Het Christusverhaal van Pasen krijgt weer wat meer aandacht. Bij Pasen denken de meeste mensen echter aan de paashaas en zijn eieren. En die zijn moeilijk te rijmen met het Bijbelse verhaal. Dus waar komt hij vandaan, die paashaas met zijn eieren.

Ik las ooit ergens dat eieren gegeten werden op een moment dat er weinig ander voedsel was. In de tijd dat mensen nog seizoensvoedsel aten was het voedsel in de overgang van winter naar zomer. Met Pasen werden de eieren geschilderd om er een feestelijk tintje aan te geven.

Maar er veel meer verhalen in omloop die de achtergrond moeten verklaren van die paashaas met zijn eieren bij het oorspronkelijk Christelijke feest. En daarbij worden altijd losse feiten naar voren gebracht over goden, hazen en eieren, al dan niet in combinatie met religieuze feiten.

Godin Eostre

Ostara, een houtsnijwerk van Johan Gehrts uit 1884

Een zinnige verklaring lijkt het verhaal rond godin Eostre, ook wel Eastre of Ostara genoemd. Ze was de godin van de lente bij de Saksen, een Germaanse stam in het noorden van Duitsland. In haar naam is het Engels Easter eenvoudig te herkennen en het Duitse Ostern.

Rond haar persoon werd door de Saksen het feest van de lente gevierd, het verdwijnen van de koude winter en de komst van het warme weer. In afbeeldingen werd de godin Eostre voorgesteld als een konijn, die op zichzelf weer symbool was van vruchtbaarheid. Geleidelijk gingen de viering van het lentefeest, de geboorte van Christus en de eieren, symbool van nieuw leven, door elkaar lopen.

Daarna kwamen de varianten op het verhaal.

Het paaskonijn

Een Paaskonijn op een tekening uit 1907

De godin werk een paaskonijn die eieren in mandjes rondbracht. Op een gegeven moment ging het paaskonijn de eieren verstoppen, waarna de kinderen op Paasochtend de eieren moesten zoeken. Opdat de kinderen hem niet zouden betrappen sloop hij door de tuinen en werkte hij snel. Hij zorgde dat hij zich snel weer uit de voeten maakte oftewel ‘hij ging er als een haas vandoor’. Geleidelijk werd het konijn in de verhalen een haas. In Amerika is het overigens nog gewoon een konijn (de Easter Bunny).

Het gewonde vogeltje

Uit de Germaanse tijd stamt ook het verhaal van het meisje en het gewonde jonge vogeltje dat uit zijn nestje was gevallen. Het meisje vond het vogeltje en bad de godin van de Lente om hulp. Godin Eostre kwam. Maar het vogeltje was te zwaar gewond, het kon niet meer vliegen. Daarom veranderde Eostre het vogeltje in een haas. Ze vertelde het meisje dat de haas haar voortaan elk jaar feestelijk gekleurde eieren zou brengen om haar te bedanken.

Wetenschap

Sinds enige tijd gaan wetenschappers er vanuit dat de paasverhalen rond godin Eostre niet kloppen. Ze heeft wel bestaan, waarschijnlijk. In de achtste eeuw schreef Bede, een monnik, over de geschiedenis van namen van onze maanden. In zijn boek de ‘Temporum Ratione’ vertelt hij dat de maand april komt van het Latijnse Eosturmonath, genoemd naar de godin Eostre.

Gebroeders Grimm

De taalkundige gebroeders Jacob en Wilhelm Grimm verzamelden volksverhalen en sprookjes. Jacob schrijft in zijn boek ‘Deutsche Mythologie’ over de rituelen rondom Pasen. Daarbij noemt hij de godin Eostre en weeft er allerlei verhalen en feiten omheen. Een belangrijk deel van onze huidige rituelen rondom Pasen, zoals de paashaas met zijn eieren, zouden bij hem hun oorsprong vinden. Maar dat wil dus niet zeggen dat er niet al veel eerder paasrituelen waren.

Eieren rollen – jaarlijks onder andere in de tuin van het Witte Huis in Washington

Amerika

Na 1800 emigreert een groot aantal Duitsers naar Amerika. Vanaf die tijd vinden in Amerika elementen van onze paasviering plaats, aangevuld met hun eigen interpretaties. Zo kennen de Amerikanen het eieren rollen. Ook daar zijn allerlei verhalen ter verklaring omheen gebouwd. De meest gebruikte is dat het ei, soms een vergrootte van piepschuim, symbool staat voor de grafsteen die moest worden weggerold van het graf van Christus.

De paashaas en zijn eieren

Noroez, het Nieuwjaar van de Perzen, met verschillende symbolen. Naast de gekleurde eieren o.a. een appel en goudvis

Hoe het dus werkelijk zit? Niemand weet het. Zoals wij eind van dit jaar wellicht zwarte piet hebben vervangen door gekleurde pieten, zo veranderde ook de Paasviering door de eeuwen heen. Allerlei onderdelen van ons Paasfeest zijn her en der terug te vinden en in de loop van de tijd veranderd of aangepast. De Perzen bijvoorbeeld vieren hun ‘Noroez’ (Nieuwjaar) op 31 maart. Het is een lentefeest met gekleurde eieren als symbool van vruchtbaarheid.