Vlak vóór de dodenherdenking laait telkens de discussie weer op over de invulling ervan. De  één wil alleen de Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdenken, een ander alle slachtoffers van die oorlog. Ook is er een groep die, het heet tenslotte de Nationale Herdenking, alle Nederlandse slachtoffers in allerlei oorlogssituaties wil herdenken. Terwijl anderen aan alle slachtoffers van oorlogsgeweld, ook niet-Nederlanders aandacht willen geven. En wellicht ook aan de slachtoffers van zinloos geweld in het algemeen.

Met dat laatste kom je natuurlijk al dicht in de buurt van de mensen die het meer op begrippen wil gooien. Zij vinden dat we tijdens dodenherdenking stil moeten staan bij collaboratie, verzet, verraad, fascisme, verrechtsing en dergelijke begrippen.

Zoveel mensen, zoveel meningen, denk ik. Maar vooral denk ik, laten we het voor eens en voorlopig herformuleren.

De Tweede Wereldoorlog is bijna zeventig jaar geleden. De meeste mensen die nu leven hebben die WOII niet meegemaakt. Terwijl er in de tussentijd weinig is veranderd. Er lopen nog evenveel, zo niet meer, schoften rond als toen. Alleen zijn de omstandigheden nu anders. Er zijn samenwerkingsverbanden tussen landen, er is een machtsevenwicht tussen de grootmachten in de wereld en er is nog geen leider met de psychische afwijking en achterban van een Hitler.

Intermezzo

Ik spreek 80+-ers die de oorlog bewust meemaakten. Als ik hen vraag naar de oorlog, dan krijg ik verhalen zoals we die op televisie zien. Maar vanzelf komen de verhalen over verbroedering, over het delen van voedsel en andere positieve dingen in de periode 40-45. Oorlogsgeweld hebben de meesten van hen niet of in weinige mate meegemaakt. En zeker niet het oorlogsgeweld zoals dat tot voor kort plaatsvond of nu nog plaatsvindt in Joegoslavië, het midden Oosten, Arabische landen en elders

Door hun verhalen kijk ik, als iemand die de Tweede Wereldoorlog en andere oorlogen niet zelf meemaakte, heel anders naar de documentaires over de Tweede Wereldoorlog. Helemaal als ze zijn gemaakt door ‘jonge gasten’ die slechts het stereotype beeld invullen dat een heel kleine groep ouderen graag in stand wil houden (zie hieronder).

Het enige dat me bij het zien van die documentaires raakt en beangstigt is het gemak waarmee mensen zich lieten meeslepen. Het gemak waarmee sommige mensen dingen deden die ze in een andere situatie zouden verfoeien.

Maar is dat veranderd? De redenen waarvoor mensen over hun eigen gewetensgrenzen gaan bestaan toch nog steeds. De mentaliteit om de grenzen van het maatschappelijk aanvaardbare, het ‘normale gedrag’ ook. Het leidt nu niet tot oorlog. Maar dat is dan ook het enige.

Bezinning en educatie

Geweld heeft een kiem. Of het leidt tot zinloos geweld of een oorlog hangt slechts van omstandigheden af.

Natuurlijk kun je de Nationale Herdenking laten zoals het nu is. Mensen geven er nu toch al hun eigen invulling aan. Dat de meesten van hen daarbij nauwelijks nog betrokkenheid hebben of voelen bij de Tweede Wereldoorlog doet daar niets aan af.

In het licht van de roep om ‘respect’, de gevallen van zinloos geweld, pesterijen op scholen en dergelijke stel ik een dag van bezinning en educatie voor. Herdenk, maar laat ook zien hoe oorlogen (konden) ontstaan en hoe dat nu nog steeds kan gebeuren. Omdat de kiem van een oorlog in een huiskamer begint, omdat oorlog de escalatie is van individuele inzichten, problemen en dergelijke.

Toon hoe handelen vanuit egoïsme, eigenbelang, gebrek aan zelfkennis en dergelijke kunnen leiden tot geweld, een burenruzie, burgeroorlog of erger. Toon dat iets eenvoudigs als roddelen al een vorm van verraad in zich heeft.

Zelfs jongeren hebben, op hun manier en op kleine schaal, al ervaring met verraad, teleurstelling en degelijke. Er is geen enkele jongere die niet al een beschadiging, hoe gering ook, heeft opgelopen door dingen die in oorlogsverband wellicht grote fenomenen lijken, maar die vanuit het individu beschouwd eenzelfde indruk heeft of gevolg kan hebben.

Er zijn talrijke activiteiten te bedenken waarbij ouderen die de Tweede Wereldoorlog meemaakten, soldaten die in Libanon en Afghanistan waren en andere ervaringsdeskundigen hun verhaal kunnen vertellen. Niet vanuit hun zelfmedelijden of belerend. Maar om anderen ervan te laten leren.

En de ouderen die de Tweede Wereldoorlog meemaakten? Juist zij kennen het belang van goede voorlichting en bezinning. Ze zien het belang van het grotere geheel. Ze zullen hun gevallen kameraden en familie herdenken. Maar ze weten ook dat het goed is stil te staan bij alle geweld, … om het te voorkomen.

En de mensen die ertegen zijn? Zij die willen vasthouden aan het herdenken van slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog? Er hangt zo’n zure lucht om hen. Ze stinken naar berouw.