Terugkijkend op de berichten van de afgelopen maand ging het meerdere keren over de kwalijke kanten van mensen. Gisteren over liegen. Maar de nadruk lag daarbij wellicht te veel op het RDA-model van Henk van Harten.

Daarom nog even over liegen. Dat is immers iets waar we dagelijks mee worden geconfronteerd, of we  nu willen of niet. En het gekke is dat veel mensen van buitengewoon goede leugenaars, veelal oplichters, onder de indruk kunnen zijn. We zijn gefascineerd door hun verbale vingervlugheid. Tenzij we zelf slachtoffer zijn natuurlijk.

Het ontmaskeren van leugenaars is op een leuke manier te leren, door juist hún lesboeken te lezen. Een bijzonder boek om de kenmerken van begaafde leugenaars te leren kennen is ‘de Heerser’ van Niccolo Machiavelli. Het boek van deze schrijver/filosoof uit de 16e eeuw zou evengoed ‘de kunst van het liegen’ kunnen heten. Verbaal bedrog is namelijk één van de sleutels in zijn boek vol politieke psychologie. Vooral hoe je met dat bedrog kunt wegkomen.

Aldert Vrij

Een team van deskundigen, onder leiding van de Nederlandse psycholoog en criminoloog Aldert Vrij, ontleedde het boek en ze ontdekten mede daarin de mix van kenmerken van leugenaars. Het zijn de ingrediënten die iemand tot een ‘perfecte leugenaar’ maken. Waarom ze dat deden. Om ondervragers, maar wellicht ook ons gewone mensen, te helpen.

Aldert onderkent dat ze met hun onderzoek wellicht ook leugenaars en criminelen hebben geholpen. Maar de meeste van de hieronder genoemde eigenschappen bezitten deze mensen al, ze zijn onderdeel van hun persoonlijkheid.

De gevonden kenmerken van leugenaars (tussen haakjes de door Aldert Vrij gebruikte benaming):

• Acteren

  (acting) – Goede acteurs maken goede leugenaars; ze maken hun publiek ontvankelijk voor hun leugens en moedigen ze aan hen te vertrouwen.

• Emotionele controle

  (emotional camouflage) – Leugenaars maskeren, door het tegengestelde effect te tonen, de neiging hun ware gevoel te tonen in emotionele uitdrukkingen

• Ervaring

  (experience) – Eerdere leugens helpen bekende emoties, zoals schuld en angst, beter onder controle te houden.

• Expressie

  (expression) – Onderhoudende mensen creëeren een goede eerste indruk. Ze maken de leugenaar verleidelijk en dat leidt de aanhoorder af van de leugenaars ware intenties

• Goed geheugen

  (memory) – Een goed geheugen helpt de leugenaar details te onthouden en voorkomt hem te struikelen over eigen uitspraken

• Informatie beperken

  (information frugality) – Zo min mogelijk antwoorden op gerichte vragen maakt het moeilijker details te bevestigen of weerleggen

• Informatie verbergen

  (unverifiable responding) – ‘ik kan me dat niet herinneren’ zeggen is beter dan een geconstrueerde leugen, omdat het niet kan worden weerlegd

• Intelligent

  (intelligence) – Maakt het mogelijk goed te reageren op de tal van complexe, gelijktijdig optredende fenomenen bij het bevragen van bedrieglijkheid

• Lichamelijke aantrekkelijkheid

  (physical attractiveness) – Eerlijk of niet, mensen beoordelen aantrekkelijke mensen sneller als eerlijk en betrouwbaar

• Manipuleren

  (manipulativeness) – Leugenaars, in ieder geval die van Machiavelli, kennen geen angst en zijn niet bang. Ze domineren gesprekken, maar zijn ook getalenteerd, kalm en vol vertrouwen

• Natuurlijk gedrag

  (natural performers) – Ze kunnen zich met een overtuigende spontaniteit  aanpassen aan onverwachte veranderingen

• Ontmaskering detecteren

  (decoding) – Ze herkennen mogelijke verdenking bij de luisteraar en passen zich dan aan door één van de andere hier genoemde kenmerken in te zetten

• Origineel denken

  (original thinking) – Teruggeworpen door onverwachte situaties kunnen ze vlot originele, overtuigende, verrassende antwoorden bedenken

• Snel denken

  (rapid thinking) – Traagheid en verbale vullers als ‘eh’ en ‘ah’ zijn signalen van misleiding, goede leugenaars zijn snel van begrip en snelle denkers

• Voorbereiding

  (well-preparedness) – Dit verkleint de noodzaak snel iets te bedenken en voorkomt kwetsbaarheid voor ontmaskering

• Waarheid buigen

  (truth adherence) – Leugens die de waarheid buigen zijn overtuigender en het vergt minder denkwerk dan het verzinnen van een heel eigen verhaal

• Welsprekendheid

  (eloquence) – Goede praters verwarren hun luisteraars met woordspelingen en breedvoerige verhalen. Daarmee verkrijgen ze tijd om na te denken over  een plausibel antwoord

• Zelfvertrouwen

  (confidence) – Met geloof in jezelf heb je de halve oorlog gewonnen, om in de termen van Machiavelli te blijven. De leugenaar moet in zijn eigen kunde geloven anderen te misleiden

Meer informatie:

• Het boek ‘De Heerser‘ bij Bol.com
• Het boek ‘De kunst van het oorlogvoeren‘ van Sun Tzu wordt vaak in één adem genoemd met ‘De Heerser’.
• Het boek ‘48 wetten van de macht‘ van Robert Greene en Corrie van den Berg geeft ook inzicht in de manipulaties van politici en (andere) oplichters