Vandaag is het 1 april. Dat blijft toch een bijzondere dag. Ook al zeggen sommigen dat de bijbehorende grappen veel minder leuk, spontaan of makkelijk uitvoerbaar zijn na de komst van internet. Vooral door het bestaan van sociale media.

De maand april

Maar wat is dat April en 1 april? Ik heb weleens gelezen dat de maand April symbool staat voor alle seizoenen. Dat zien we dit jaar weer goed. Het was de afgelopen maand al koud en warm. Soms leek het wel zomer.

Verder blijken er veel onjuistheden te zijn over de naam April. Sommigen beweren dat het is afgeleid van Aphrilis en de Griekse God Aphrodite. Meest waarschijnlijk is echter dat het is afgeleid van het Romeinse werkwoord ‘aperire’ wat openen betekent. Het verwijst dan naar het voorjaar waarin de bloemen en bomen zich openen.

Lang geleden was april de eerste maand van het jaar. Bij de invoering van de Gregoriaanse kalender in 1582 verschoof het nieuwe jaar naar 1 januari. De mensen die vast bleven houden aan 1 april werden uitgelachen en voor de gek gehouden. Dat zou een verklaring zijn voor de 1 april grappen. Maar ook dat is onjuist. Want 1 april grappen bestonden al ruim voor de invoering van de Gregoriaanse kalender.

1 April

Onze eigen Nederlandse verklaring is daarmee ook onderuit gehaald. Den Briel werd pas op 1 april 1572 door de Watergeuzen veroverd op Alva. Bovendien zijn 1 april grappen een internationaal gebruik.

In Engelstalige landen heet het April Fool’s Day en in Rusland Den Duraka, wat zoiets betekent als ‘dag van de dommerik’.

In Duitsland noemt men de dag Narrentag en heet de grap  AprilSchertz. Duitsers gebruiken ook de uitdrukking ‘einer in den April schicken‘. Dat kan wellicht worden vertaald met  ‘iemand met een kluitje in het riet sturen‘. In sommige delen van Vlaanderen noemt met het Verzendeskesdag. Dat heeft ongeveer dezelfde betekenis.

Vis van April

In Frankrijk heet het Poisson d’Avril (vis van April). Op die dag haalt men dezelfde grappen uit als bij ons. De vis verwijst naar de jonge voorjaarsvis die in april makkelijk te vangen is. Een dwaas, ook makkelijk te vangen, werd daarom ook Aprilvis genoemd. Later werd het een grap waarbij volwassenen, maar meestal kinderen, een papieren vis op elkaars rug speldden.

Ook in Italië wordt de 1 April grap genoemd naar de vis, pesce d’aprile. En in sommige delen van Belgisch Vlaanderen heet de 1 april grap AprilVis.

Gowk Day

In Schotland gebruikt men zowel April’s Fool’s Day als ‘Hunt the Gowk Day’. Gowk komt van het oud-noorse gaukr, wat koekoek betekent en verwijst naar een dwaas. Denk aan de film ‘One flew over the Cuckoo’s nest’, dat in een ‘gekkenhuis’ speelt. De Schotten vieren ook 2 april.  Op die dag verwijzen ze naar de vissengrap hierboven. 2 april heet daar Preen-Tail Day.

1 Mei

In Denemarken worden 1 april grappen ook uitgehaald op 1 mei. Het komt voort uit wat ik hierboven over april schreef. April is de maand waarin alle seizoensvormen kunnen voorkomen. Zekerheid over het voorjaar heb je volgens de Denen pas in mei en er gaat niets boven een Deense mei.

Aan het eind van de 30e aprildag vieren ze het eind van de ‘maand van de gekken’. De dag erop, op 1 mei dus, halen ze aprilgrappen uit. Het slachtoffer van de grap heet een Majkat (kat uit mei), vanuit het bijgeloof dat katten die in mei worden geboren lelijk en dom zijn.

