Gisteren verscheen in Science een artikel van de economen Prof dr Nora Szech en Prof dr Armin Falk met de titel ‘Morals and Markets’. Het beschrijft hun onderzoek naar de wijze waarop mensen hun normen verlagen onder invloed van markten.

Morals and Markets

(1)

Daniel Friedman

Toen ik de titel las dacht ik eerst aan het boek van de econoom en evolutionaire spel theoreticus Daniel Friedman. In zijn boek ‘Morals and Markets’ beschrijft hij hoe mensen in de moderne tijd een continue strijd leveren tussen de twee, schijnbaar tegengestelde grootheden moraal en markten.

Die strijd, of zoals Friedman het zelf noemt wrijving, kan financiële crises, milieurampen, criminele organisaties, terrorisme en oorlogen voortbrengen. Maar het kan ook mooie dingen opleveren, waarbij bijvoorbeeld gezondheid en welvaart eerlijker over de wereld worden verdeeld.

In het boek analyseert Friedman bekende verhalen uit de recente geschiedenis op basis van wetenschappelijk onderzoek. Verhalen over de opkomst van Google en het gebruik van het Ponzi-fraudesysteem, waarbij de uitbetaalde gelden worden gefinancierd uit de inleg van nieuwe klanten.

Het boek van Friedman heet voluit Morals and Markets, An Evolutionary Account of the Modern World ’ en verscheen in 2008.

Morals and Markets

(2)

Het onderzoek van Szech en Falk onderzoekt dezelfde strijd als Friedman. Maar waar de professor van de Universiteit van Californië in Santa Cruz  vooral literatuur onderzoek deed, deden de Duitse professoren van respectievelijk de Universiteit van Bamberg en de Universiteit van Bonn hun onderzoek met laboratoriummuizen en mensen.

Hun onderzoek helpt verklaren hoe de moraal daalt wanneer we tegen de lelijke realiteit worden beschermd door de financiële markt. Dan kopen we met een betaling in een winkel een iphone en willen even niet zien dat hiervoor mensen worden uitgebuit in China. Of kopen we kleding waarvoor mensen in Bangladesh hebben gewerkt in slechte omstandigheden; en slechte gebouwen zoals we onlangs konden vaststellen.

De financiële markten helpen ons de verantwoordelijkheid voor die omstandigheden bij iemand anders in de markt te leggen. Het verklaart ook hoe beurshandelaren waarschuwingen negeren terwijl ze gevaarlijke transacties doen.

Voor het onderzoek kreeg een groep mensen 10 euro aangeboden als ze erin toestemden een muis te doden. Vijfenveertig procent van deze zogenaamde controlegroep kozen voor de betaling, ook al werden ze daarmee ‘muismoordenaars’.

Met een andere groep deelnemers  werd een handel opgezet waarbij de rechten op leven of dood van de muizen konden worden gekocht en verkocht. Meer dan 70% van deze vrijwilligers waren bereid de dood van een muis te kopen in ruil voor veel minder dan 10 euro. En hoe meer mensen mee deden aan de handel, hoe lager het bedrag waarvoor een muis de dood in werd gedreven. Dat het muizen waren die bij eerder onderzoek waren gebruikt en als ‘overschot’ al tot de dood waren veroordeeld door de laboratoria, werd er natuurlijk niet bij verteld.

Evenals Friedman wijden Szech en Falk een voetnoot aan de opmerking dat markten van nature niet slecht zijn. Alsof ze zich schamen voor een te nadrukkelijk negatief beeld aan het einde van de tientallen jaren waarin markten, en met name ‘vrije markten’ werden verheerlijkt als het hoogste goed.

Morals and Markets

(3)

Szech en Falk leverden hun artikel in oktober 2012 in bij Science. Een paar maanden daarvoor verscheen het boek ‘What money can’t buy’ van Michael Sandel, politiek theoreticus van de Harvard Universiteit. In dat boek waarschuwt hij voor de heilige status van de vrije markt.

Hij geeft in zijn boek vele voorbeelden. Zoals, moeten we het normaal vinden dat mensen tegen betaling logo’s van bedrijven, met name casino’s en pornohandel, op hun gezicht laten tatoeëren. Of als een Preventie project verslaafden 300 dollar betaalt als ze zich laten steriliseren. Of dat een gevangenis gedetineerden die 90 dollar per dag betalen een schonere cel geeft, de Verenigde Staten mensen die 500.000 dollar betalen een immigratievisum verkopen en in het algemeen stelt Sandel de vraag, willen we een maatschappij waarin alles te koop is.

Sandel zoekt naar de grens tussen ´morals and markets´. Zijn er morele en burgelijke zaken die de markt in ere houden en die niet te koop zijn. De waarschuwing die Sandel door zijn boek laat galmen is dat door de vrije markten een maatschappij zonder ziel dreigt. Nicholas Kristof, columnist van de New York Times schreef een beschouwing naar aanleiding van het boek van Sandel.

Morals and Markets

(4)

Lekkere alliteratie hè, Morals and Markets. Naast de auteurs hierboven waren er meer auteurs die het als titel kozen voor hun boeken, artikelen of onderzoek. Bijvoorbeeld:

• De zevende jaarlijkse Hayek Memorial Lezing van de IEA, in 1998, ging over en heette ‘Morals and markets  ’.
• Het boek uit 1979 van Viviana A. Rotman Zelizer over de ontwikkeling van Levensverzekeringen in de VS heette …
• En wat te denken van het sprookje ‘The Old Lady Visits Your Backyard’ met als ondertitel ‘Tale of Morals and Markets’. Het verscheen in 1996 in een tijdschrift van de Universiteit van Chicago

Meer informatie

:

• Over de vrije markt, oftewel ‘ Laisser faire ‘ op wiki
• Een rapport van Daniel Friedman (pdf) uit 2009 over zijn onderzoek rond het prisoner’s dilemma
• Nog een rapport van Daniël Friedman, dit gaat over ‘valsspelen in de vrije markteconomie‘ (pdf)
• Een rapport van Nora Szech over ‘markten waar consumenten vertrouwen op mond op mond‘ (pdf)
• Hier een bericht over de onjuiste berichtgeving over tatoeage’s op voorhoofden
• En natuurlijk als je de moeite nam naar het einde van dit bericht te gaan ook een downloadbare versie van ‘The Old Lady Visits Your Backyard‘