Het gelukskoekje is een leuk voorbeeld van ‘not invented here’. Het betreft daarbij etensproducten met buitenlandse namen. Daarmee werkt de maker de suggestie dat de oorsprong bij hen ligt. Maar in dit voorbeeld ze zijn allemaal bedacht in de Verenigde Staten.

Gelukskoekje

Ik heb altijd gedacht dat het gelukskoekje uit China kwam. Niet dat ik er vaak over nadacht. Eigenlijk was het een directe conclusie na het krijgen van zo’n koekje na het eten in een Chinees restaurant.

Maar het gelukskoekje zoals wij het kennen komt dus uit Amerika. Daar werd het rond 1890 geïntroduceerd door baron Makoto Hagiwara, een Japanse immigrant. Hij was ontwerper en, tot zijn dood, beheerder van de Japanse Theetuin in het Golden Gate park in San Francisco.

De tuin werd oorspronkelijk gebouwd voor een Wereldtentoonstelling in 1894. Mogelijk bracht hij het gelukskoekje als promotioneel product voor zijn tuin. Zijn gelukskoekjes werden gemaakt door Benkyodo, een bakkerij in de Japanse wijk van San Francisco.

Gebrekkige vertaling

Eigenlijk is gelukskoekje een gebrekkige vertaling van ‘fortune cookie’. Want ‘fortune’ betekent meer dan wat wij geluk noemen. Het betekent namelijk ook lot, mogelijke gebeurtenis en kans. En die betekenissen doen, vind ik, meer recht aan het toekomstvoorspellende briefje dat wij in het koekje vinden.

Dat briefje was waarschijnlijk niet de essentie van het idee van Makoto Hagiwara. Hij besloot er een koekje omheen te doen. Het idee van de voorspellende briefjes bestaat namelijk al langer.

Orakel

Eén van de vele afbeeldingen van Guanyin, godin van het geluk.

In Boeddhistische tempels kennen ze bijvoorbeeld het orakel van Guanyin. Zij was de godin van het geluk, maar ze wordt ook wel als man afgebeeld. Het orakel van Guanyin is, onder de naam Kau Chim, een Chinese manier van toekomst voorspellen met stokjes.

De Japanse variant met briefjes, o-mikuji, zou er van zijn afgeleid. De voorspellende briefjes krijg je daarbij door een klein offer te brengen, meestal een muntstuk. De gever mag daarna een briefje grabbelen uit een doos.

Willekeurige boodschap

Het orakel is dan vanzelfsprekend random gevonden. Het idee van het koekje om het briefje is leuk, want daarmee is het random karakter van de voorspelling behouden.

Een andere benadering van het gelukskoekje is dat er al een soort gelukskoekje bestond, gemaakt van een donker, minder zoet deeg. Dit koekje met voorspelling is een oudejaarstraditie in Japan. Het enige wat Makoto Hagiwara volgens die uitleg heeft gedaan is het koekje lichter van kleur en zoeter maken.

Chinees

En dan is er tenslotte nog het Chinese restaurant in Nederland waar ik het koekje mee associeerde. Het gelukskoekje werd in Amerika opgepikt door Chinese restaurants. Daar werd het populair, het paste ook in de tradities van China. Geleidelijk kwam het koekje ook in China zelf en verspreide zich van daaruit over de wereld.

Meer informatie:

• De Golden Gate Fortune Company
• Website van Chinatown in San Francisco
• Een O-Mikuji generator, vraag me niet hoe het werkt