Jaren geleden vertelde Tom, een goede vriend, dat hij tijdens zijn studie psychologie een test deed. Samen met professor Tenhaeff bracht hij deelnemers in de overtuiging dat de, op een muur getekende, cirkel een vierkant was. Driekwart van de deelnemers bleek eenvoudig te overtuigen. Ze keken naar een cirkel en zeiden een vierkant te zien.

Gisteren sprak ik een vriendin, die ik al ken vanaf de middelbare school. ‘Weet je wat ik bijzonder vond aan jou’, zei ze op een gegeven moment tijdens het gesprek,’dat je zoveel zag’.

Ze vervolgde ‘dan reden we samen ergens naar toe en dan vertelde je allerlei dingen over wat je zag. Later bleek vaak dat je veel meer had gezien, als dat ter sprake kwam. Als ik dan begon over bijvoorbeeld iemand die we twee straten terug voorbij waren gereden, dan kon je ook die persoon beschrijven.’

Ik glimlachte. Wat moest ik zeggen. Ik ben me er niet van bewust dat ik meer zie dan anderen. Hoewel er meer mensen wel eens wat over hebben gezegd, ben ik er niet mee bezig.

Kijken en zien

In mijn tienertijd las ik het boek ‘de beste stuurlui dempen de put’ van prof. Willem Wagenaar over beslissen. In het boek maakt hij duidelijk dat mensen slecht waarnemen, dat er een groot verschil is tussen de werkelijkheid en de interpretatie van de werkelijkheid. We zien niet wat er werkelijk te zien is, maar wat we denken te zien.

Er wordt wel beweerd dat slechts 5% is gebaseerd op de werkelijkheid. De overige waarneming is gebaseerd op emoties, herinneringen, filtering, eigen invulling en dergelijke. Bij getuigenverklaringen is dat vanzelfsprekend vervelend, want iemand kan zo maar onschuldig worden veroordeeld.

De mate waarin we meer dan die 5% werkelijkheid waarnemen hangt in eerste instantie af van onze opvoeding en opleiding. Jongeren die creatief worden gestimuleerd blijken meer te zien dan anderen. Ook met oefening op latere leeftijd kan het percentage worden verhoogt. Het kan volgens mij ook zijn dat de 95% interpretatie wordt verlaagd.

Mijn sleutel

Als ik, zoals de vriendin beweerde, veel zie, dan komt dat wellicht omdat ik al op jonge leeftijd onderzoekend en creatief bezig was. Nog regelmatig hoor ik van familieleden dat ik altijd dingen uit elkaar haalde ‘om te zien hoe het werkte’. De nichtjes die op mij pasten toen ik klein was herinneren zich vooral dat ik altijd riep ‘ik heb een gedeetje’.

Ook schrijf ik al heel lang met licht. Dat, fotograferen, is wellicht de ultieme manier om meer te zien dan 5%.