf een voorbeeld uit zijn (zaken)leven. ‘Wie is corrupt?’, vroeg hij aan het begin van zijn verhaal. Hij had bij de bouw van bungalowparken burgemeesters en anderen meegenomen naar restaurants en nachtclubs.

‘Is die burgemeester corrupt, ben ik corrupt, waren we allebei corrupt?’, vroeg hij ons. ‘In het begin dacht ik dat hij corrupt was’, ging hij verder, ‘ik ging er in mee uit landsbelang, maakte ik mezelf wijs’.

Maar het is een glijdende schaal. Geleidelijk verleg je ongemerkt je grenzen, tot je uiteindelijk door en door corrupt bent. Maar je noemt dat niet zo, je noemt het zakendoen.

Het antwoord op zijn vraag was volgens alle aanwezigen dat hij net zo corrupt is als die burgemeester. Na die vaststelling kwamen nog enkele andere disgenoten met voorbeelden. Dat deden ze om te tonen dat ze ook geen onbevlekt blazoen hebben. Daarbij bleek vooral dat het inderdaad een glijdende schaal is. Corruptie gaat van kwaad tot erger zoals een kruimeldief zich ontwikkelt tot huurmoordenaar.

Geld of goederen en diensten

We denken bij corruptie doorgaans aan geld. Maar we waren het er aan de lunchtafel over eens dat het voooral om mentaliteit en ethiek gaat. Was het alleen geld, dan was het veel sneller te herkenen.

Dat maakt ook dat we al snel naar ontwikkelingslanden wijzen als het over corruptie gaat. Want bij die Afrikaanse politieman gaat het om geld en niet om een verdergaand belang in de toekomst. Als er geen geld in het geding is, is corruptie veel moeilijker vast te stellen.

De dochter van de corrupte politicus

Bijvoorbeeld zoals ik het meemaakte. Ik organiseerde met twee vrienden een festival in Amsterdam. We hadden het financieel helemaal rond. Er moesten alleen nog enkele vergunningen worden verleend. Die kregen we niet. Tenzij we de dochter van een landelijk bekende politicus in de organisatie opnamen. Dat deden we toen duidelijk werd dat we anders veel tegenwerking zouden krijgen.

Daarna wilde de politicus ook dat we gebruik zouden maken van hem bevriende horeca. Dat wilden we niet. Een beslissing waarbij ook onze gedachte meespeelde dat er waarschijnlijk nog meer eisen zouden komen van de corrupte politicus. Het festival ging niet door.

Strafmaat bij corruptie

Aan de lunchtafel bleek ook over de beoordeling van de mate van corruptie nog wel het een en ander te vertellen. Evenals de strafmaat bij criminele activiteiten verschilt, zo is de ene vorm van corruptie kwalijker dan de andere.

Maar ook bij corruptie blijkt de ene rechter daar anders mee om te gaan dan een andere rechter. Wat natuurlijk ook geldt voor Officieren van Justitie en anderen.

Complexiteit

Over één ding was iedereen aan tafel het eens bij de huidige corruptie- of integriteitszaken. Het zijn goede voorbeelden van hoe de complexiteit, waarvan corruptie een onderdeel is, rondom een persoon groeit. Rond een persoon hangt uiteindelijk altijd een web van (deel)belangen, al dan niet gemaakte afspraken met een luchtje, en gewone of duistere zaken.

Er zit een wereld achter die moeilijk is te ontrafelen. Wat naar buiten komt lijkt het sop in de kool niet waard. Zoals bij Jos van Reij het bericht ‘hij heeft iemand getipt over burgemeesterschap’.

Verborgen kennis

Van zonnegod tot crimineel

Veel mensen in de omgeving van de persoon zijn op de hoogte. Ze kennen onderdelen van het gehele verhaal. Maar ze houden hun mond. En daarmee blijft de corruptie, in welke vorm dan ook, hangen in een doofpot-achtig schemergebied.

Tot een persoon of groep er belang bij heeft iemand aan de schandpaal te zetten. De lunchgenoten kwamen met voorbeelden als het oorlogsverleden van ARP-dwarsligger Aantjes en de sjoemelende oom van toen CDA-kroonprins Eelco Brinkman.

Jos van Rey

Aan Jos van Rey zit ook een luchtje. Twee disgenoten wisten dat zeker. Ze hebben de man die opklom van verzekeringsagent tot Zonnegod van Roermond meerdere keren ontmoet.

Hij was volgens hen een karakteristiek voorbeeld van de genoemde complexiteit rondom een persoon. Voeg daarbij zijn gegroeide ego en de behoefte aan zelfverheerlijking, en vroeg of laat komt de val.

Niet, volgens één van twee gesprekspartners, omdat hij iemand tipte over burgemeesterschap. Maar om iets dat wellicht in de toekomst naar buiten komt. Of niet.

De jeugd

Terug achter mijn bureau gaat de telefoon. Het is een vriendin die voor een jeugdblad schrijft. Ik vertel over de lunch en het gesprek over corruptie wordt voortgezet. ‘Het is vooral iets van de oudere generatie’, zegt ze, ‘de jongere generatie is veel transparanter. De huidige jeugd heeft ook andere interesses. Ze gaan heel anders om met bezit en macht. Ik heb daar diverse onderzoeken over liggen.’

Die onderzoeken naar generatie X, Y of Z zouden aantonen dat er andere tijden komen. Volgens de vriendin ligt het keerpunt rond 12 december van dit jaar. Dat de houding van de jonge generatie hoop geeft, dat ben ik met haar eens. De datum van het keerpunt, daar ben ik maar niet op doorgegaan.

Zie ook wiki over corruptie of lees het bericht ‘Noorwegen corrupt !?‘ of ‘Nederland, bananenmonarchie‘