Uit: ‘Omgekeerde wereld’ (org.: Il secondo diario minimo) – 1993 Uitgeverij Bert Bakker Amsterdam

De fax is werkelijk een grootse uitvinding. Voor wie het nog niet wist je stopt er een brief in, kiest het nummer van je correspondent en binnen een paar seconden ontvangt deze je schrijven. En niet alleen brieven, maar ook tekeningen, plattegronden, foto’s, en bladzijden vol ingewikkelde berekeningen die je niet telefonisch kunt doorgeven. Als de brief naar Australië gaat zijn de verzendkosten gelijk aan die van een even lang intercontinentaal telefoongesprek. Als de brief van Milaan naar Saronno gaat, idem dito, in termen van telefoonverkeer. Een telefoongesprek van Milaan naar Parijs komt in de avonduren op plusminus duizend lire. In een land als het onze, waar de posterijen per definitie niet functioneren, ruimt de fax alle problemen uit de weg. Iets dat de meeste mensen niet weten is datje voor een bescheiden sommetje een fax kunt kopen die je in je slaapkamer kunt zetten of mee op reis kunt nemen. Laten we zeggen voor anderhalf a twee miljoen lire. Veel voor een gril, weinig als je het soort werk doet waardoor je gedwongen bent met veel mensen in veel steden te corresponderen.

Helaas geldt er voor de technologie één onontkoombare wet: als de meest revolutionaire uitvindingen voor iedereen toegankelijk worden, houden ze op toegankelijk te zijn. De technologie is in aanleg democratisch omdat ze iedereen dezelfde diensten belooft, maar functioneert uitsluitend als alleen de rijken er gebruik van maken. Als ook de armen er gebruik van maken, slaat ze op tilt. Toen een trein er twee uur over deed om van A naar B te komen, verscheen de auto op het toneel en was je er in een uur. Daarom was hij peperduur. Maar hij werd nog niet toegankelijk voor de massa of de wegen zaten dicht en de trein was weer sneller. Het is toch krankzinnig datje in het tijdperk van de automobiel aangespoord wordt om met het openbaar vervoer te reizen: maar als je aanvaardt dat je niet bevoorrecht bent ben je er met het openbaar vervoer eerder dan de bevoorrechten.

Het heeft meerdere decennia !geduurd voordat de instorting van de automarkt een feit was. De fax, die democratischer is (en dan ook minder kost dan een auto) heeft zijn punt van instorting in minder dan een jaar bereikt. Het is nu al sneller om iets per post te versturen. De fax zet namelijk aan tot communicatie. Vroeger schreefje, als je in Molfetta woonde, je zoon in Sydney eenmaal per maand en belde je hem eenmaal per week. Nu, met de fax, kun je hem ogenblikkelijk de eerste foto van het net geboren nichtje sturen. Hoe kun je die verleiding weerstaan? Bovendien wordt de wereld bevolkt door een groeiend aantal mensen dat jou iets wil mededelen datje niet interesseert: hoe je beter kunt investeren, hoe je je een bepaald voorwerp kunt aanschaffen, hoe je hen gelukkig kunt maken door hun een cheque te sturen, hoe je jezelf volledig kunt ontplooien door een bijeenkomst bij te wonen die je vakkennis zal vergroten. Allemaal staan ze, zodra ze gehoord hebben datje een fax hebt – en er bestaan helaas ook telefaxgidsen – te dringen om je tegen redelijke prijzen ongevraagd boodschappen toe te zenden.

Zo kan het gebeuren dat je ’s ochtends naar je fax loopt en deze bedolven vindt onder boodschappen die zich ’s nachts hebben opgehoopt. Natuurlijk gooi je die weg zonder ze te lezen, maar ondertussen kreeg een familielid dat je wilde vertellen dat je tien miljard lire hebt geërfd van je oom uit Amerika en datje je voor achten bij de notaris moet melden, aldoor de in-gesprekstoon, en die boodschap heb je dus niet ontvangen. Als die persoon je wil bereiken moet hij dat via de post doen. De fax wordt steeds meer het kanaal voor irrelevante boodschappen, net zoals de auto steeds meer het vervoermiddel voor de trage reiziger wordt, voor mensen die tijd over hebben en lang in lange files willen staan om naar Mozart of Sabrina te luisteren.

En tenslotte introduceert de fax een nieuw element in de dynamiek van het gezeur. Tot op heden draaide de zeurpiet, als hij aan je hoofd wilde zeuren, zelf voor de kosten op (het telefoongesprek, de postzegel, de taxi om bij je aan te komen bellen). Nu betaal je daarentegen zelf aan de kosten mee, omdat jíj het faxpapier betaalt.

Hoe te reageren? Ik heb er al over gedacht papier te laten drukken met als kop de boodschap ‘ongevraagde faxen worden ongelezen in de prullenbak gegooid’, maar ik geloof niet dat dat volstaat. Als ik je een !goede raad mag geven: trek de stekker van de fax eruit. Als iemand je iets moet sturen moet hij je opbellen en vragen of je hem aan wilt zetten. Maar daardoor zouden de telefoonlijnen overbezet kunnen raken. Nog beter zou het zijn als degene die je een fax moet sturen je schrijft. Je antwoordt dan met de woorden: ‘Stuur je fax maandag om vijf uur, vijf minuten en zevenentwintig seconden, Greenwich-tijd, dan zal ik het apparaat gedurende vier minuten en zesendertig seconden aanzetten.’

1989 Umberto Eco – zie: terug in de toekomst

Uit: ‘Omgekeerde wereld’ (org.: Il secondo diario minimo) – 1993 Uitgeverij Bert Bakker Amsterdam