Mensen die vaker teksten op mijn blog lezen weten dat ik van psychologie houd, of eigenlijk specifiek van ontdekkingen, onderzoek en verhalen rond sociale psychologie. Grofweg houdt die richting zich bezig met de vraag hoe mensen zich laten beïnvloeden, of worden beïnvloed, door hun eigen gedachten en door hun omgeving.

Een continue vraag, of verwondering, die ik heb is ‘waar komt bepaald gedrag van mensen vandaan?’. Omdat het een continue vraag is zou je verwachten dat ik er inmiddels een diepgaande studie van heb gemaakt. Daarvoor heb ik echter te veel interesses, ik ben meer een generalist dan een specialist. Ik blijf bij het beantwoorden van de vraag dus vanaf de oppervlakte kijken, maar wel met medeneming van informatie uit mijn andere interesse gebieden.

Waar komt bepaald gedrag van mensen vandaan?

Bij het omgaan met andere mensen komen vanuit die algemene vraag andere vragen naar boven. Zoals ‘waarom is hij of zij onbetrouwbaar?’, waarom vindt hij het nodig te liegen?’, ‘waarom of waardoor maakt zij achter elkaar dezelfde fout terwijl haar is verteld hoe iets goed gedaan kan worden?.

Het zijn vragen waarvan ik inmiddels weet dat ze niet eenduidig zijn te beantwoorden. Met andere woorden, de oorsprong van een gelijksoortig gedrag kan heel verschillend zijn. Bij de één lijkt het erfelijk/genetisch, bij een ander het gevolg van een voorval uit het verleden en bij weer een ander gericht op een doel in de toekomst.

De narcist en de leugenaar

Het zijn vaak kleine berichten die mijn honger naar antwoorden op de vragen even stillen. In de kranten van gisteren stonden er weer een paar. Daarbij vond ik die over de narcist en de leugenaar het opvallendst en, vanuit een ander oogpunt, interessant.

De leugenaar

Aldert Vrij legt in een artikel in de European Psychologist uit dat er een, in mijn ogen, eenvoudige en logische manier is om een leugenaar te ontmaskeren. Die manier toont dat het onderzoek naar leugendetectie een andere weg is ingeslagen. In plaats van vragenlijsten en lange gesprekken stel je iemand eenvoudig een vraag die voor een leugenaar moeilijker te beantwoorden is dan voor iemand die niet liegt (het artikel spreekt van ‘iemand die de waarheid vertelt’).

Zo’n vraag zou bijvoorbeeld kunnen zijn ‘beschrijf het restaurant eens waar je hebt gezeten’. Dat is voor de leugenaar, als hij er niet is geweest, vanzelfsprekend moeilijker.

Logisch

Ik schrijf hierboven dat ik het een logische manier vind. Dat komt omdat ik de methode, vaak ongemerkt, zelf al gebruik. En ik niet alleen. Ik gebruik het niet per se om een leugenaar te ontmaskeren, maar het is wel het gevolg ervan. Ik ben namelijk geïnteresseerd in mensen, wat ze doen en waarom ze iets doen. Vooral als ze specialistisch werk doen of een bijzondere hobby hebben is het leuk en leerzaam om door te vragen. Leerzaam vanuit een nieuws- en leergierigheid om meer over hun vakgebied of hobby te weten. Om mijn kennis te vergroten dus, niet om mogelijk afwijkend gedrag te ontdekken.

Bij het doorvragen stuit ik soms op hiaten in een verhaal. Dan worden bepaalde onderwerpen ineens veel onsamenhangender verteld. En vinden andere dingen plaats die me dan opvallen als afwijkend of vreemd. Later in het gesprek, of bij herhaaldelijk contact, constateer ik dan wat het is geweest dat de afwijking veroorzaakte. Dat kan een leugen zijn, maar ook onzekerheid, een pijnlijk voorval in het verleden rond het onderwerp en dergelijke.

Intermezzo

Afgelopen donderdag had ik het nog. Tijdens de afronding van een gesprek stelde ik nog een onschuldige vraag over iemands werkzaamheden. Het werd geleidelijk een verhaal met veel nauwelijks te volgen voorbeelden. Een elevator-verhaal, dat ik had verwacht na zijn optreden tijdens het gesprek, werd een verhaal over een gezamenlijk project. De gesprekspartner zal geen leugenaar zijn, maar het werd me duidelijk dat er iets is rond zijn werk dat niet klopt. Dat durf ik vanuit mijn ervaring wel te zeggen. Ik zal daardoor, onbewust en bewust weet ik inmiddels ook, op mijn hoede zijn in de vervolggesprekken.

