Grizelda Kristina

Grizelda Kristina sprak als laatste persoon Lijfs als moedertaal. Ze overleed 2 juni dit jaar op 103-jarige leeftijd.

Ze werd als Grizelda Bertholds op 19 maart 1910 geboren in Vaide. Dat was toen nog een dorpje in Lijfland.

Na de middelbare school in Vaide and Mazirbe ging ze met meerdere Lijfse kinderen in Lathi (Finland) verder studeren.

Grizelda Kristina emigreerde

Grizelda werkte als kok in Riga en trouwde in 1938 met Voldemārs Kristiņš, een politieagent uit Vaide. In oktober 1944 vluchtte Grizelda met haar man en zes weken oude dochtertje naar Zweden. In 1947 emigreerde ze naar Ontario, Canada (sommige bronnen schrijven in 1949 of 1951).

Hoewel haar man ook uit Lijfland kwam, sprak hij geen Lijfs. Lange tijd had Grizelda in Canadaniemand om Lijfs mee te praten. In 1990 werd ze gevraagd enkele teksten in het Lijfs te lezen voor wetenschappelijk onderzoek.

Lijfs en nog eentje

Grizelda was tweetalig opgevoed. Viktor Bertholds, een familielid van haar, werd de laatste inwoner van Lijfland (ook wel Livonië genoemd) die alleen in zijn moedertaal Lijfs was grootgebracht. Hij overleed op 28 februari 2009 in Liepaja, een kustplaatsje in het huidige Letland.

Bij de bekendmaking van Viktors overlijden reageerden meerdere, inmiddels ook overleden, hoogbejaarde oud-inwoners van Lijfland. Ze vertelden dat ook zij het Lijfs nog machtig waren. Velen van hen hadden delen van hun taal doorgegeven aan hun kinderen.

Hoewel dus algemeen wordt aangenomen dat met het overlijden van Grizelda Kristina het Lijfs nu een dode taal is, zijn er nog velen die Lijfse woorden en uitdrukkingen gebruiken in hun dagelijks taalgebruik. Met name in het Ests en Lets, de twee landen die zijn voortgekomen uit Lijfland.

Lijfs in Lijfland

Kaart van Lijfland uit 1895
(hier zwartwit en in wit vlak de letters Livland; klik voor vergroting en origineel)

Het Lijfs of Lijflands was een Fins-Oegrische taal, dat werd gesproken door inwoners van het voormalige Lijfland. De geschiedenis van Lijfland, een land bewoond door de Lijven, begint rond 1200 en wordt in belangrijke mate bepaald door voortdurende strijd tussen Ridderorden, Kerkelijke heersers, Duitsers, Polen, Denen, Zweden en Russen.

De naam Lijven komt van de oudste en edelste families van Baltische Duitsers, de familie Lieven. Oorspronkelijke Lievens, maar Nicholas, een lid van de 3e generatie Lievens, veranderde zijn naam in Lieven.

In 1920 werd, wat er over was van Lijfland, genationaliseerd. De grond, voor meer dan 90% eigendom van adel, werd verdeeld tussen Estland en Letland.

Fins-Oegrische taal

In overlijdensberichten van Grizelda Kristina en andere (oud-)inwoners van Lijfland wordt geschreven dat het Lijfs een Baltische taal is. Maar dat is niet zo. Het Lijfs is een Fins-Oegrische taal, evenals het Estisch. En binnen de familie van deze taal behoort het tot de Oostzeefinse taal.

Lets Lets is een Indo-Europese taal. Binnen die taalfamilie behoort het, als Baltisch land, tot de Baltische talen.

Het Lijfs is ontstaan rond 1200. In de dertiende eeuw werd het als moedertaal gesproken door circa 30.000 mensen. Rond 1850 waren dat er nog slecht ruim 2000 en sinds 2 juni jongstleden dus geen enkele meer. Tenzij, zoals bij eerdere overlijdensberichten is gebleken, zich weer hoogbejaarden bekend maken die de taal machtig blijken.

Meer informatie

• Nederlandse wiki over Lijfland, minder uitgebreid dan de Engelse wiki
• Wiki over het Lijfs (of Lijflands/Livonian)
• Artikel over foute vermelding Baltische Taal in overlijdensberichten
• Het Lijfse alfabet
• Het Lijfse volkslied (incl Engelse vertaling)
• Wiki over de geschiedenis van Estland en Letland
• Jules Verne schreef in 1904 het verhaal ‘drama in Lijfland’ (website Jules Verne genootschap)

En dan zijn er nog beelden en geluid:
Een youtube filmpje waarin een oude vrouw in het Lets (met stukjes Lijfs) vertelt over het verdwijnen van het Lijfs, haar moedertaal staat momenteel helaas niet meer op Youtube

• Youtube filmpje waarin Grizelda Kristina in het Lijfs antwoord bij een interview
• En dit zou het gezongen Lijflandse volkslied zijn