Gisteren sprak ik een oom die ooit, hij is inmiddels bijna negentig, bij Werkspoor werkte. Hij staat nog volop in het leven. Naast aandacht voor zijn kinderen, klein- en achterkleinkinderen houdt hij het nieuws bij. Het blijf altijd leuk en interessant, vanwege de enorme ervaring, zijn mening te horen. Ik herinnerde hem aan een verhaal dat hij me jaren geleden vertelde.

Werkspoor bouwde een suikerraffinaderij in Arabië. De leiding was in handen van oude rotten. Werkspoormedewerkers die het hele bedrijf hadden doorgelopen van schoonmaker tot uitvoerder, opzichter en hoger. In een vroeg stadium van de kwam er een nieuwe hoofd, een jongen van de TH. Hij wees op fouten in het ontwerp. Even sputterden de oude rotten tegen, maar ieder om eigen redenen hielden ze al snel hun mond.

Er werd verder gebouwd en het werd een fiasco. Delen van de raffinaderij stortte in, materialen klopten niet en diverse andere facetten van de bouw werkte niet zoals het zou moeten. Na twee maanden werd de jongen er weer afgehaald. De oude rotten, opgeleid in de praktijk, konden weer verder. Kort daarna werd door de directie in Nederland besloten ook de veelbelovende HTS’er die waren binnengehaald te ontslaan.

Ik haalde het verhaal op om mijn bezorgdheid te uiten over de aandacht die we hebben voor automatisering, denkwerk en dergelijke, waarbij wordt vergeten dat we in toekomst nog steeds loodgieters en andere vakmensen nodig hebben. Natuurlijk zijn er de zogenaamde ambachtsscholen, maar de belangrijkste vakken lijken daar maatschappijleer en Nederlands.

Een ermee gelijklopend probleem, waar mogelijk pas wat aan wordt gedaan als het te laat is, is het verloren gaan van soms eeuwenoude vakkennis. De huidige generaties hebben er geen interesse meer in en het lijkt ook niet nuttig. Eeuwen werd vakkennis doorgegeven, waarbij praktijk en theorie elkaar in balans hielden. Binnenkort moeten we vele wielen opnieuw uitvinden.

De kunde is er dan wellicht nog wel, maar de kennis is weg. De waaroms liggen niet meer in een praktisch bed, waardoor verbanden leggen niet meer mogelijk is. Iedereen wil direct op het hoogste niveau instappen met de theorie van de ambachtsschool, HTS of TH. Maar praktisch inzicht is verdwenen.

Een opleidingswijze die praktijk en theorie in balans hield, en die ook eeuwen werd toegepast, is sinds enkele jaren volledig verdwenen. Werkspoor, Fokker, Philips, DAF, KPN en andere bedrijven hadden eigen opleidingsinstituten waar je, naar middeleeuws voorbeeld, werd opgeleid van leerling, gezel en dergelijke tot meester; tot praktisch en theoretisch vakmanschap.

Maar die bedrijven zijn weg. Sommige zijn opgedoekt of failliet, DAF is gestript tot een vrachtwagenbedrijf, KPN is nauwelijks nog Nederlands te noemen, Philips heeft al haar kroonjuwelen van de hand gedaan.

Vakkennis, ambachten en opleiding het staat niet op zichzelf. Het is onderdeel van de crisis die Nederland heet en waarvan de financiële problemen slechts een klein facet zijn. Een crisis ontstaan door verkeerde prioriteiten, slecht denkwerk, geen visie en zo nog wat.

Een voorbeeld uit mijn eigen werkervaring? Ik zat in een vergadering twaalf jaar geleden van toen nog PTT Post. Ze gingen hun bakens verleggen werd me verteld, want bezorging werd steeds minder interessant. Mensen gingen immers emailen; internet werd steeds belangrijker. Ja, maar als mensen dingen op internet kopen moet het wel worden bezorgd, zei ik, bezorging is de kurk waar internet winkelen op drijft. Ik werd meewarrig aangekeken. Ongeveer vier jaar geleden gooide PTT, TPG, NL Post, het roer alsnog om naar pakketbezorging. Het zou ze gaan lukken, dacht ik toen, maar hoeveel concurrentie was er al in het gat gedoken dat was opengelegd. En niet alleen ouderwetse bezorging, ook initiatieven als Kiala, pakketbussen en dergelijke ondermijnden inmiddels het monopolie dat het voormalig staatsbedrijf ooit had.

Vakmanschap bestaat uit praktische en theoretische kennis, ervaring en vaardigheid. Visie ontstaat door dezelfde ingrediënten. Vakmanschap en visie is overgeleverde (historische) kennis gekoppeld aan de mogelijkheden en eisen van het heden, met een blik op de toekomst.