De paraprosdokian
Wel eens gehoord van een paraprosdokian? Het is een stijlfiguur die vrij onbekend is bij het grote publiek. Maar satirici smullen ervan en cabaretiers gebruiken het als startpunt voor een conference.
Het komt er op neer dat de luisteraar/lezer op het verkeerde been wordt gezet. Doordat het eerste deel van een zin een verwachting oproept die in het tweede deel niet wordt ingevuld. Dat tweede deel is verrassend, onverwacht en vaak wordt het geheel dan humoristisch. Een zuiver voorbeeld is: ‘Where there’s a will, I want to be in it’, of deze ‘War does not determine who is right, only who is left’.
Omkering van bovenstaande formulering verklaart de werking van humor. Het tweede deel, of de tweede zin is verrassend waardoor de luisteraar/lezer het eerste deel moet herinterpreteren.
Groucho Marx
Churchill was een enthousiast gebruiker van de paraprosdokian (‘je kunt er op rekenen dat de Amerikanen het goede doen…, nadat ze alle andere mogelijkheden hebben geprobeerd).
Maar Groucho Marx was de koning van de paraposdokian. In veel van zijn films volgen de paraposdokians elkaar in hoog tempo op.
Enkele voorbeelden van Marx: ‘Ik heb een fantastische avond gehad…, maar deze avond was het niet’ of deze ‘ze had haar fraaie uiterlijk van haar vader…, hij is plastisch chirurg’. ‘Achter elke succesvolle man staat een vrouw…, achter haar zijn vrouw’, is er nog een van Marx.
En met zelfspot: ‘ik heb geen interesse lid te worden van een club…, dat iemand als mij als lid accepteert’. Nog eentje dan: Ik vind televisie heel leerzaam. Telkens als iemand de tv aanzet, ga ik in een andere kamer een boek lezen’ en eentje die niet vertaald kan worden ‘I’m always frank and earnest, with women. In New York I’m Frank, and in Chicago I’m Ernest’.
Paraprosdokian
Paraprosdokian zou etymologisch voortkomen uit het Griekse para (παρά) dat ‘tegen’ betekent of en prosdokia (προσδοκία), dat ‘verwachting’ betekent. Het woord komt al voor in de eerste eeuw voor Christus bij de Griekse schrijvers van de Rhetorica. Maar er zijn wetenschappers die betwijfelen of het in gebruik was in het Oude Griekenland of de Griekse of Romeinse Rhetoriek. Ze denken dat het pas in de 20e eeuw is ontstaan
Nog enkele voorbeelden
Het laatste dat ik wil doen is jou kwaad berokkenen, maar het staat nog steeds op mijn lijst
Ik was altijd besluiteloos, nu twijfel ik of dat zo is
Je hebt geen parachute nodig om te skydiven, wel als je twee keer wilt skydiven
Kennis is weten dat een tomaat fruit is…, wijsheid is het niet in een fruitsalade te gebruiken
Ik vroeg God om een iets, maar ik weet dat God niet op die manier werkt. Dus jatte ik een fiets en vroeg hem om vergiffenis
Ik slaap elke dag acht uur…, en ’s nachts zes
Ik zag een vrouw met een sweater waar ‘Guess’ op stond, dus zei ik ’75C?’
Vorige en volgende berichten
« Ouder: De snelheden in ons lichaamNieuwer: Sensitiviteit en specificiteit »Een willekeurig bericht
Ik schrijf op deze site over allerlei onderwerpen. Soms is het heel persoonlijk, soms vooral informatief of beschouwend. Hieronder een willekeurig bericht uit ruim 2000 berichten.