Vorige week leende ik van Henk Postma het boek Niemands Knecht. In het boek zijn de meest subversieve columns van Pamela Hemelrijk verzameld. Afgelopen weekend ben ik er aan begonnen en ik heb er al een groot aantal gelezen. Heerlijk om haar spraakmakende columns na al die tijd weer te lezen.

Het eerste dat me opvalt is dat er nu, na ruim tien jaar, zo weinig is veranderd. Onderwerpen die toen aan actueel waren, zijn dat nu nog. En we gaan er nog even imbeciel mee om als toen. Want dat is door de heldere, onomfloerste taal van Pamela snel duidelijk: er is niets veranderd in de aard van mensen.

Niemands Kecht

Ik kan iedereen het boek Niemands Knecht aanbevelen. Het maakt, zoals gezegd, duidelijk dat er niets nieuws is onder de zon. Voor wie dat nog niet wist is dat mooi meegenomen, naast het genot van de razernij die ze in haar stukjes legt.

Dat Theo van Gogh het voorwoord schreef bij dit boek, dat kort na de moord op Fortuyn verscheen, maakt het een bijzonder document. De samenkomst van een vermoorde schrijver en een in ieder geval monddood gemaakte schrijver.

Want Pamela Hemelrijk was niet geliefd bij de hoofdredacteuren van het Algemeen Dagblad, waarvoor ze haar columns schreef. In het boek zijn een twintigtal pagina’s ingeruimd voor de mailwisseling van Pamela en haar ‘bazen’.

Monddood gemaakt of … ?

Maar is ze alleen monddood gemaakt? Heeft iemand de hand gehad in haar plotselinge dood. Er waren meerdere mensen die dat dachten, toen ze in 2009 onverwacht overleed aan een hartstilstand. Van een vriendin/collega van Pamela hoorde ik al over de regelmatige bedreigingen die ze kreeg. Niet alleen van gekke individuen, maar ook van bepaalde instanties en branches. Zou ze dan toch zijn vermoord?

Ik nam die verhalen vanuit enig ongeloof met een korreltje zout. Totdat ik zelf meemaakte dat mijn toenmalige vriendin, ook columniste, na drie stukjes over de farmaceutische industrie dwingend werd gemaand daarmee te stoppen. Niet door haar hoofdredactie…

Mijn associaties

Elke column in Niemands Knecht roept bij mij gedachten op naar eigen situaties, verhalen en dergelijke. Bij het verhaal ‘Liftboy’ denk ik onder andere aan mijn ideeënverzameling (8) van een paar dagen geleden. Daarin schreef ik over garderobes in warenhuizen.

Maar Liftboy zal, evenals de andere stukjes in Niemands Knecht, bij iedereen gedachten oproepen en daarbij zal vaak aan de huidige politieke situatie worden gedacht. Ter illustratie daarom van het boek en als herinnering aan Pamerla hier haar column Liftboy (AD 9 nov. 1993)

Liftboy

Op de autoradio waren ze aan het bekvechten over de voorgestelde bezuinigingen op onze sociale voorzieningen. De masochistische econoom die bereid was gevonden daarvoor een lans te komen breken, kreeg van de parmantige radioverslaggever meteen de wind van voren. Die zei met onverholen afschuw in zijn stem: ‘U wilt dus de zwaksten in de samenleving tot arbeid verplichten door hun uitkering drastisch te verlagen. Maar u weet toch net zo goed als ik dat er geen werk is?’

‘Dat is het hem nou juist,’ zei de econoom. ‘Die loodzware sociale lasten maken het steeds duurder voor werkgevers om personeel in dienst te hebben. Dus saneren ze banen weg, waar ze maar kunnen.

