Een tijd geleden deed ik wat marketingactiviteiten voor UTC (Utrechtse Taxi Centrale). De directie, commissarissen en leden lagen met elkaar overhoop en er moest iets gebeuren. In die tijd leerde ik Duco Douwstra kennen, die toen in het bestuur zat, als een energieke man die het bestuurlijke spelletje kende. Enthousiast en oprecht ventileerde hij zijn mening en ideeën. Ik vond hem ook wat eigenzinnig, op een leuke manier, zoals hij altijd in zijn gele Smart reed terwijl hij thuis een paar mooie grote auto’s had staan.

Duco haalde onlangs het nieuws met zijn openbare fietspompzuilen, een prachtig voorbeeld van burgerinitiatief. De zuilen staan her en der in Utrecht. Het is Duco’s bedoeling dat mensen bij zo’n zuil gratis hun band kunnen oppompen. De kosten voor zijn zuilen wil hij halen uit advertenties op de zuil. Maar Duco heeft geen vergunning voor het plaatsen van zijn zuilen. In Amsterdam werden zijn fietspompen daarom direct verwijderd. In Utrecht worden de zuilen gedoogd tot de gemeenteraad of een ambtenaar een beslissing heeft genomen over de vergunning.

Burgerinitiatief

Er is veel meer burgerinitiatief in Nederland, dan de alleen de fietspompzuil van Duco. Door de crisis is er waarschijnlijk meer burgerinitiatief dan daarvoor. Voorzieningen dreigen te verdwijnen, subsidies vallen weg en diverse andere redenen zetten mensen aan het denken. Ook de eigen verslechterde situatie kan reden zijn tot burgerinitiatief.

Maar dan komen de regeltjes. ‘Vrijheid en geluk bestaan bij beperkingen’, hoorde ik ooit een filosoof zeggen. Ook Ruut Veenhoven, de Nederlandse geluksprofessor, wijst er op dat geluk niet bestaat zonder regels. Hij verwijst naar de landen waar mensen zich gelukkig voelen. Daarbij staan democratische landen met duidelijke regels bovenaan en landen met rommelige regelgeving onderaan.

Het is vervelend dat bij die regels de ene ambtenaar er anders mee omgaat dan de andere, dat een regel op verschillende manieren kan worden uitgelegd en dat de regels verschillen per geval, gemeente en dergelijke. Bij het uitvoeren van een idee, burgerinitiatief, zijn al voldoende obstakels te overwinnen die gelukkig maken wanneer ze zijn weggehaald.

Wie weet hoe lang Duco in zijn garage bezig is geweest met zijn pomp? Hoeveel modellen heeft hij gemaakt in zijn zoektocht naar het voor hem aanvaardbare model? Hij heeft ongetwijfeld zonder de ambtelijke regels genoeg barrières gehad. In zijn zoektocht en genietend van het eindproduct vond hij zijn geluk. Niet in de regels die daarna (zouden) komen.

Het hoeven volgens mijn dus niet de regels te zijn die gelukkig maken. Misschien heeft geluk helemaal niet met de regelgeving te maken. Misschien zijn er in de ‘gelukkige landen’ (pdf 1 mb) meer ideeën dan in de landen die door de OESD als minder of ongelukkig worden beschouwd. Het zijn volgens mijn juist niet de regels die gelukkig maken.

Doe-democratie

Ook de politiek heeft inmiddels het burgerinitiatief ontdekt. Nu ze er zelf niet uitkomen doen ze een beroep op de burgers. Zoals ze dat natuurlijk al doen door belastingverhogingen en andere makkelijke oplossingen. Nou ja, misschien bedoelt Plasterk het wel goed met zijn Doe-democratie, dat hij in zijn brief aan de Eerste en Tweede kamer als volgt inleidt:

Dit kabinetsstandpunt is een reactie op verschillende adviezen, rapporten en verzoeken die ons hebben bereikt over de rol van de overheid ten aanzien van maatschappelijk initiatief en sociaal ondernemerschap, door de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en anderen kortweg aangeduid als de Doe democratie (download hier de brief en nota Doe-democratie; pdf 4 mb).

Als de politiek zich ermee gaat bemoeien moeten we natuurlijk extra opletten. Voor we het weten wordt het burgerinitiatief, dat de afgelopen tijd spontaan of door omstandigheden opgeroepen bij individuen ontstond, gevangen in regeltjes. Of wordt een burgerinitiatief in een bepaalde plaats als voorbeeld genomen om het in andere plaatsen ook af te dwingen.

Dat laatste is het gevaar dat Arjen Boin en Michiel van Eeten beschrijven in hun rapport ‘Maatschappelijke veerkracht: een nieuw ideaal doorgrond’ (download pdf 2 mb). Zij deden onderzoek naar veerkacht, de veerkracht waardoor initiatieven ontstaan als nieuw ideaal. Met een terugtredende overheid die, volgens hen, ruimte moet laten aan experiment. Omdat alleen door vallen en opstaan innovatie ontstaat, de innovatie waarmee de afgelopen driehonderd jaar meer welvaart is ontstaan.

Met andere woorden: Overheid, handen af van het burgerinitiatief. Stimuleer het, controleer het en laat het zijn gang gaan.