In Spanje nemen mensen elkaar op 28 december in de maling met 1 april-achtige grappen. Het is dan ‘Dia de los Santos Inocentes’ (dag van de onnozele kinderen).

Eerst bekende verwijzingen

Zoals gezegd werd de aprilgrap al uitgehaald vóór de invoering van de Gregoriaanse kalender en in verschillende landen.

De eerste Nederlandse tekst met een verwijzing naar de aprilgrap is te vinden in een gedicht van de Gentse rederijker Eduard de Dene. In zijn Testament Rhetoricael uit 1539 schrijft hij het gedicht ‘Refereyn vp verzendekens dach Twelck den eersten April te zyne plach’. Dat verhaalt over een bediende die door zijn baas om een belachelijke boodschap wordt gestuurd. Het eerste deel van het gedicht:

Refereyn Vp verzenderkens dach
Twelck den eersten April te zyne plach

Tsa LichtVoet myn lyfCnaepe fraey ende fier
met beel beraus houd ick myn bruloft schier
dies moet ie den boonacker up ghaen pleyen
Eerst wil ick hu zenden naer twestquartier
Te Curtrycke zult ghy doen backen Pasteyen
om Conynen moet ghy te dunkercke Reyen
om drynckers te winnocxberghe der naer
in thilleghembusch zult ghy hauwen de meyen
Cappoenen moet ghy coopen te meessene zwaer
te moerbeke vyndt ghy goe Room voorwaer
bestiert my dit / ghy zult de bruloft wenden
wel meester ghy zeght wel / maer daers een maer
Ick vreese tian dat ghy my wilt verzenden
…

Frans

De oudste verwijzing naar de aprilgrap is te vinden in het lijvige Franse werk, ‘le livre de la diablerie’ (het boek van de duivelskunsten) uit 1508 van Eloy d’Amerval.  In het gedicht verwijst hij naar een ‘poisson d’Avril’:

De main d’homme et de maInte fame,
Poisson d’avril, Vien tost a moyl
Sergent sans verge advance toyl
Trompeur, menteur, persuadeur,

Engels

De uitspraak “”Fooles holy day. We observe it on ye first of April. And so it is kept in Germany everywhere” van de Engelse antiquaar John Aubrey is de oudste Engelse verwijzing. Hij verzamelde boeken en notities en kwam daarmee tot genoemde uitspraak in 1686.

Duits

In het Duitse woordenboek van de Gebroeders Grimm uit 1854 komt Aprillscherz niet voor, wel Aprillsnarr. Het leuke is dat ook de cuckoo daar weer in voorkomt. Als betekenis verwijzen zij naar de April’s Fool:

APRILLSNARR

, m. poisson d’avril, engl. april’s fool, aprilfool: selbst die übrigen, die man hier als lächerlich hintergangne aprilsnarren (dupes) bezeichnet. GÖTHE 46, 161. im nördlichen England sagt man aprilgouk, aprilsgauch, kukuk. BRAND popular antiquities ed. Halliwell. Lond. 1848. 1, 139.

In 2006 werden negen originele uitgaven van dit woordenboek ontdekt in de Poolse Jagiellon bibliotheek in Krakau. In de uitgave zaten handgeschreven notities van de gebroeders. Het was geen 1-april grap. De uitgaven werden na een zoektocht van 30 jaar gevonden door de Duitsland-deskundige Alan Kirkness uit Nieuw Zeeland.

Meer informatie

• Het boek ‘Testament Rhetoricael’ van Eduard de Dene, een scan van een Gents origineel en bewerking van W. Waterschoot en D. Coigneau (PDF - 2,56 MB)
• Het boek ‘Le livre  de la diablerie’ van Eloy d’Amerval (PDF - 12,13 MB)
• Informatie over de vondst van de Woordenboeken van de Gebroeders Grimm door Alan Kirkness
• Deel van artikel van Alan Kirkness over Grimm (PDF - 72,92 KB)
• Zie ook het bericht ‘ongewoon 4 april‘
• Dit bericht verscheen eerder op 1 april 2014