Liegen

Terugkomend op het artikel over de nieuwe methode om een leugenaar te ontmaskeren. Het ligt voor de hand dat een leugenaar bepaalde vragen niet kan beantwoorden. Het zal volgens Aldert Vrij juist handig zijn op die onderwerpen de aandacht te leggen en er een vraag of vragen over te stellen.

Liegen is veel moeilijker dan de waarheid spreken. De leugenaar moet immers met van alles rekening houden. Hij moet veel onthouden, verbergen en in de gaten houden. Vooral moet hij zorgen dat hij zichzelf niet tegenspreekt. Dat de leugenaar het dus niet makkelijk heeft, maakt andere ontmaskeringstechnieken naast de nieuwe methode dus nog altijd bruikbaar (zie eerder bericht kenmerken van leugenaars over het onderzoek van Aldert Vrij).

De narcist

Zoals je de leugenaar met één goede vraag kunt ontmaskeren, zo concludeerden onderzoekers van de Universiteit van Ohio dat je met één vraag kunt vaststellen of iemand een narcist is. Zij ontdekten dat als je iemand die egoïstisch is, ijdel en op zichzelf gericht is, vraagt ‘Ben jij een narcist?’ de narcist deze vraag met ‘ja’ beantwoordt. En dat zij bij een schaal van één tot zeven de 2200 deelnemers aan het onderzoek kunnen aangeven in welke mate ze narcistisch zijn.

Ook hier wordt door de ene vraag, de veertig vragen lange NPI-vragenlijst (Narcissistic Personality Inventory) niet direct overbodig. Maar voor een snelle selectie kan het stellen van de ene vraag handig zijn om, als dan nodig is, een scheiding aan te brengen in een grote groep mensen, bijvoorbeeld sollicitanten.

De een-vraag methode en NPI

De onderzoekers deden verschillende experimenten om de validiteit van hun één-vraag methode vast te stellen. Daarbij werd bijvoorbeeld het verband aangetoond tussen de ene vraag en de zeven componenten van narcisme. Die componenten zijn overigens autoriteit, dwingend gedrag, exhibitionisme, exploitatie van anderen, superioriteit, ijdelheid en zelfgenoegzaamheid. De onderzoekers deden meer testjes om de waarde van hun methode op bruikbaarheid te testen.

Andere invalshoek

Hierboven schreef ik dat ik de twee artikelen over de narcist en de leugenaar ook vanuit een ander oogpunt interessant vind. Dat is mijn interesse in het zo veel mogelijk terugbrengen van zaken naar hun eenvoud, de zoektocht naar de rode draad. We zijn zo gewend alles moeilijk en ingewikkeld te maken. Daardoor zien we vaak niet meer dat dingen in de kern eenvoudig zijn.

Dat betekent niet dat je geen rekening hoeft te houden met de complexiteit, nuance, belangen die vaak ook met die zaken verbonden zijn. Maar het is goed de kern te kennen, die je ook basis, uitgangspunt en dergelijke kunt noemen.

Een voorbeeld

Niet het beste voorbeeld van wat ik bedoel, zag ik eerder deze week. Het Ebola-virus verspreidt zich en er gaan mensen dood. Twee besmette Amerikanen gaan terug naar hun vaderland. Ze krijgen een experimenteel vaccin en knappen vrijwel direct op. In de kern is het vaccin dus goed en bruikbaar, ook al zijn de gevolgen op langere termijn nog niet bekend.

Onder andere omdat die gevolgen niet bekend zijn, zijn de regels om tot een medicijn te komen strikt. Het duurt daardoor nog lange tijd voor ook andere patiënten met het vaccin kunnen worden geholpen.

Ik denk echter dat als je de huidige Ebola-slachtoffers de keuze geeft ze de mogelijke gevolgen voor lief nemen. Een mens wil in principe namelijk niet dood en zal dus kiezen voor een oplossing op de korte termijn. De gevolgen op de lange termijn, als die er zijn, zijn een probleem voor later. Eerst overleven is het devies van de Ebola-slachtoffer, want na de dood is er niets meer. Ok, volgens mij.

Meer informatie

• De een vraag methode wordt door de bovengenoemde onderzoekers SINS genoemd, Single Item Narcissism Scale.
• Zie hier meer berichten over leugenaars
• Als zoekresultaat van google staan vanzelfsprekend nog veel meer berichten over de narcist en de leugenaar
• Download hier een rapport over de Nederlandse Narcisme Schaal met o.a. ook interessante informatie over Narcisme
• Bericht ‘het viltje en de rode draad‘