Als je de sociale lasten terugdringt, wordt arbeid goedkoper en komen er weer meer banen. Het is zelfs onze enige kans op terugkeer van volledige werkgelegenheid.’ ‘Wat voor goedkope arbeid had u dan zoal in gedachten,’ schamperde de radioverslaggever. Hij vond de econoom een Rechtse Bal die hoognodig tot de orde moest worden geroepen, dat was duidelijk te horen. Hij had helemaal geen zin om naar argumenten te luisteren. ‘Nou,’ zei de econoom geduldig, ‘al die banen die wij hebben opgedoekt, omdat ze onbetaalbaar zijn geworden. De conducteur op de tram, de koffiejuffrouw op kantoor, de kruier op het perron ….’

De verslaggever zweeg. Ik wist waarop hij wachtte; hij wachtte op het ter sprake brengen van de omstreden Terugkeer van de Liftboy, zodat hij in een smalend lachen zou kunnen uitbarsten en zijn opponent schaakmat zetten. Maar de econoom, ook niet van gisteren, nam het woord liftboy niet in de mond. Dus deed de verslaggever het zelf maar. ‘U gaat hier toch niet pleiten voor de Terugkeer van de Liftboy, hoop ik?’ sneerde hij. De econoom aarzelde even. want hij voelde de bui al hangen. ‘Waarom niet,’ zei hij toen. Dat vond ik dapper van hem. Want door smalend te doen over die liftboy weten de strijders voor het op peil houden van het sociale stelsel elke rationele discussie in de kiem te smoren.

Vroeger, in de gloriedagen van de SDAP, was er niets zo vernederend als je hand te moeten ophouden bij de steun. Dat is helemaal over: de uitkeringsgerechtigde is een factor van zodanige importantie geworden in de publiciteit en de politiek, dat hij een gezond gevoel van eigenwaarde heeft ontwikkeld. Hij is geëmancipeerd. Maar de liftboy heeft bij de publieke opinie zijn plaats ingenomen: iemand op knopjes laten drukken, dát is pas mensonterend.

Moderne socialisten vinden simpel werk verachtelijker dan leven van de bedeling. En dat noemt zich de Partij van de Arbeid. Als Domela Nieuwenhuis dat nog eens had mogen meemaken; wat zou hij verbaasd zijn geweest.’Waarom niet?’ echode de interviewer schamper.

‘Op zo’n stom knoppie drukken? Dat kan ik toch zelf ook! Als ik u goed begrijp, wilt u ook weer zielige schoenpoetsers in het straatbeeld zien verschijnen! ‘

De econoom kreeg vanzelfsprekend geen kans meer hem van repliek ie dienen en daarom ben ik maar zo vrij. Inderdaad meneer de parmantige radioverslaggever, u kunt nog veel méér zelf: u kunt ook uw eigen teennagels knippen, zodat de pedicures niks meer hebben te doen. Want als u schoenpoetsen al zo mensonwaardig vindt, hoe shocking moet het voor u dan wel niet zijn dat sommige mensen het eelt onder andermans voetzolen wegkrabben om de kost te verdienen?

En wat u ook heel goed zelf kunt, is na het eten uw eigen tafel afruimen in het restaurant. Nu zijn er nog plekken, waar obers dat tegen betaling voor je doen. Maar ga vooral door met uw strijd voor het behoud van onze verzorgingsstaat; dan zijn er op zekere dag alleen nog zelfbedieningsbuffetten en zitten alle obers in de bijstand. Wat zál het gezellig worden in uw arbeidersparadijs.

Uit: Niemands Knecht, Pamfletten uti het Hemelrijk 1993 – 2002,  van Pamela Hemelrijk, uitgave van Uitgeverij Aspekt

Meer leesvoer van Pamela Hemelrijk

• ‘Als uw machtige arm dat wil’ op de website Frontaal Naakt
• ‘Voer voor complotdenkers’ ook op Frontaal Naakt
• ‘De marketing van Cohen’ op de website Vrijspreker
• Theo van Gogh op zijn site over het boek, inclusief zijn voorwoord