Een tijdje terug zag ik al zappend het staartje van Obese, het Amerikaanse trainingsprogramma van zwaarlijvige vetzuchtigen op RTL4. Een paar dagen daarna las ik in de krant een artikel van een psycholoog. Deze zette vraagtekens bij het programma. Daarbij vroeg hij zich vooral af of mensen thuis in hun eentje, zonder de begeleiding die in het programma worden gegeven, in staat zijn af te vallen.

Ik ben zelf nooit vetzuchtig geweest, hooguit had ik wat overgewicht. Een belangrijk deel daarvan kwam door het goede leven van lekker eten en wijn. Toen ik van dat overgewicht af wilde bleek dat vrij snel en gemakkelijk. Uit eigen ervaring weet ik dus dat het kan.

Het zal zo zijn dat afvallen bij gering overgewicht makkelijker is dan bij de 250 kilo en meer die op het televisiescherm voorbij komt. Ook al omdat de afvalperiode, om het maar even zo te noemen, korter is. Toch denk ik dat het principe van afvallen hetzelfde is. Het is een combinatie van gezond eten en bewegen. Voor die twee dingen is voornamelijk discipline nodig; en wellicht enige kennis.

Daarnaast geloof ik dat bij overgewicht, maar in ieder geval bij obesitas, altijd in meer of mindere mate sprake is van een emotioneel en/of psychisch probleem. Dat kan van alles zijn.

Gisteren keek ik met een half oog met enkele vrienden mee naar het programma Obese. De hoofdpersoon bleek een emotioneel probleem rond zijn overleden moeder te hebben. Telkens als hij haar ter sprake bracht startte vrijwel direct een huilbui.

De oorzaak van zo’n probleem weghalen lijkt me even belangrijk, zo niet belangrijker, als gezond eten en bewegen. Het ondermijnt namelijk de discipline die nodig is bij afvallen. Bovendien zorgt het voor onbewuste gedrag waarmee iemand zich een prettig gevoel denkt te geven. Gedrag waarbij steeds de hand in een zak chips verdwijnt of waarmee midden in de nacht naar de koelkast wordt gelopen.

Maar er was nog iets met overgewicht en obesitas. Een tijd geleden had ik daar een aantekening over gemaakt. Het was een theorie over het ontstaan van overgewicht. Na enig zoeken vond ik het vanmorgen.

Ontstaan van overgewicht

David Landes, een economisch historicus van Harvard, schrijft in zijn boek ‘The wealth and poverty of nations‘ dat er drie soorten landen zijn. Landen waar de inwoners zich afvragen waar hun volgende maaltijd vandaan komt, die waarvan de bewoners eten om te leven, en die waarvan de inwoners enorme hoeveelheden geld besteden aan het verminderen van hun overgewicht.

De laatste categorie zal volgens hem de strijd verliezen vanwege de fysiologie van de mens. Want mensen zijn, net als dieren, biologisch geprogrammeerd om voedsel te behandelen als een kostbare, schaarse grondstof. Een grondstof dat je in grote hoeveelheden moet gebruiken als het beschikbaar is.

Omdat de hoeveelheid voedsel vroeger beperkt was en het bovendien duur was, kwam overgewicht vrijwel niet voor. De meeste mensen konden nauwelijks voldoende voedsel bij elkaar krijgen. Als het er was dan aten ze zo veel mogelijk, want ze wisten niet wanneer ze weer konden eten.

Tegenwoordig is overgewicht wel een probleem. Het veroorzaakt hartaanvallen, diabetes en andere ziekten. Lucianno Rossetti van de Albert Einstein College of Medicine in New York deed daarom onderzoek naar overgewicht. Daarbij keek hij vooral naar de door Landes geschetste problematiek en het ontstaan van overgewicht. Een onderdeel van zijn onderzoek was te kijken hoe het lichaam eetlust reguleert.

Leptine

Daarbij kon het onderzoek van Jeffrey Friedman helpen. Friedman had in 1994 het hormoon Leptine ontdekt. Leptine wordt grotendeels geproduceerd in de cellen van het vetweefsel; het weefsel dat door het lichaam als vetreserve wordt gebruikt. Leptine beïnvloedt het hongersignaal van de hypothalmus, het eetlustcentrum van de hersenen.

Friedman ontdekte dat het hongergevoel laag was bij veel Leptine. Daalt het Leptine-gehalte, dan neemt het hongergevoel toe en daarmee de voedselopname. Een ziekte of afwijking in een gen kan de aanmaak van Leptine verstoren en tot gewichtsproblemen leiden. Maar dat komt zelden voor.

Rosetti en zijn collega’s beschreven in 1999 dat een goed werkend Leptine systeem toch tot overgewicht kan leiden doordat het lichaam, net als vroeger, probeert zoveel mogelijk voedsel tot zich te nemen. Zoveel als er aanwezig is. Deze grote voedselopname leidt tot een verlaging van het Leptine niveau en hiermee tot een groter honger gevoel. Waardoor het lichaam het signaal geeft nog meer te eten.

Minder eten daarentegen leidt niet tot een lager Leptine niveau. Waarschijnlijk omdat het lichaam zich erbij neerlegt dat er geen voedsel aanwezig is. In afwachting van betere tijden houdt het lichaam het hongergevoel laag en gaat het andere dingen doen.

Je zou aan de hand van bovenstaande kunnen zeggen: veel eten leidt tot meer eten. Dat was vroeger zo en dat is volgens Rosetti nu nog zo. De voedselrijkdom, om maar weer even met David Landes te spreken, veroorzaakt daarmee overgewicht in het Westen.